ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ
(Ματθ. γ΄13-17) (Τιτ. β΄ 11-14, γ΄4-7)
Επεφάνη η Χάρις του Σωτήρος
«Βαπτίζεται Χριστός μεθ’ ημών ο πάσης επέκεινα καθαρότητος»
Στις κορυφογραμμές της Ορθόδοξης πίστης και παράδοσης ακτινοβολεί η μεγάλη εορτή των Θεοφανείων. Η σπουδαιότητα της φαίνεται και από το γεγονός ότι μετά το Πάσχα είναι η αρχαιότερη χριστιανική εορτή. Μαρτυρίες την φέρουν να είχε καθιερωθεί νωρίτερα από το 140 μ.Χ. και εορταζόταν μαζί με τη Γέννηση του Κυρίου. Αργότερα, η εορτή της Γέννησης μεταφέρθηκε στις 25 Δεκεμβρίου, αντικαθιστώντας την ειδωλολατρική εορτή του «Αήττητου Ηλίου».
Θεολογικό βάθος
Το μεγάλο γεγονός της Βάπτισης του Κυρίου στα ιορδάνεια νάματα και η θαυμαστή φανέρωση του Τριαδικού Θεού στον κόσμο, συνιστούν την πεμπτουσία ενός μεγαλείου που παραπέμπει στην ανακαίνιση του ανθρώπου και την εν Χριστώ σωτηρία. Ενέχει απ’ αυτή την άποψη τεράστια θεολογική σημασία και σπουδαιότητα. Ο Χριστός όταν συμπλήρωσε 30 χρόνια επίγειας παρουσίας και πριν αρχίσει τη δημόσια δράση του πήγε στην έρημο του Ιορδάνη προκειμένου να δεχθεί το τυπικό βάπτισμα της μετανοίας από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η μεγάλη αυτή προφητική μορφή κήρυττε με μεγάλη τόλμη και παρρησία τη μετάνοια, ώστε οι άνθρωποι να αποκτήσουν την απαιτούμενη καθαρότητα προκειμένου να δεχθούν τον Σωτήρα Χριστό.
Μαζική ήταν η προσέλευση των ανθρώπων που έσπευδαν για να ακούσουν το διαπρύσιο κήρυκα της αλήθειας. Εκείνος τους βάπτιζε στα ιορδάνεια ρείθρα, όπου και εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους. Η ενέργεια αυτή, δηλαδή η είσοδος των ανθρώπων στα νερά του Ιορδάνη για να βαπτιστούν, είχε συμβολικό χαρακτήρα και παρέπεμπε σε βαθύτερα νοήματα. Όπως ακριβώς έρεε το γάργαρο νερό και καθάριζε τους σωματικούς ρύπους έτσι και η μετάνοια που συνοδευόταν και από την εξομολόγηση καθάριζε την ψυχή του βαπτιζομένου.
Η βάπτιση του Ιησού
Ο Χριστός, βέβαια, δεν είχε ανάγκη ενός τέτοιου βαπτίσματος αφού δεν τον βάραινε η αμαρτία και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η υμνολογία της Εκκλησίας ήταν «ο πάσης επέκεινα καθαρότητος». Ωστόσο, δεν αρνήθηκε να λάβει το βάπτισμα του Ιωάννη. Θα ήταν ένα σημαντικός σταθμός για την έναρξη της δημόσιας δράσης του και του έργου γενικότερα για τη σωτηρία του ανθρώπου. Η υπόδειξη του Προδρόμου για το πρόσωπο του Χριστού ότι είναι «ο Αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτία του κόσμου», ήταν μεγάλης σπουδαιότητας. Η μαρτυρία του Ιωάννη για τον Χριστό συνέβαλε στον να πεισθούν τα πλήθη ότι ήταν ο αναμενόμενος Μεσσίας. Ένεκα αυτής της μεγάλης μαρτυρίας συγκροτήθηκε και ο πρώτος πυρήνας των μαθητών του Κυρίου.
Το πιο συγκλονιστικό όμως κατά τη στιγμή της Βάπτισης του Χριστού είναι η φανέρωση του Τριαδικού Θεού. Επιβεβαιώνεται το ξεχωριστό ενδιαφέρον του για τη λύτρωση του κόσμου και την επίσημη χρίση του Μεσσία ως σωτήρα της ανθρωπότητας και ολόκληρης της κτίσης.Το βάθος της εορτής αναδύεται με τον πιο ακτινοβόλο και σαφή τρόπο μέσα από την υμνολογία της εορτής. Στους αίνους της εορτής συγκεκριμένα ακούμε και τα εξής: «Βαπτίζεται Χριστός μεθ’ ημών ο πάσης επέκεινα καθαρότητος, ενίησι τον αγιασμόν τω ύδατι και ψυχών τούτο καθάρσιον γίνεται. Επίγειον το φαινόμενον, και υπέρ τους ουρανούς το νοούμενον…».
Η μεγάλη αυτή εορτή που με ευφρόσυνο χαρακτήρα αναδεικνύει η Εκκλησία, αποτελεί φωτεινό ορόσημο για το μετέπειτα έργο του Κυρίου. «Ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα και τοις καθημένοις εν χώρα και σκιά θανάτου φως ανέτειλεν αυτοίς» (Ματθ. 4,16). Η είσοδος του Χριστού στον κόσμο διέλυσε τα σκοτάδια που κύκλωναν εφιαλτικά τον άνθρωπο διότι ο ίδιος είναι το «φως το αληθινόν, ο φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον» (Ιωάν. 1,19). Την ημέρα αυτή «εθεασάμεθα την δόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός, πλήρης χάριτος και αληθείας» (Ιωάν. 1,14). Δεν είναι τυχαία που η μεγάλη αυτή εορτή ονομάστηκε «Φώτα» και μάλιστα στην αρχαία Εκκλησία πραγματοποιούνταν οι βαπτίσεις των κατηχουμένων («φωτισμοί»). Ο ιερός υμνογράφος σ’ ένα τροπάριο του Μεγάλου Αγιασμού μάς προτρέπει: «Δεύτε λάβετε πάντες Πνεύμα σοφίας, Πνεύμα συνέσεως, Πνεύμα φόβου Θεού, του επιφανέντος Χριστού».
Μια άλλη σημαντική παράμετρος της εορτής είναι και ο καθαγιασμός της φύσεως. Η είσοδος του Χριστού στα ιορδάνεια ρείθρα σημαίνει και τον αγιασμό ολόκληρης της κτίσης, η οποία λόγω της αμαρτίας «συστενάζει και συνωδύνει άχρι του νυν», κατά τον απόστολο των εθνών Παύλο. Η εορτή είναι βρίθει από ύμνους, αναγνώσματα και ευχές, με αναφέρονται στον εξαγιασμό της φύσης, με προεξάρχουσες τις υπέροχες ευχές του Μεγάλου Αγιασμού. Ο ίδιος ο Αγιασμός συνιστά την απελευθέρωση της υλικής δημιουργίας από την φθορά της πτώσης και την είσοδό της στην τροχιά της ανακαίνισης.
Αγαπητοί αδελφοί, με τη μεγάλη εορτή των Θεοφανείων αναδεικνύεται το μεγαλείο της πίστης, όπως αυτή απορρέει από την αλήθεια της Εκκλησίας. Ο Θεός δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά ο ζωντανός Τριαδικός Θεός, ο οποίος φανερώνεται μέσα στην ιστορία και τον κόσμο ως Σωτήρας και Λυτρωτής. Το τυπικό βάπτισμα του Κυρίου στον Ιορδάνη παραπέμπει στο ουσιαστικό βάπτισμά μας, το οποίο αποβαίνει σε «λουτρόν παλιγγενεσίας» που σηματοδοτεί την αναγέννηση της νέας εν Χριστώ ύπαρξής μας. Διά του αγίου βαπτίσματος, βεβαιώνει ο Απόστολος Παύλος, «ο παλαιός ημών άνθρωπος συνεσταυρώθη, ίνα καταργηθή το σώμα της αμαρτίας, του μηκέτι δουλεύειν ημάς τη αμαρτία».
Χριστάκης Ευσταθίου, Θεολόγος- Εκκλησία Κύπρου