«ίππος, βους, κύων και άνθρωπος»
Δημήτρης Νατσιός, Δάσκαλος Κιλκίς
Είναι πολύ ωραίοι οι μύθοι του Αισώπου,διδακτικότατοι. Τους χρησιμοποιώ συχνότατα στο μάθημα της γλώσσας (Ε’δημοτικού). Αρέσουν στα παιδιά, τους χαίρονται και εντυπώνονται στην μνήμητους. Ενώ οι συνταγές μαγειρικής των επισήμων βιβλίων, προκαλούν βέβαια σταπαιδιά «χάχανα» αβάσταχτα, αλλά η Παιδεία... πάει περίπατο. Οι μύθοι τουΑισώπου όμως αποτελούν και λαμπρά προσανάμματα για την συγγραφή άρθρων.Επιγράφεται ένας μύθος «άλογο, βόδι, σκυλί και άνθρωπος». Στο αρχαίο κείμενο οτίτλος είναι «ίππος, βους, κύων και άνθρωπος».
Ως γνωστόν, ο μεγάλος αρχαίος μυθοποιόςήταν εχθρός των κίβδηλων ηθών, της υποκρισίας, της φιλαργυρίας, της δοξομανίας,των «αρετών», δηλαδή, που συνοδοιπορούν, με τον πολιτικό βίο της ημετέραςπατρίδας, εξ αρχαιοτάτων χρόνων. Διηγείται, λοιπόν, ο παραμυθάς Αίσωπος: «Ότανο Δίας έπλασε τον άνθρωπο, τον έκανε ολιγοχρόνιο, ολιγόζωο. Κι ο άνθρωποςχρησιμοποιώντας την εξυπνάδα του, έφτιαξε σπίτι, όταν έφτασε ο χειμώνας καιζούσε μέσα σ’ αυτό. Κάποτε που το κρύο δυνάμωσε και ο Δίας έριχνε βροχή πολλήκαι σφοδρή, το άλογο μη αντέχοντας το κακό, πρόστρεξε στον άνθρωπο και τονπαρακάλεσε να του δώσει καταφύγιο.
Δέχτηκε ο άνθρωπος με τον όρο να τουπαραχωρήσει ο ίππος ένα μέρος από τα χρόνια του. Το άλογο συμφώνησε μετά χαράς.Ύστερα από λίγο εμφανίστηκε το βόδι, που δεν μπορούσε και αυτό να αντέξει τονβαρύ χειμώνα. Ο άνθρωπος το δέχτηκε, όπως και πριν το άλογο, λέγοντάς του νατου δώσει κι αυτό ένα μέρος από τα χρόνια του. Το βόδι δέχτηκε ασμένως. Τέλοςέφτασε το σκυλί, ταλαιπωρημένο από το κρύο, και αφού έδωσε ένα μέρος από ταχρόνια του, βρήκε και αυτό στέγη να μείνει. Έτσι λοιπόν οι άνθρωποι, ότανφτάσουν στα χρόνια που τους έδωσε ο Δίας, είναι ακέραιοι και αγαθοί. Ότανφτάσουν στα χρόνια που τους έδωσε το άλογο είναι αλαζόνες και υψαύχενοι(=εγωιστές). Όταν φτάσουν στα χρόνια που τους έδωσε το βόδι «διαπλέκονται» μετην εξουσία, γίνονται εξουσιομανείς και όταν φτάσουν στα χρόνια του σκυλιούείναι οργίλοι και γκρινιάρηδες». Αυτός είναι ο αισώπειος μύθος. Θα προσπαθήσουμετώρα να αποκρυπτογραφήσουμε το κείμενο, να ανιχνεύσουμε και να ξεδιαλύνουμε τονσυμβολισμό της πλοκής.
Ως γνωστόν, ο μεγάλος αρχαίος μυθοποιόςήταν εχθρός των κίβδηλων ηθών, της υποκρισίας, της φιλαργυρίας, της δοξομανίας,των «αρετών», δηλαδή, που συνοδοιπορούν, με τον πολιτικό βίο της ημετέραςπατρίδας, εξ αρχαιοτάτων χρόνων. Διηγείται, λοιπόν, ο παραμυθάς Αίσωπος: «Ότανο Δίας έπλασε τον άνθρωπο, τον έκανε ολιγοχρόνιο, ολιγόζωο. Κι ο άνθρωποςχρησιμοποιώντας την εξυπνάδα του, έφτιαξε σπίτι, όταν έφτασε ο χειμώνας καιζούσε μέσα σ’ αυτό. Κάποτε που το κρύο δυνάμωσε και ο Δίας έριχνε βροχή πολλήκαι σφοδρή, το άλογο μη αντέχοντας το κακό, πρόστρεξε στον άνθρωπο και τονπαρακάλεσε να του δώσει καταφύγιο.
Δέχτηκε ο άνθρωπος με τον όρο να τουπαραχωρήσει ο ίππος ένα μέρος από τα χρόνια του. Το άλογο συμφώνησε μετά χαράς.Ύστερα από λίγο εμφανίστηκε το βόδι, που δεν μπορούσε και αυτό να αντέξει τονβαρύ χειμώνα. Ο άνθρωπος το δέχτηκε, όπως και πριν το άλογο, λέγοντάς του νατου δώσει κι αυτό ένα μέρος από τα χρόνια του. Το βόδι δέχτηκε ασμένως. Τέλοςέφτασε το σκυλί, ταλαιπωρημένο από το κρύο, και αφού έδωσε ένα μέρος από ταχρόνια του, βρήκε και αυτό στέγη να μείνει. Έτσι λοιπόν οι άνθρωποι, ότανφτάσουν στα χρόνια που τους έδωσε ο Δίας, είναι ακέραιοι και αγαθοί. Ότανφτάσουν στα χρόνια που τους έδωσε το άλογο είναι αλαζόνες και υψαύχενοι(=εγωιστές). Όταν φτάσουν στα χρόνια που τους έδωσε το βόδι «διαπλέκονται» μετην εξουσία, γίνονται εξουσιομανείς και όταν φτάσουν στα χρόνια του σκυλιούείναι οργίλοι και γκρινιάρηδες». Αυτός είναι ο αισώπειος μύθος. Θα προσπαθήσουμετώρα να αποκρυπτογραφήσουμε το κείμενο, να ανιχνεύσουμε και να ξεδιαλύνουμε τονσυμβολισμό της πλοκής.
Τα χρόνια, τα ανθρώπινα, αυτά που έδωσεο Δίας, συμβολίζουν την νεανική ηλικία του ανθρώπου, το έαρ της ηλικίας. «Οινέοι εισίν έαρ του δήμου», έλεγε ο ρήτορας Δημάδης. (Το παρόν σημείωμα δεν θααναφερθεί γενικά στις ηλικιακές μεταβολές των ανθρώπων, αλλά θα παρακολουθήσειτους αναβαθμούς και τις μεταλλάξεις των πολιτικών όντων).
Οι πολιτικοί, λοιπόν, όταν είναι νέοι –και κυρίως αναφέρομαι στους πορφυρογέννητους γόνους των πολιτικών τζακιών –είναι ακέραιοι, γεμάτοι όνειρα, βλέπουν με οίκτο και μυκτηρίζουν το βαρύμοχθοκαι αγχοβριθές επάγγελμα του μπαμπά, θείου, θείας, εξαδέλφου, κουμπάρου... τουμεγάλου, δηλαδή, συγγενή που η βαριά του σκιά κρέμεται επί της κεφαλής των.Κανείς τους, όπως εξομολογούνται στα υστερινά χρόνια, δεν σκέφτεται να γίνειπολιτικός, γιατί αυτό δεν οφείλεται στην αδιαμφισβήτητη αξία τους, αλλά στοκληρονομημένο όνομα.
Όταν ενηλικιωθούν και μπουν στην ηλικίατου αλόγου, αρχίζει η... αλογία και η παραλογία. Αποστέλλονται σε ονομαστάπανεπιστήμια της αλλοδαπής, όπου, όλως τυχαίως, σπουδάζουν τηνπολιτικοοικονομική επιστήμη. Μακριά από την πατρώα γη, αρχίζουν και βλέπουν ταπράγματα πιο «στρογγυλά». Μπαζώνουν τις ονειροφαντασίες τους για καλοκαγαθία,το «κληρονομικό δικαιώματι» περιουσιακό τους στοιχείο, η προίκα του ονόματος,τους κολακεύει. Η οσμή της εξουσίας, ως την μύγα τα κόπρανα, τους έλκει.Επιστρέφουν στην πτωχή πατρίδα, οραματιζόμενοι μεγαλεία, αυτοχρίονταιλαοσωτήρες. Άλλοι ομοιάζουν με το υπερήφανο άτι, άλλοι δεν αίρονται σε τέτοιοεπίπεδο και μόλις και μετά βίας γίνονται γαϊδούρια. Πάντως γαϊδούρια ή άλογα,τους διακρίνει η οίηση και ο εγωτική μεγαλαυχία. Τα κυριότερα χαρακτηριστικάαυτού του σταδίου είναι η δημαγωγία και η κούφια ρητορεία. Ξαφνικά ο πολιτικόςνεοσσός αποκτά δύναμη. Και τότε απογειώνεται. Νιώθει την ανάγκη να βρίσκεταιδιαρκώς στο προσκήνιο, να προβάλλει τον εαυτό του με κάθε τρόπο. Διακατέχεταιαπό έπαρση και επιδίδεται στην ξιπασμένη καυχησιολογία. Η δύναμη τον μεθάει,αποχαλινώνεται. Τα τηλεπαράθυρα τον ηδονίζουν, οι ζητωκραυγές τον γεμίζουναυτοπεποίθηση, μετεωρίζεται πεφυσιωμένος, νιώθει κυρίαρχος, ο Ένας, ομοναδικός.
Κάπου εκεί εξαντλεί τα χρόνια τουαλόγου. Επιστρατεύονται τα χρόνια του βοδιού, εισέρχεται ο πολιτικός στο στάδιοτης εξουσίας, αναλαμβάνει ένα υψηλό αξίωμα, γίνεται τρόπον τινά, βουκόλος (=οποιμένων και περιποιούμενος βόδια. Στην αρχαία Αθήνα το «βουκόλειον» ήταν ηέδρα του αρχείου του «άρχοντος βασιλέως»). Τα «βοδινά» χρόνια των πολιτικώνείναι και τα πιο επικίνδυνα γιά τον λαό. Ρίχνοντας μια ματιά σε κάποιεςλαογραφικές παρατηρήσεις γιά το βόδι, διαπιστώνεις πως ο λαός μας παροιμοιάζειτον δύσνουν με βόδι. Παλαιότερα, επί Τουρκοκρατίας, στην Πελοπόννησο έλεγαν:«Ανάθεμά σε, ντοβλετί, ανάθεμα σε Πόλη/ που σού ‘στειλα τον άνθρωπο καιμούστειλες το βόδι». Οι αρχαίοι έλεγαν «βούς ανούστερος», δηλαδή, πιό ανόητοςκαι από το βόδι. Ένα χαρακτηριστικό του βοδιού είναι και η παχυδερμία του. Γι’αυτό, για να τα επαναφέρουν στην τάξη, τα κέντριζε ο λαός με την βουκέντρα,ραβδί, δηλαδή, που είχε ενσφηνωμένο στην άκρη του ένα καρφί. Σήμερακαταργήθηκαν οι βουκέντρες, τα βόδια βοσκούν αναξέλεγκτα.
Ξαναγυρνώντας τώρα, στον μύθο τουΑισώπου, θα λέγαμε πως η περίοδος που ροκανίζει ο πολιτικός τα χρόνια «τουβοός», είναι περίοδος πάχυνσης και άφθονου σιτισμού. Ο ίδιος, βέβαια, θεωρείπως είναι τα πιο παραγωγικά του χρόνια. «Δουλεύουν τα βόδια, τρων τα γομάρια»,λέει ο λαός. Είναι γνωστό ότι για τους πολιτικούς, όταν κατακτήσουν τηνπολυπόθητη εξουσία, ο λαός μεταβάλλεται σε μια εκφυλισμένη, εκχυδαϊσμένη καιευχειραγώγητη ορδή, που πιέζει και εκλιπαρεί για ρουσφέτια, «γομάρι» που μόνονα ζητάει ξέρει.
Παρένθεση. Τον λαϊκισμό, στον οποίονκαταφεύγουν οι «πολιτικοί ηγέτες» για διαβουκόληση, της κοινωνίας θυμίζει τοπεριστατικό που καταγράφει ο Αθηναίος αγωνιστής του Εικοσιένα Γ. Ψύλλας. «ΈναςΘεσσαλός προεστός, εντελώς αναλφάβητος, χρησιμοποιεί τον δάσκαλο του χωριού καιως γραμματικό του. Επειδή όμως ο δάσκαλος δεν ήταν σε όλα υπάκουος, ο προεστόςπροτείνει στη γενική συνέλευση των κατοίκων την απόλυσή του. Γιατί; Ρωτάειεκείνος εμβρόντητος. Γιατί δεν ξέρεις γράμματα! Και ποιός το λέει αυτό; Εγώ!Απαντά ο προεστός. Γράψε τη λέξη βόδι να δούμε αν ξέρεις. Ο δάσκαλος έγραψε σεένα χαρτί βόδι. Τότε ο προεστός «ζωγραφίζει» σε άλλο χαρτί ένα βόδι, το δείχνειστους χωριανούς – το ίδιο αναλλφάβητους – και ρωτάει. Πέστε μου, ποιό χαρτίγράφει βόδι; Το δικό σου! Απαντούν όλοι. Και έδιωξαν τον δάσκαλο.(Απομνημονεύματα του βίου μου, Αθήνα 1974, σελ. 286-187).
Ο αδυσώπητος όμως χρόνος τρέχει. «Ωςανθός μαραίνεται και ως όναρ παρέρχεται» ο τρυφηλός βίος της εξουσίας. Το γήραςκαταφθάνει. Τότε γίνεται χρήση των χρόνων του σκύλου. Πολλές φορές για νααπαλυνθεί η αποστρατεία, επιδαψιλεύεται ο πολιτικός και μ’ έναν ανούσιο, πληνόμως ηχηρό τίτλο, όπως είναι το «επίτιμος». Συνήθως φεύγουν από το προσκήνιο,μένουν όμως στο παρασκήνιο. Έχουν την απατηλή αίσθηση πως η πείρα τους είναιπολύτιμη. Εισπράττουν συνήθως περιφρόνηση, λησμονιούνται γρήγορα, επέρχεται οπολιτικός θάαντος, οδυνηρότερος από τον φυσικό. Τότε γίνονται οργίλοι,γκρινιάρηδες. Γερόντια ανοικονόμητα, ανυπόφορα, βαρετά, κυνικά.
«Γήρας άγνωστον τιθεί άνδρα», ταγηρατιά κάνουν αγνώριστο τον άνθρωπο, έλεγε ο Μίμνερμος, και δεν εννοούσε μόνοτην «εξωτερική εμφάνιση». Και μια και το άρθρο κινείται στα αρχαία χρόνια θακλείσει με τα λόγια μιάς ελληνικής επιγραφής του 3ου π.Χ. αιώνα, πουβρίσκεται στο μουσείο της Καμπούλ, στο ταλαίπωρο Αφγανιστάν: «Παίς ων γίνουκόσμιος. Ηβών εγκρατής. Μέσος δίκαιος. Πρεσβύτης εύβουλος (=σοφός). Τελευτώνάλυπος».
Αρχαίο πνεύμα, αθάνατο.
