Οι Άγιοι Πατέρες και η "Μεταπατερική Θεολογία”
Σεβ.Μητροπολίτου Γόρτυνος καὶ Μεγαλοπόλεως Ἱερεμία
1. Σήμερα, ἀδελφοί μου χριστιανοί, θέλω νὰ σᾶς μιλήσω περὶ τῶν ἁγίων Πατέρων. Εἶναι καὶ αὐτὸ κήρυγμα στὴν σειρὰ τῶν κηρυγμάτων ποὺ κάνουμε γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη πίστη μας. Γιατί ὅλα ὅσα ἔχουμε στὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας, ποὺ ἀποτελοῦν τὴν πίστη μας, ὅλα αὐτά μᾶς τὰ ἐθέσπισαν οἱ ἅγιοι Πατέρες. Ὥστε, λοιπόν, ἡ Ἐκκλησία μας καὶ ἡ πίστη μας εἶναι πατερική. Γιὰ τοὺς Πατέρες, λοιπόν, τῆς Ἐκκλησίας θὰ εἶναι τὰ λίγα λόγια ποὺ θὰ σᾶς πῶ σήμερα, ἀγαπητοί μου, καὶ παρακαλῶ νὰ τὰ προσέξετε. «Πατέρα» λέγουμε ἐκεῖνον ποὺ μᾶς γέννησε καὶ μᾶς τρέφει. Καὶ τοὺς ἁγίους Πατέρες τοὺς λέμε ἔτσι, γιατί αὐτοὶ μᾶς γέννησαν καὶ μᾶς ἔθρεψαν στὴν πνευματικὴ ζωή. Ὁ σπόρος δέ, μὲ τὸν ὁποῖο γεννηθήκαμε ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες, καὶ μὲ τὸν ὁποῖο τρεφόμαστε ἀπ᾽ αὐτούς, εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ποὺ βρίσκεται στὴν Ἁγία Γραφή, τὴν Παλαιὰ καὶ τὴν Καινὴ Διαθήκη.
2. Ὅπως ξέρουμε ὅλοι, ἀδελφοί μου, ἡ Ἁγία Γραφὴ εἶναι θεόπνευστο βιβλίο, γράφτηκε, δηλαδή, μὲ τὸν φωτισμὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀκοῦστε τώρα: Ἀφοῦ ἡ Ἁγία Γραφὴ γράφτηκε μὲ τὸν φωτισμὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καὶ ἡ ἑρμηνεία της πάλι πρέπει νὰ γίνει μὲ τὸν φωτισμὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μόνο, δηλαδή, ὅσοι ἔχουν τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μόνο αὐτοὶ ἑρμηνεύουν σωστὰ τὴν Ἁγία Γραφή. Καὶ τέτοιοι σωστοὶ ἑρμηνευτὲς τῆς Ἁγίας Γραφῆς εἶναι οἱ ἅγιοι Πατέρες. Ὁ πραγματικὸς λόγος τοῦ Θεοῦ, λοιπόν, βρίσκεται στὰ βιβλία τῶν ἁγίων Πατέρων. Γι᾽ αὐτὸ καὶ εἶπα ὅτι οἱ ἅγιοι Πατέρες μᾶς τρέφουν μὲ τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ, τὸν λόγο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, γιατί, ἐπαναλαμβάνω, αὐτοί, οἱ ἅγιοι Πατέρες, εἶναι οἱ σωστοὶ ἑρμηνευτὲς τῆς Ἁγίας Γραφῆς.
3. Ἀλλὰ δὲν φτάνει μόνο ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ γιὰ νὰ αὐξηθοῦμε καὶ νὰ ἀνδρωθοῦμε στὴν πνευματική μας ζωή. Γιὰ τὴν πρόοδό μας στὴν πνευματικὴ ζωή, μετὰ ἀπὸ τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ, ποὺ τὴν λαμβάνουμε μὲ τὸν θεῖο λόγο, ἀναγκαία, πολὺ ἀναγκαία, εἶναι ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, ποὺ λαμβάνουμε μὲ τὰ θεῖα καὶ ἱερὰ Μυστήρια, καὶ μάλιστα μὲ τὸ ἱερώτατο Μυστήριο, τὴν θεία Λειτουργία. Οἱ ἅγιοι Πατέρες, λοιπόν, δὲν ἦταν μόνο οἱ σωστοὶ κήρυκες καὶ συγγραφεῖς τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ ἦταν καὶ οἱ τελετουργοὶ τῶν ἱερῶν Μυστηρίων, μὲ τὰ ὁποῖα ἔδιναν τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ στοὺς πιστούς.
4. Ἀπὸ τὰ παραπάνω ποὺ εἶπα, ἀδελφοί, ἔδωσα, νομίζω, τὴν ἔννοια γιὰ τὸ τί ἦταν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἦταν αὐτοὶ ποὺ μὲ τὸ κήρυγμά τους, τὸ προφορικὸ καὶ τὸ γραπτό, ἔδιναν στοὺς χριστιανοὺς τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ καὶ τοὺς στερέωναν στὴν πίστη· καὶ μὲ τὴν τέλεση τῶν ἱερῶν Μυστηρίων ἔπειτα ἔδιναν τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ σ᾽ αὐτούς, γιὰ νὰ καθαρίζεται ἡ καρδιά τους ἀπὸ τὰ ἁμαρτωλὰ πάθη καὶ νὰ γεύονται τὸν Θεό. Δηλαδή, οἱ ἅγιοι Πατέρες, δὲν ἦταν μόνο οἱ λειτουργοὶ τῶν ἱερῶν Μυστηρίων, ἀλλὰ ἦταν καὶ οἱ Διδάσκαλοι τῶν Χριστιανῶν. Γι᾽ αὐτὸ καὶ ὁ πληρέστερος ὅρος γιὰ νὰ τοὺς ἐκφράσουμε εἶναι «Πατέρες καὶ Διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας».
Καὶ τώρα θέλω νὰ σᾶς πῶ ὅτι αὐτὸ ποὺ ἐκφράζει περισσότερο τοὺς Πατέρες εἶναι ὁ «λόγος» τους, ὁ θεόπνευστος λόγος τους. Γιατί, οἱ ἅγιοι Πατέρες, ἐπειδὴ εἶχαν καθαρὴ καρδιά, ἔλαβαν τὴν φώτιση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ἔδωσαν θεόπνευστο λόγο στὰ συγγράμματά τους καὶ στὶς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καὶ στοὺς ἀγῶνες τους γιὰ τὴν ὑπεράσπιση τῆς Ὀρθόδοξης πίστης. Αὐτὸ κυρίως ἐκφράζει τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Δηλαδή, ὅπως τὸ ψάλλει ἡ Ἐκκλησία μας: Οἱ ἅγιοι Πατέρες δέχθηκαν πρῶτα ὅλη τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος («Ὅλην εἰσδεξάμενοι τὴν νοητὴν λαμπηδόνα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὸ ὑπερφυέστατον χρησμολόγημα») καὶ ἔπειτα μὲ λίγα λόγια («τὸ βραχὺ ρήματι») καὶ μὲ πολλὴ σύνεση («καὶ πολλῇ συνέσει») «θεοπνεύστως ἀπεφθέγξαντο» τὴν πίστη μας. Καὶ πῶς τὸ πέτυχαν αὐτό; Τὸ πέτυχαν γιατί «ἄνωθεν λαβόντες τὴν τούτων ἀποκάλυψιν σαφῶς καὶ φωτισθέντες ἐξέθεντο ὄρον θεοδίδακτον» (Προσόμοιον ἑορτῆς τῶν Πατέρων). Τοὺς ἁγίους Πατέρες, χριστιανοί μου, τοὺς θαυμάζουμε κυρίως στὸν δυνατὸ ὀρθόδοξο λόγο τους καὶ στοὺς ἰσχυροὺς ἀγῶνες τοὺς κατὰ τῶν αἱρετικῶν, οἱ ὁποῖοι, ὄχι μὲ θεολογικό, ἀλλὰ μὲ φιλοσοφικὸ νοῦ ἀλλοίωναν τὴν ὀρθόδοξο πίστη. Καὶ εἶχαν βέβαια τὴν Χάρη αὐτὴ οἱ ἅγιοι Πατέρες νὰ δώσουν τέτοιον δυνατὸ λόγο, γιατί ζοῦσαν ἀσκητικὴ ζωή· ζοῦσαν μὲ προσευχὴ καὶ μὲ νηστεία καὶ εἶχαν ἀγάπη σὲ ὅλους, καὶ στοὺς ἐχθρούς τους ἀκόμη.
5. Εἶναι ἀνάγκη ὅμως νὰ σᾶς πῶ, ἀδελφοί, ὅτι παρὰ τὸ ὅτι οἱ ἅγιοι Πατέρες ἦταν θεόπνευστοι ὅπως σᾶς εἶπα, ὅμως αὐτοὶ στὴ διδασκαλία τους δὲν ἔδωσαν καμία νέα ἀποκάλυψη, πέραν ἀπὸ τὴν ἀποκάλυψη ποὺ ἔδωσε ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Ὁ ἐνανθρωπήσας Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, Αὐτὸς ἔδωσε τὴν τέλεια ἀποκάλυψη, πέραν ἀπὸ τὴν ὁποίαν δὲν μπορεῖ νὰ δοθεῖ ἄλλη. Φανταστεῖτε τὴν ἀποκάλυψη αὐτὴ τοῦ Χριστοῦ μας σὰν ἕναν μεγάλο ὠκεανό. Ἐμεῖς, γιὰ τὴν ἀτέλειά μας καὶ γιὰ τὸν σκοτασμὸ τοῦ νοῦ μας, μόνο στὸν αἰγιαλὸ τοῦ ὠκεανοῦ αὐτοῦ μποροῦμε νὰ σταθοῦμε. Οἱ ἅγιοι ὅμως Πατέρες, μὲ τὸν ὁπλισμὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ποὺ εἶχαν, μποροῦσαν νὰ προχωρήσουν πολὺ στὸν ὠκεανὸ καὶ νὰ φθάσουν ἀκόμη καὶ μέχρι τὰ βάθη του καὶ νὰ μᾶς φέρουν ἀπὸ ἐκεῖ βαθειὰ πολύτιμα μαργαριτάρια, ὑψηλὲς δηλαδὴ θεϊκὲς ἰδέες τῆς ἀποκαλύψεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καὶ ἐπειδὴ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι πάντα στὴν Ἐκκλησία, πάντοτε, λοιπόν, ὑπάρχουν οἱ ἅγιοι Πατέρες σ᾽αὐτήν. Ἔτσι, μπορεῖ ὁ Θεός, εἴτε στὰ χρόνια μας εἴτε πολὺ μετὰ ἀπό μᾶς, νὰ φέρει ἕναν ἄλλον ἅγιο Πατέρα, ἕναν νέο ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ καὶ νὰ τοῦ δώσει τὴν Χάρη Του, γιὰ νὰ προχωρήσει -καὶ πιὸ βαθειὰ ἀκόμη ἀπὸ τοὺς προηγούμενους Πατέρες- στὴν θάλασσα τῆς θείας ἀποκαλύψεως καὶ νὰ φανερώσει στὰ θεόπνευστα συγγράμματά του νέα κεκρυμμένα σ' αὐτήν.
Προσοχὴ ὅμως! Ἡ θεολογία αὐτὴ ποὺ θὰ φέρουν οἱ νέοι Πατέρες ποὺ θὰ δώσει ὁ Θεὸς μελλοντικά, δὲν θὰ εἶναι «μεταπατερικὴ θεολογία», ἀλλὰ θὰ εἶναι θεολογία σύμφωνη μὲ τὴν θεολογία τῶν προηγουμένων Πατέρων καὶ θὰ βασίζεται σ᾽ αὐτήν. Αὐτό, ἀδελφοί μου, εἶναι ἕνα ὡραῖο χαρακτηριστικὸ ὅλων τῶν ἁγίων Πατέρων, ὅτι, δηλαδή, ὁ κάθε ἐκκλησιαστικὸς Πατέρας δὲν ἐκφράζεται ἀντίθετα ἀπὸ τοὺς προηγουμένους του Πατέρες καὶ δὲν δημιουργεῖ διαφορετικὴ διδασκαλία ἀπ᾽ αὐτούς. Γιατί ὅλοι οἱ ἅγιοι Πατέρες ἀποτελοῦν «πύργον ὁμοφωνίας» καὶ ὄχι «πύργον Βαβέλ». Τὸν κυκλοφορήσαντα, λοιπόν, τελευταίως στὴν πατρίδα μας ὅρο «μεταπατερικὴ θεολογία» τὸν καταδικάζουμε ὡς «ἀντιπατερικόν». Καὶ ἐπειδὴ στὴν ἀρχὴ τοῦ σημερινοῦ μου λόγου εἶπα ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι «πατερικὴ», καταδικάζουμε τὸν ὅρο «μεταπατερικὴ θεολογία» ὡς ἀντι-ἐκκλησιαστικό, δηλαδή ὡς αἱρετικὸ καὶ βλάσφημο. Ζῶ, χριστιανοί μου, μὲ τὴν λαχτάρα πότε μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, μετὰ ἀπὸ τὴν παροῦσα σειρὰ τῶν ὁμιλιῶν μου, νὰ σᾶς δώσω σὲ νέα σειρὰ τὴν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας. Τότε θὰ νοήσετε μόνοι σας τὸ ὕψος τῆς Πατερικῆς θεολογίας καὶ τὸ χάλι καὶ τὸ αἶσχος τῆς «μεταπατερικῆς» τάχα θεολογίας.
Εκκλησιολόγος , 15/06/2012
