Ευαγγέλιο: Λουκ. ΙΗ΄10-14
Η κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου, αγαπητοί μου αδελφοί, ανοίγει με το πνεύμα της σημερινής ευαγγελικής περικοπής, της γνωστής σ΄όλους μας παραβολής του Τελώνη και του Φαρισαίου, που αναγινώσκεται στους ναούς μας κατά τη σημερινή Κυριακή, που έχει πάρει από την περικοπή αυτή και το όνομα της. Το Τριώδιο, στο οποίο εισερχόμαστε από σήμερα, είναι η πιο κατανυκτική και ψυχωφελής περίοδος της λατρευτικής και λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας μας. Κατάνυξη, μετάνοια, προσευχή και ολόψυχη αφοσίωση και στροφή στον αμαρτωλό εαυτό μας και στον οικτίρμονα Θεό. Από σήμερα, εισερχόμαστε σε περίοδο πνευματικής περισυλλογής, έντονης προσευχής και εξαγιασμού της ψυχής μας. Μακριά από τα ένοχα, τα φθαρτά, τα μάταια και τα αμαρτωλά πάθη μας. Μακριά από την προσευχή του Φαρισαίου, που θα αντλήσουμε κι εμείς σήμερα το θέμα μας. Θα δούμε δηλαδή αρχικά την ουσία του φαρισαϊκού πνεύματος και στη συνέχεια κάποιες νέες μορφές του, που δύσκολα διακρίνονται.
Οι Φαρισαίοι, όπως είναι γνωστό, στην εποχή του Χριστού, αποτελούσαν μια απο τις δυο κυριότερες ηγετικές θρησκευτικές τάξεις των Εβραίων. Η άλλη ηγετική θρησκευτική τάξη ήταν των Σαδδουκαίων. Οι Φαρισσαίοι, καλλιεργούσαν την ιδέα ότι δεν ήταν όπως οι υπόλοιποι άνθρωποι. Οι ίδιοι με τον εγωισμό τους, ήταν η αιτία της πόλωσης και ψυχικής απομάκρυνσης από τους συνανθρώπους τους. Έλεγαν ότι εφάρμοζαν με ζήλο και ακρίβεια το Μωσαϊκό Νόμο, στην πράξη όμως και στη συντριπτική πλειοψηφία, εφάρμοζαν μόνο κάτι εύκολες διατάξεις κι έτσι έδιναν την εντύπωση, πως ήταν πολύ ευσεβείς. Στην ουσία είχαν καταντήσει μια τάξη υποκριτών, που αδιαφορούσε, για τις μεγάλες εντολές του Θεού. Αλλοίμονό σας, τους λέει ο Κύριος, Φαρισαίοι υποκριτές, γιατί δίνετε στο ναό το ένα δέκατο από το δυόσμο, το άνηθο και το κύμινο και δεν τηρείτε τις σπουδαιότερες εντολές του Νόμου, που είναι η δικαιοσύνη, η ευσπλαχνία και η πιστότητα, δηλαδή η δίκαιη κρίση, η ευσπλαχνία και η τιμιότητα. (Ματθ. ΚΓ΄23).
Βέβαια, το τραγικό λάθος τους ήταν ότι θεωρούσαν τον εαυτό τους ενάρετο και περιφρονούσαν όλους τους άλλους ανθρώπους. Και σ’αυτό ακριβώς βρίσκεται όλη η ουσία της Φαρισαϊκής αμαρτίας. Βρίσκεται, δηλαδή στη φάση του Φαρισαίου της παραβολής ότι «εγώ δεν είμαι, σαν όλους τους άλλους ανθρώπους, που είναι άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, ή μοιάζουν με αυτό εδώ το Τελώνη». Το Φαρισαϊκό αυτό πνεύμα είναι αλήθεια ότι παρέσυρε και παρασύρει μέχρι σήμερα και αρκετούς χριστιανούς. Γιατί συναντούμε και σήμερα ανθρώπους που παριστάνουν τον ευσεβή, τον άγιο, ανθρώπους που κάμνουν μεγάλους σταυρούς, που νηστεύουν επιδεικτικά ή που δίνουν φιλανθρωπίες, για να εισπράξουν τον έπαινο των ανθρώπων. Ευτυχώς, σήμερα, η χονδροειδής αυτή αλήθεια με έντονα τα εξωτερικά στοιχεία μορφής Φαρισαϊσμού, δεν αποτελεί δεσπόζον στοιχείο της θρησκευτικής ζωής, όπως στην εποχή του Χριστού. Σήμερα το Φαρισαϊκό πνεύμα επιζεί κυρίως κάτω από άλλες, πιο λεπτές μορφές, εξ ίσου όμως επικίνδυνες.
Και είναι πράγματι αλήθεια, ότι οι μορφές αυτές δεν είναι ξένες και σ’εμάς. Κι αρχίζουμε με την πρώτη μορφή του Φαρισαϊσμού, που βρίσκει πρόσφορο έδαφος στους ανθρώπους, που έχουν κάπως χαλαρούς δεσμούς με την Εκκλησία. Στην περίπτωση αυτή, όταν κάποιος τους συστήσει να εκκλησιάζονται τακτικά, να εξομολογούνται και να κοινωνούν των Αχράντων Μυστηρίων, συνήθως απαντούν με το εμείς δεν είμαστε σαν αυτούς τους χαμένους, τους τιποτένιους, τους υποκριτές, που κάμνουν τους μεγάλους σταυρούς και εκμεταλλεύονται και καταδυναστεύουν τον κόσμο. Εμείς, συμπληρώνουν, είμαστε ειλικρινείς και ίσιοι άνθρωποι, γι’ αυτό και μας συγχωρεί ο Θεός. Και τα λένε αυτά, χωρίς να αντιληφθούν ότι με τον τρόπο αυτό και οι ίδιοι μεταβάλλονται σε Φαρισαίους, που ουσιαστικά επαναλαμβάνουν τα ίδια εκείνα λόγια του Φαρισαίου της σημερινής ευαγγελικής περικοπής.
Μια άλλη μορφή Φαρισαϊσμού, προσβάλλει ιδιαίτερα τους ευσεβείς χριστιανούς, που μετέχουν με συνέπεια στη ζωή της Εκκλησίας. Πρόκειται για χριστιανούς που εκκλησιάζονται, που εξομολογούνται, που κοινωνούν συχνά, που μελετούν την Αγία Γραφή, που συμμετέχουν σε αγρυπνίες, που παρακολουθούν κηρύγματα, που επισκέπτονται μοναστήρια. Οι άνθρωποι αυτοί άν δεν ζουν μια προσεκτική ζωή και άν βρει έδαφος σ’ αυτούς η ιδέα, ότι είναι καλύτεροι από τους άλλους και ότι και αυτοί δεν είναι όπως ¨οι λοιποί των ανθρώπων¨, υπάρχει ο κίνδυνος να καταντήσουν κι αυτοί όπως ο Φαρισαίος της παραβολής. Γιατί άν παύσουν να ασχολούνται με τα αμαρτήματα τους κι άν βλέπουν μόνο τα αμαρτήματα των άλλων, τους οποίους μάλιστα να κατακρίνουν με σκληρότητα και ασπλαχνία, τότε καθόλου δεν διαφέρουν από τον υπερήφανο και αλαζόνα Φαρισαίο της παραβολής.
Κι ερχόμαστε στην τρίτη μορφή που είναι ιδιαίτερα επίκαιρη στις μέρες μας. Πρόκειται για ένα ιδιότυπο Φαρισαϊσμό, που θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε Τελωνικό Φαρισαϊσμό. Είναι ένας αλλόκοτος συνδυασμός των αρνητικών στοιχείων του Τελώνη με αυτά του Φαρισαίου. Τα αρνητικά στοιχεία του πρώτου είναι τα μεγάλα και βαριά αμαρτήματά του. Τα αρνητικά στοιχεία του δεύτερου είναι ο αυτοθαυμασμός και η αυτοδικαίωση, δηλαδή, το «ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων». Δυστυχώς, στην εποχή μας, τα τόσο αντίθετα πράγματα πολύς κόσμος έχει καταφέρει να τα συνδυάσει. Κι έτσι, βλέπουμε ανθρώπους που αμαρτάνουν σαν τον Τελώνη και εμφορούνται από το φρόνημα του Φαρισαίου. Διαπράττουν βαρύτατα, θανάσιμα σαρκικά αμαρτήματα και δεν μετανοούν. Δεν αισθάνονται συντριβή και δεν ζητούν το έλεος του Θεού, όπως ο Τελώνης.
Αδελφοί μου. Από σήμερα, όπως είπαμε, εισερχόμαστε στην κατανυκτική περίοδο του Τριωδίου. Το Τριώδιο δεν είναι περίοδος διασκεδάσεων και ξεφαντώματος και κραιπάλης και άλλων αμαρτωλών εκδηλώσεων. Αντίθετα, είναι περίοδος πνευματική και προετοιμασία για την είσοδο ύστερα από λίγο στην πένθιμη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Ας στρέψουμε, λοιπόν, την προσοχή μας προς τον εαυτό μας κι ας συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε προσωρινοί και πρόσκαιροι σ’ αυτό το κόσμο. Κι’ αυτό να το συνειδητοποιήσουμε όχι σε μια στιγμιαία συγκίνηση, αλλά σ’ ένα διαρκές βίωμα όλης μας της ζωής. Και όσο με τον καιρό θα βαθαίνουμε στην ενδοσκόπησή μας αυτή, τόσο περισσότερο θα βλέπουμε τους άλλους σαν καλύτερούς μας και τους εαυτούς μας ως έσχατους όλων, ως τελευταίους. Μία τέτοια ταπείνωση θα μας οδηγήσει στη μετάνοια και τη σωτηρία. Ας ακολουθήσουμε, λοιπόν, πιστά το παράδειγμα του Τελώνη, ώστε να πετύχουμε κι εμείς το έλεος του Θεού, την άφεση των αμαρτιών μας και τέλος τη σωτηρία της ψυχής μας.
† Ηγούμενος Χρυσορροϊατίσσης κ. Διονύσιος –Μητρόπολη Πάφου