Ψωμί και Ελευθερία
Το κεφάλαιο " Ο Μέγας Ιεροεξεταστής" στο αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι "Αδελφοί Καραμαζώφ" θεωρείται η πιο πετυχημένη περιγραφή της σχέσης ψωμιού και ελευθερίας. Στο μυθιστόρημα ο Θεάνθρωπος Ιησούς βλέποντας τα βάσανα που περνούσαν οι άνθρωποι στην Ισπανία από την Ιερά Εξέταση τους λυπάται και παρουσιάζεται αθόρυβα κοντά τους, τους δείχνει αγάπη, τους βοηθάει, τους παρηγορεί, τους ευεργετεί. Ο λαός Τον ακολουθεί και ο Μέγας Ιεροεξεταστής θυμώνει και διατάζει τη φυλάκιση του σε μια στενόχωρη φυλακή, στο παλιό κτίριο του Ιεροδικαστηρίου. Μιλάει στον Ιησού ως ο δυνάστης Του, με μια σατανική αλαζονεία και κούφια υπεροχή. Κατηγορεί τον Σωτήρα ότι αντί να υποκύψει στον πειρασμό, να υπακούσει στον Σατανά και να μοιράζει ψωμί στους ανθρώπους επέλεξε να τον απορρίψει, λέγοντας του ότι " ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί, αλλά με κάθε λόγο του Θεού". Του λέγει ο Ιεροεξεταστής:" Πας στον κόσμο με αδειανά χέρια και με μιαν υπόσχεση ελευθερίας, που οι άνθρωποι, με την ηλιθιότητά τους και με την έμφυτη διαφθορά τους δεν μπορούν ούτε καν να την κατανοήσουν, που την φοβούνται γιατί τίποτε και ποτέ δεν υπήρξε για τον άνθρωπο και την ανθρώπινη κοινωνία πιο αφόρητο από την ελευθερία! Ενώ βλέπεις αυτές τις πέτρες σε τούτη τη γυμνή πυρακτωμένη έρημο; Κάντες ψωμιά και η ανθρωπότητα θα τρέξει πίσω Σου σαν κοπάδι, γεμάτη ευγνωμοσύνη και υπακοή, αν και πάντα θα τρέμει από φόβο πως θα μπορούσες να αποτραβήξεις το χέρι Σου και να πάψεις να τους δίνεις τα ψωμιά Σου".
Ο Ιεροεξεταστής είναι χειμαρρώδης. Τον διαβεβαιώνει με έπαρση πως διόρθωσε το έργο Του της Σωτηρίας, γιατί μοίρασε ψωμί κάνοντας τους ανθρώπους μιαν ευτυχισμένη αγέλη, κατήργησε την ελευθερία αλλά και την αμαρτία, αν αυτή γίνεται με την άδεια του…Έτσι οι άνθρωποι τον θεωρούν ευεργέτη τους και είναι τυφλά όργανά του. Και του τονίζει: "Σου ξαναλέγω πως αύριο κιόλας θα δεις αυτή την υπάκουη αγέλη να τρέχει με το πρώτο μου νεύμα και να συνδαυλίζει την πυρά όπου θα Σε κάψω, γιατί ήρθες να μας ενοχλήσεις. Γιατί αν υπάρχει κανένας που αξίζει περισσότερο από κάθε άλλον την πυρά της Ιεράς Εξέτασης, αυτός είσαι Εσύ. Αύριο θα Σε κάψω. Dixi! (Είπα)". Ο Μέγας Ιεροεξεταστής περιμένει την απάντηση του φυλακισμένου. Η σιωπή Του τον ενοχλεί. Εκείνος προχωρεί αμίλητος προς αυτόν και τον φιλεί. Ο Ιεροεξεταστής πηγαίνει τότε στην πόρτα της φυλακής και αρχίζει τις φωνές: " Πήγαινε και να μην ξανάρθεις ποτέ! Ποτέ να μην ξανάρθεις, τ' ακούς; Ποτέ, ποτέ, Ποτέ!". Τον αφήνει να βγει έξω, στις σκοτεινές έρημες πλατείες της πόλης και ο φυλακισμένος έφυγε, αλλά, φυσικά, θα ξαναγυρίσει…
Από τον μεσαίωνα το αίτημα για ψωμί και ελευθερία και η πνευματική του διάσταση διέσχισε όλη την Αναγέννηση και έφτασε στις ημέρες μας Ο Αλέξανδρος Σμέμαν στο βιβλίο του "Για να ζήσει ο κόσμος" (Εκδ. "Δόμος", μτφρ. Ζήσ. Λορεντζάτος, επανεκδ. 2001) σημειώνει ότι στην Αμερική η φαινομενική επιτυχία των θρησκειών οφείλεται πρωταρχικά στην κοσμικοποίηση της θρησκείας και προσθέτει: " Αυτή είναι και η πηγή της παρακμής της θρησκείας στα μέρη εκείνα του κόσμου όπου ο άνθρωπος δεν έχει ακόμα στη διάθεσή του αρκετό καιρό για να αναλύει αδιάκοπα τις αγωνίες του και όπου η "κοσμικότητα" εξακολουθεί να του προσφέρει τη μεγάλη υπόσχεση για ψωμί και για ελευθερία. Αν όμως αυτό είναι Θρησκεία, ο ξεπεσμός της θα εξακολουθήσει, είτε πάρει τη μορφή μιας άμεσης εγκατάλειψης της θρησκείας είτε τη μορφή της κατανόησης της θρησκείας ως ενός παραρτήματος σε έναν κόσμο που έχει από καιρό πάψει να προσανατολίζει την ύπαρξή του και όλη τη δραστηριότητα του στο Θεό".
Το ζήτημα του πειρασμού των άρτων αφορά διαχρονικά την Εκκλησία. Αυτό που αποδεικνύεται από την Ιστορία είναι πως όσο μειώνεται η πνευματικότητα Της και η μαρτυρία Της στον κόσμο και όσο αυξάνεται η εκκοσμίκευσή Της, τόσο μεγαλώνει η εκ μέρους Της παροχή ψωμιού και ανάλογα μειώνεται η δύναμη του μηνύματος Της για την Ελευθερία και τη Σωτηρία του ανθρώπου. Η μετατροπή της Εκκλησίας σε παράρτημα του Υπουργείου Κοινωνικών Υπηρεσιών ή συνεργαζόμενο με κοσμικούς φορείς Ίδρυμα εξυπηρετεί μεν το παρόν Της, αλλά υποσκάπτει το μέλλον Της, αφού όταν θα ολοκληρωθεί η κοσμική αποστολή Της θα έχει από μόνη Της δημιουργήσει τις συνθήκες περιθωριοποίησης Της, ως ένας θεσμός που εξυπηρέτησε μεν στο παρελθόν την κοινωνία, αλλά είναι άχρηστος για το μέλλον της…
Τι βιώνουμε ως Εκκλησία σήμερα στο αίτημα της κοινωνίας για ψωμί και ελευθερία, που προβάλλεται έντονα στην οικονομική κρίση που διερχόμαστε; Μέσα από τον επικοινωνιακό μηχανισμό Της πληροφορούμαστε ότι η Εκκλησία παρέχει φαγητό σε χιλιάδες ανθρώπους. Όμως πλέον οι εθελοντές Της δεν επαρκούν ή έχουν μειωθεί πολύ και το έργο ανατίθεται σε catering…. Πληροφορούμαστε ακόμη ότι ο Αρχιεπίσκοπος ανήγγειλε ότι υπάρχει πιθανότητα στο τέλος του έτους η Εκκλησία να μην έχει να πληρώσει το προσωπικό της και να υποχρεωθεί να απολύσει 300 εργαζόμενους. Την ίδια ώρα διαβάσαμε την πληροφορία ότι η Κεντρική Οικονομική Υπηρεσία της Εκκλησίας προχωρεί σε διαγωνισμό προμήθειας για δύο χρόνια (2013-2014) πολύτιμων ιερατικών αντικειμένων (ασημένιων, επίχρυσων, επιπλατινωμένων, με πολύτιμα σμάλτα Σταυρών, Εγκολπίων, Ποιμαντικών Ράβδων κ.α.). Και διερωτάται κανείς, αν μια επιχείρηση είναι στα πρόθυρα της πτώχευσης ο ιδιοκτήτης της αναγγέλλει παράλληλα την αγορά πολύτιμων δώρων για πελάτες του;
Ακούσαμε επίσης ότι η Εκκλησία στην τωρινή κρίση είναι έτοιμη και τα καντήλια της να δώσει και διαπιστώνουμε ότι κανένα ακόμη δεν έχει εκποιηθεί και πως στηρίζεται πλέον όχι στο "δίλεπτο της χήρας", αλλά σε χορηγούς και σε συνδρομές από το εσωτερικό και το εξωτερικό. Επ' αυτού καλόν είναι να υπάρχει πλήρης ενημέρωση του λαού για τη διαχείριση των εν λόγω χορηγιών και γενικά της οικονομικής κατάστασης της Εκκλησίας της Ελλάδος, κατά το "η γυναίκα του Καίσαρα δεν πρέπει να είναι, αλλά και να φαίνεται τίμια". Πληροφορηθήκαμε ακόμη ότι ο Υφυπουργός Εξωτερικών Κων. Τσιάρας απαντώντας σε ερώτηση του βουλευτή της ΔΗΜΑΡ Σπ. Λυκούδη τον ενημέρωσε ότι το Υπουργείο έχει ζητήσει πίσω τα 6,7 εκατομμύρια Ευρώ που έδωσε στη ΜΚΟ της Εκκλησίας "Αλληλεγγύη", τα οποία όμως δεν υπάρχουν στα ταμεία της και η εν λόγω ΜΚΟ είναι υπό εκκαθάριση…Ακόμη ζούμε μια περίεργη κατάσταση, Αρχιερείς να έχουν μπει σε έναν ανταγωνισμό, ποιος θα πάρει τα περισσότερα εύσημα από την κυρίαρχη υλιστική ιδεολογία, που βέβαια είναι αντίθετη προς την ουσία και την αποστολή της Εκκλησίας.
Η γενική επικοινωνιακή διαπίστωση σήμερα είναι πως η Εκκλησία φαίνεται να φροντίζει πολύ για το ψωμί και όχι τόσο για την ελευθερία και τη σωτηρία του ανθρώπου. Το επιχείρημα ορισμένων ότι και οι Απόστολοι κοίταξαν το ψωμί του ποιμνίου τους και ότι το δόσιμο του ψωμιού συνιστά και ο Απόστολος Ιάκωβος στην Επιστολή του είναι αβάσιμο. Οι Απόστολοι κοίταζαν πρώτα τον Ευαγγελισμό του λαού και μετά το φαγητό του και όταν πιέστηκαν χειροτόνησαν τους επτά διακόνους, λέγοντας: "Δεν είναι σωστό να αφήσουμε εμείς τον Λόγο του Θεού και να υπηρετούμε σε τραπέζια". Δυστυχώς πολλοί ποιμένες σήμερα ούτε Λόγο του Θεού παρέχουν, ούτε διακόνους έχουν για τα τραπέζια των φτωχών, αλλά … catering. Επίσης ο Απόστολος Ιάκωβος στην Επιστολή του προϋποθέτει την Πίστη και απόδειξη Αυτής θεωρεί το δόσιμο του ψωμιού.
Τέλος ένα άλλο αβάσιμο επιχείρημα όσων ιδεολογικοποιούν τον χλιαρό ιεραποστολικό τους ζήλο είναι ότι τα ελλείποντα της Εκκλησίας συμπληρώνει ο Χριστός…Πρώτον ο ίδιος ο Ιησούς ζήτησε στο θαύμα της Κανά, και σ' αυτά του τυφλού και του παραλύτου τη συμμετοχή του παράγοντα άνθρωπος και δεύτερον αν ήταν έτσι δεν θα χρειαζόταν να πει στους μαθητές του να κηρύξουν σε όλο τον κόσμο το Ευαγγέλιο, ούτε να υπάρξουν τόσοι ιεραπόστολοι και μάρτυρες….
Τι πρέπει να κάνουμε η ποιμαίνουσα Εκκλησία και ο κάθε Χριστιανός σήμερα, στην κρίση, και κάθε ημέρα της ζωής μας; Πρώτα πρέπει όλοι μας να καταστούμε μάρτυρες της χαράς, της ελευθερίας και της ειρήνης, που μας παρέχει ο Χριστός με την Ανάσταση Του. Η χαρά της Αναστάσεως ωραιοποιεί όλα τα ανθρώπινα σχέδια και τις ενέργειες μας, στις οποίες οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε όλες τις ικανότητες μας. Τότε το ψωμί που θα δίνουμε θα έχει νόημα και τότε η προσφορά του θα συνοδεύει και δεν θα αναιρεί την ελευθερία του ανθρώπου και την εκ μέρους του βίωση της Βασιλείας του Θεού.-
