Οι προεπαναστατικές εφημερίδες σάλπιγγεςτου ξεσηκωμού
*Του Απόστολου Ποντίκα
Ηεφημερίδα στην ευρύτερη έννοιά της, σημαίνει κάθε κείμενο τυπωμένο ή χειρόγραφο,όπου καταχωρούνται ειδήσεις, οι οποίες αναφέρονται σε μια ορισμένηδραστηριότητα. Στην ακριβέστερη έννοια, ο όρος εφημερίδα χαρακτηρίζει τοκαθημερινό ειδησεογραφικό έντυπο. Βέβαια, θεωρείται ότι ο όρος εφημερίδα είναιδημιούργημα των νεότερων εποχών, αλλά, όμως, η δημοσιογραφία ως διαδικασίαπληροφόρησης είναι πολύ παλιό φαινόμενο και τα πρώτα σπέρματά της υπάρχουν στηναρχαία Ελλάδα και μπορούμε να πούμε ότι πατέρας της, θεωρείται ο Ηρόδοτος. Σταχρόνια του Μ. Αλεξάνδρου, εμφανίζονται τα ημερολόγια και οι πρώτες βασίλειοιεφημερίδες.
Ηελληνική επανάσταση του ‘21 και ο γενικά ο ξεσηκωμός του υπόδουλου έθνους, δενθα μπορούσε να πετύχει απόλυτα, αν δεν βοηθούσε και ο Τύπος στο εξωτερικό.«Φρούρια της ελευθερίας, απόρθητα κάστρα», χαρακτήρισε ο πρωτομάστορας τηςπνευματικής αναγέννησης του έθνους, Αδαμάντιος Κοραής, τις πρώτες ελληνικέςεφημερίδες που κυκλοφόρησαν προεπαναστατικά στη Βιέννη στο τέλος του 18ουαιώνα, όπως και αυτές που ακολούθησαν στη διάρκεια του μεγάλου Αγώνα. Ειδικά, οελληνικός Τύπος της Βιέννης, αλλά και οι εφημερίδες που εκδόθηκαν στα κατοπινάχρόνια στον ελληνικό χώρο, ήταν η Πυρσοφόρος θρυαλλίδα του Ξεσηκωμού, για τηναπολύτρωση του Γένους.
Ηπρώτη ελληνική εφημερίδα εκδόθηκε στη Βιέννη, το 1784 από τον Ζακύνθιο ΓεώργιοΒεντότη, ο οποίος είχε σπουδάσει στην Ιταλία και στη συνέχεια εργάστηκε στηΒιέννη, ως διορθωτής. Εγκαταστάθηκε στη Βιέννη, όπου απέκτησε δικό τουτυπογραφείο, αφού στην Ελλάδα κάτω από την άγρυπνη παρακολούθηση του Τούρκουδυνάστη, ήταν απαγορευμένο να ενημερώνεται ο ελληνικός λαός για τις πράξεις τηςκυβέρνησης, πολύ δε περισσότερο να τις κρίνει.
Γιατην έκδοση της πρώτης ελληνικής εφημερίδας, υπάρχουν και άλλες διαφορετικέςμαρτυρίες, οι οποίες φαίνεται να έχουν στοιχεία ακρίβειας και αλήθειας.
Μιατέτοια μαρτυρία είναι αυτή του ιστοριογράφου της Βιέννης και γραμματέα τουΑυστριακού αρχικαγκελαρίου, Joxann Perrd, ο οποίος γράφει «Το έτος 1784, οκύριος Βεντότης εκδίδει ελληνική εφημερίδα, η οποία εστέλετο εις τας τουρκικάςεπαρχίας. Καθώς λέγουσι το Διβάνιον εύρεν την επιχείρησιν αυτήν λίανεπικίνδυνον. Διό και επαύθη δύο μήνας αργότερον η εφημερίς αύτη».
Απόάλλες πηγές, υποστηρίζεται ότι η πρώτη ελληνική εφημερίδα, εκδόθηκε πάλι στηΒιέννη αλλά μετά από έξι χρόνια, στις 31 Δεκεμβρίου 1790, από τους αδελφούςΜαρκίδες Πουλίους. Τα δυο αυτά αδέλφια κατάγονταν από τη Σιάτιστα της ΔυτικήςΜακεδονίας και εγκαταστάθηκαν στην αυστριακή πρωτεύουσα, που ήταν τότε τοδιεθνές κέντρο διπλωματικής δραστηριότητας. Στη Βιέννη, τα δύο αδέλφιαδημιούργησαν δικό τους τυπογραφείο και αποφάσισαν οι φλογεροί αυτοί πατριώτεςτης Σιάτιστας, να εκδώσουν μυστικά την εφημερίδα, η οποία κυκλοφορούσε κάθεΤρίτη και Παρασκευή, με ετήσια συνδρομή 14 φιορίνια. Η εφημερίδα είχεπρωταρχικό σκοπό, όχι τον κερδώο Ερμή, αλλά την ωφέλεια του έθνους και κράτησεη έκδοσή της, έως το 1798, οπότε απαγορεύτηκε η κυκλοφορία της από τιςαυστριακές αρχές.
Αιτίατης απαγόρευσης και της σύλληψης του Γεωργίου Πούλιου ήταν, η στενή συνεργασίατων Μαρκίδων με τον Ρήγα Βελεστινλή. Αυτοί είχαν εξασφαλίσει στον Ρήγα το κατάλληλοτυπογραφείο, όπου μπόρεσε και τύπωσε και κυκλοφόρησε τη Χάρτα του και ταεμπνεόμενα Θούριά του. «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνιασκλαβιά και φυλακή».
Ύστερααπό όλα αυτά, επόμενο ήταν ο Ρήγας και ο Γεώργιος Πούλιος, να καταγγελθούν στιςαυστριακές αρχές για παράνομη δράση και να επέμβει η Αυστριακή αστυνομία,ύστερα από διάβημα της Τουρκίας. Ο Ρήγας, ειδοποιήθηκε κρυφά από Έλληνεςπατριώτες και μπόρεσε να φύγει από τη Βιέννη τον Νοέμβριο του 1797. Δυστυχώς,όμως, μπορεί να γλίτωσε τότε, δεν μπόρεσε να ξεφύγει στη συνέχεια την αυστριακήκαταδίωξη . Έτσι, αργότερα συνελήφθη στην Τεργέστη και φυλακίστηκε για ναπαραδοθεί τελικά στην εξουσία των Τούρκων και μαζί με τους συντρόφους του βρήκετραγικό θάνατο από πνιγμό στα ορμητικά νερά του Σαύου ποταμού, ένα χρόνοαργότερα στα 1798, ήρθε και η σειρά του φλογερού πατριώτη, Γεωργίου Πούλιου.Τον έκλεισαν στις ανήλιες φυλακές για τέσσερις μήνες και στη συνέχεια απελάθηκεστην Αυστρία, από όπου στη συνέχεια κατέφυγε στη Γερμανία. Τα μόνα πλήρη σώματατης εφημερίδας σήμερα, βρίσκονται στη μονή των Ιβήρων του Αγίου Όρους και στηνΑκαδημία της Ρουμανίας, στο Βουκουρέστι.
Στησειρά εκδόσεων της Βιέννης, έρχεται τρίτος ο Ερμής Λόγιος, ο οποίος κυκλοφόρησετο 1811, με διευθυντή τον Θεσσαλό, Άνθιμο Γαζή που ήταν εφημέριος στην εκκλησίατου Αγίου Γεωργίου της αυστριακής πρωτεύουσας και στενός φίλος του Κοραή. ΟΓαζής, είχε προκαλέσει τη δυσαρέσκεια του Κοραή, λόγω της ουδετερότητας πουκράτησε η εφημερίδα στο γλωσσικό ζήτημα
Ηεφημερίδα του Α. Γαζή, η οποία χρηματοδοτήθηκε από τη Φιλολογική Εταιρεία τουΕλληνικού Λυκείου Βουκουρεστίου, σημείωσε εξαιρετική επιτυχία και οι ξένοι κριτικοίτη χαρακτήρισαν ως ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και αξιόλογα δημοσιεύματα τηςΝεοελληνικής Φιλολογίας.
Ηεπιτυχία αυτή του Λόγιου Ερμή, προκάλεσε ανησυχία στους Τούρκους, οι οποίοιζήτησαν μέσω του ανθέλληνα Μέτερνιχ τη διακοπή της έκδοσης, από τον ΦραγκίσκοΒ’. Ο Φραγκίσκος, όμως, απέρριψε την πρόταση του Μέτερνιχ, η οποία έλεγε ταεξής: «Πρέπει να παυθεί ο Λόγιος Ερμής, καθώς και ο ελληνικός Τηλέγραφος, διότιδίνουν επαναστατική τροφήν εις το πνεύμα των Ελλήνων ανήσυχον πάντα καιοπωσδήποτε εχθρικώς διακείμενον εναντίον των Τούρκων και ούτω δίδουν αφορμήνπαραπόνων από μέρους της Πύλης».
Μετάτο 1814, διευθυντές της εφημερίδας διετέλεσαν, ο Θ. Φαρμακίδης και ο Γ.Κοκκινάκης.
Μιαάλλη εφημερίδα, ο ελληνικός Τηλέγραφος – Ειδήσεις, για τα ανατολικά μέρη,εκδόθηκε πάλι στη Βιέννη το 1811, τον μήνα Ιούλιο. Εκδότης της ήταν ο Ισουίτηςκαι διευθυντής της Ακαδημίας Ανατολικών Σπουδών, Φ. Χεκ, της οποίας διευθυντήςανέλαβε ο Μακεδόνας, Ραφαήλ Πόποβιτις, τον οποίο αντικατέστησε σύντομα οΑλεξανδρίδης, οφθαλμολόγος και ανιψιός του Γαζή, από το δικό μας τον ΤΥΡΝΑΒΟ.
ΟΑλεξανδρίδης ήταν γλωσσομαθής, συγγραφέας και μεταφραστής αρκετών ιστορικώνέργων. Υπήρξε φλογερός πατριώτης και ταλαντούχος, ανάμεσα στους γνωστούςμαχητές της δημοσιογραφικής πένας και πάλεψε δυνατά μέσα από τις στήλες τωνέντυπων φρουρίων, για το έθνος και για την λευτεριά του Τηλέγραφος, στα χρόνιατης διοίκησης του Τυρναβίτη Αλεξανδρίδη απέκτησε μεγάλη υπόληψη και εγκυρότητα,αλλά και σημαντική κυκλοφορία. Το Σάββατο η έκδοση ήταν πλουτισμένη με έναείδος παραρτήματος, τον Παρατηλέγραφο και τον Φιλολογικό Τηλέγραφο, μεπνευματικό περιεχόμενο.
Ορόλος του φλογερού συμπατριώτη μας- Τυρναβίτη, Αλεξανδρίδη, του συνειδητούδημοσιογράφου δεν σταμάτησε μόνο στο φιλολογικό πεδίο, αλλά θερμαινόταν και απότον πόθο της λευτεριάς του σκλαβωμένου γένους. Έτσι, ο Αλεξανδρίδης μπόρεσε καιεγκατέστησε στο σπίτι του ένα τυπογραφείο και δούλευε μυστικά και παράνομα,τυπώνοντας προκηρύξεις και επαναστατικά φυλλάδια. Η τολμηρή αυτή πρωτοβουλίατου Αλεξανδρίδη, μαθεύτηκε από τις αυστριακές αρχές και παραπέμφθηκε σεανάκριση, με σκοπό και η διεύθυνση του Τηλεγράφου να του αφαιρεθεί, αλλά και ηνόμιμη άδεια. Τελικά, κατάφερε και ξέφυγε την τσιμπίδα της αυστριακήςΑστυνομίας.
Τελευταία,προεπαναστατική εφημερίδα που εκδόθηκε στη Βιέννη ήταν η Καλλιόπη, η οποίαεκδόθηκε την Πρωτοχρονιά του 1819 και το περιεχόμενό της ήταν κυρίωςφιλολογικό. Κυκλοφορούσε με τη μορφή περιοδικού, την πρώτη και την 15η τουμηνός, με 16 σελίδες.
Όλεςοι προεπαναστατικές εκδόσεις, αποτέλεσαν την πρώτη εθνική έπαλξη, όπου οιδημοσιογράφοι έχοντας τη γραφίδα, ως ακατανίκητο όπλο, στάθηκαν μαχητές καικήρυκες στην ανύψωση του εθνικού φρονήματος των ραγιάδων και προετοίμασανψυχολογικά τους σκλαβωμένους για τον μεγάλο ξεσηκωμό
*Ο Απ. Ποντίκας είναι δάσκαλος, θεολόγος, φιλόλογος, πτυχιούχος ΠολιτικώνΕπιστημών, επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος
