ΤΡΙῼΔΙΟΝ ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΚΟΝ*
Ἀρχίζει τὸ Τριῴδιον. Ἡ περίοδος τῆς κατανύξεως καὶ τῆς καθάρσεως. Ἡ ἀνακαίνισις τῆς ψυχῆς. Ἡ ἔμπρακτος μετάνοια. Ὁ φωτισμὸς τῆς διανοίας καὶ τῆς καρδίας. Ἡ ἀπόρριψις τῶν ἔργων τοῦ παλαιοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Ἀνάστασις.
Ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μία πορεία. Μία πορεία πρὸς τὸ τέλος, τὴν Δευτέραν Παρουσίαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Εἰς τὴν πορείαν μας, ὅμως, αὐτὴν ἔχομεν καὶ ἐμπόδια, ἀλλὰ καὶ πτώσεις. Καὶ μάλιστα πτώσεις ὀδυνηράς. Διὰ τοῦτο ἔχομεν ἀνάγκην καθάρσεως. Ἀνάγκην μετανοίας.
Τὸ Τριῴδιον λοιπὸν εἶναι περίοδος μετανοίας καὶ συναισθήσεως τῆς ἁμαρτίας μας. «Τῆς μετανοίας ἄνοιξόν μοι πύλας, Ζωοδότα» ψάλλομεν. Τὸ πρόθυμον πνεῦμα τοῦ πιστοῦ ξαγρυπνᾶ εἰς τὸν ναὸν τοῦ Θεοῦ φέρον μαζί του τὸν λερωμένον ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν ναὸν τοῦ σώματος καὶ παρακαλεῖ νὰ τοῦ ἀνοίξη ὁ Θεὸς τὴν θύραν τῆς μετανοίας. Εἰς τὸν ἅγιον ναὸν τοῦ Θεοῦ ἔχουν θέσιν μόνον οἱ καθαροί· αὐτὸς εἶναι ἀκάθαρτος, ἀλλὰ ἐλπίζει εἰς τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δύναμιν τῆς χάριτός του.
Εἰς τὸ δεύτερον τροπάριον, «Τῆς σωτηρίας εὔθυνόν μοι, τρίβους, Θεοτόκε...»ὁ ἱερὸς ὑμνωδὸς παρακαλεῖ τὴν Θεοτόκον νὰ τὸν ὁδηγήση εἰς τὸν ἴσιον δρόμον τῆς σωτηρίας, αὐτὸν ποὺ διαβαίνων τὴν ζωήν του μὲ ραθυμίαν, ἐλέρωσε τὴν ψυχήν του μὲ αἰσχρὰς ἁμαρτίας· ἐλπίζει ὅμως καὶ πάλιν ὅτι αἱ πρεσβεῖαι τῆς Παναγίας μας θὰ τοῦ χαρίσουν τὴν ποθητὴν κάθαρσιν.
Εἰς τὸ τρίτον τροπάριον «Τὰ πλήθη τῶν πεπραγμένων μοι δεινῶν...» ὁ ταλαίπωρος ἁμαρτωλὸς ἄνθρωπος ἀναμετρᾶ τὰ πλήθη τῶν φοβερῶν του κριμάτων καὶ τρέμει ἀναλογιζόμενος τὴν ὥραν τῆς κρίσεως. Γεμᾶτος ὅμως καὶ πάλιν μὲ θάρρος καὶ ἐλπίδα εἰς τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, φωνάζει μαζὶ μὲ τὸν ψαλμωδὸν τὸ «Ἐλέησόν με ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου». Μὲ τὴ βεβαιότητα ὅτι «φέρομεν τὸν Ναὸν τοῦ σώματός» μας «ὅλον ἐσπιλωμένον» καὶ «ἐννοοῦντες τὰ πλήθη τῶν πεπραγμένων μας δεινῶν», τρέμομεν τὴν ἡμέραν τῆς Ἀναστάσεως, τὴν ἡμέραν τῆς Δευτέρας Παρουσίας.
Τὸ Τριῴδιον λοιπὸν εἶναι ἡ περίοδος τῆς μετανοίας, τῆς διορθώσεως τῆς ζωῆς μας. Εἶναι ἡ ἀλλαγὴ τῆς νοοτροπίας. Εἶναι ἕνα νέον μυστικὸν πνευματικὸν βάπτισμα.Σταυρώνομεν τὰ πάθη. Τὰ νεκρώνομεν. Τὰ βυθίζομεν τρὶς καὶ πολλάκις εἰς τὸ νερὸ τῶν δακρύων τῆς κατανύξεως. Ἔτσι ἡ ψυχὴ καθαίρεται. Λαμπρύνεται. Λευκαίνεται. Γίνεται ὁλόφωτος, φωτόμορφος, ὅπως εἶναι ὅλα τὰ ἀληθινὰ τέκνα τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ συνεπῶς Ἀνασταίνεται.
Τί εἶναι τὸ Τριῴδιον; Μία περίοδος ποὺ προηγεῖται τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναστάσεως. Προπαρασκευὴ τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναστάσεως. «Ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν περάση ἀπὸ τὸ μνῆμα τῆς μετανοίας καὶ ταπεινώσεως καὶ κατανύξεως, δὲν βλέπει τὴν δόξαν τῆς μυστικῆς Ἀναστάσεως», λέγει ὁ Ἅγιος Συμεὼν ὁ νέος Θεολόγος. Καθʼ ὅλην τὴν περίοδον αὐτὴν ὁ ἁμαρτωλὸς μπαίνει εἰς τὸ «μνῆμα» αὐτό. Σκοπὸς του εἶναι νὰ φθάση ἀκατακρίτως προσκυνῆσαι τὴν ἁγίαν Ἀνάστασιν. Πότε θὰ γίνη αὐτό; Ὅταν ἡ ψυχὴ του ἔχη ἀναστηθῆ ἀπὸ τὴν πτῶσιν τῆς ἁμαρτίας. Ὅταν διὰ τῆς μετανοίας καὶ τῆς κατανύξεως ἔχη πλυθῆ. Ἰδοὺ ὁ σκοπὸς τοῦ Τριῳδίου. Ὅταν ἔλθη ἡ Ἀνάστασις, ψάλλοντες τὸ «νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός», νὰ αἰσθανώμεθα κατὰ πρῶτον καὶ κύριον λόγον τὸ Φῶς αὐτό, τὸ Φῶς τῆς Ἀναστάσεως εἰς τὴν καρδίαν μας.
ΤὴνπρώτηνΚυριακὴντοῦΤριῳδίουἀναγιγνώσκεταιἡπαραβολὴτοῦΤελώνουκαὶΦαρισαίου.ἩἀκολουθίατῆςΚυριακῆςπλέκεταιγύρωἀπὸτὸΕὐαγγέλιον. Μὲ αὐτὴν τὴν παραβολὴν ἀνοίγει ἡ ἱερὰ πύλη τοῦ Τριῳδίου.
Δὲν μποροῦσε νὰ εὑρεθῆ καταλληλότερο θέμα, ποὺ νὰ συνδυάζη κατὰ ἕνα τόσον πλήρη τρόπον τοὺς σκοποὺς τῆς περιόδου τοῦ Τριῳδίου. Ἡ προσευχή, ἡ νηστεία καὶ ἡ δικαιοσύνη τοῦ ἐπιφανειακὰ δικαίου, κενοδόξου ὅμως καὶ ὑπερηφάνου Φαρισαίου, ἀποδοκιμάζονται ἀπὸ τὸν Θεόν. Ἀντιθέτως δικαιώνεται ὁ ἁμαρτωλὸς καὶ ἄδικος, ἀλλὰ μετανοημένος καὶ συντετριμμένος Τελώνης, ποὺ κτυπᾶ τὸ στῆθος του καὶ ταπεινὰ ἐπικαλεῖται τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. «Ὁ Θεὸς ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ». Αὐτὸν λοιπὸν τὸν τύπον τῆς ὀρθῆς προσευχῆς θέτει εἰς τὸ στόμα τοῦ πιστοῦ ἡ Ἐκκλησία εἰς τὴν ἔναρξιν τῆς περιόδου τῆς προσευχῆς. Καλεῖ τοὺς πιστοὺς νὰ μὴ προσευχηθοῦν «φαρισαϊκῶς», ἀλλὰ μὲ ταπείνωσιν «τελωνικῶς» διότι, ὅπως εἶπεν ὁ Κύριος, «πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται».
Ψάλλει λοιπὸν ἡ Ἐκκλησία μὲ τὸ πρῶτον τροπάριον τοῦ Τριῳδίου:
«Μὴ προσευξώμεθα φαρισαϊκῶς, ἀδελφοί, ὁ γὰρ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται· «ταπεινωθῶμεν ἐναντίον τοῦ Θεοῦ τελωνικῶς, διὰ νηστείας κράζοντες· ἱλάσθητι ἡμῖν, ὁ Θεός, τοῖς ἁμαρτωλοῖς». Ἡ ἀποφυγὴ λοιπὸν τῆς θεομισοῦς ὑπερηφανείας καὶ ἡ ἄσκησις τῆς ὑψοποιοῦ ταπεινώσεως εἶναι ἡ βάσις, τὸ θεμέλιον τοῦ πνευματικοῦ μας ἀγῶνος πάντοτε μέν, ἰδιαιτέρως δὲ κατὰ τὴν κατανυκτικὴν περίοδον τοῦ Τριῳδίου.
ὉἅγιοςἸωάννηςὁΣιναΐτηςεἰςτὸπερίφημονβιβλίοντου«Κλῖμαξ» ἔχειἀφιερώσειδύολόγουςδιὰτὴνπολύμορφονκενοδοξίαν, ποὺἀφανίζειὅλατὰκαλὰεἰςτὸνἄνθρωπονκαὶτὴνθεομισῆὑπερηφάνειαν, ποὺκάμνειτὸνἄνθρωπονἄθεονκαὶὅμοιονμὲτὸνΔιάβολον. ἩδιαφορὰμεταξὺΚενοδοξίαςκαὶὙπερηφανείας, λέγειὁἴδιοςὁἍγιος, εἶναιὅσημεταξὺμικροῦκαὶἀνηλίκουπαιδιοῦκαὶτελείουἀνδρὸςκαὶὅσοτὸσιτάριἀπὸτὸψωμί. Ἡκενοδοξίαθεωρεῖταιὡςἡρίζα, ἡδὲὑπερηφάνειακρίνεταιὡςκλάδοςκαὶκορυφή, ἀπὸτὴνὁποίανγεννῶνταιὅλοιοἱκαρποὶτῆςἀδικίαςκαὶτῆςἀσεβείας. Ἀλλὰτίεἶναιὑπερηφάνεια; ΕἶναιἄρνησιςτοῦΘεοῦ, ἐφεύρεσιςτῶνδαιμόνων, μητέρατῆςκατακρίσεως, θυγάτηρ, ποὺθηλάζειτὴνδόξανκαὶτὸνἔπαινον, σημεῖονἀκάρπουψυχῆς, φυγαδευτήριοντῆςθείαςβοηθείας, σάλευματῆςκαρδίας, πρόξενοςπτώσεων, παραλογισμός, πηγὴτοῦθυμοῦ, θύρατῆςὑποκρίσεως, δαιμόνωνστήριγμα, φύλαξτῆςἁμαρτίας, ἐχθρόςτῆςἐξομολογήσεως, πρόξενοςτῆςἀσπλαχνίας, ἄγνοιατῆςἐλεημοσύνηςκαὶσυμπαθείας, ἐξεταστὴςπικρὸςτῶνξένωνἔργων, δικαστὴςτρομερὸςκαὶἀπάνθρωπος, ἀντίπαλοςτοῦΘεοῦ, ρίζατῆςβλασφημίας.
ΕἶδονκάποιονποὺεὐχαρίστειψευδῶςμὲτὸστόματουτὸνΘεὸν\ καὶμὲτὴνκαρδίανὑπερυψοῦτο· καὶμαρτυρεῖτοῦτοσαφῶςὁΦαρισαῖοςἐκεῖνος, περὶτοῦὁποίουδιηγεῖταιτὸΕὐαγγέλιονπὼςἔλεγενεἰςτὸνΘεὸν«ὉΘεὸςεὐχαριστῶσοι» (Λουκ. ιη΄ 11).
Ὅμωςδὲντὸἔλεγεμὲκαθαρὰνκαρδίανκαὶταπείνωσιν, ἀλλὰμὲεἰρωνείανκαὶὑπερηφάνειανἄμετρον. Διὰτοῦτοκατακρίνωνὅλοντὸνκόσμονἔλεγε, ὅτιοὐκεἰμὶὥσπεροἱλοιποὶἄνθρωποι, οἵτινέςεἰσιἅρπαγες, ἄδικοικαὶμοιχοί, οὔτεεἶμαι, ὅπωςαὐτὸςὁΤελώνης· καὶἐπαινοῦσεκαὶ ἐδόξαζετὸνἑαυτόντουκαὶἔλεγε: ΝηστεύωδὶςτοῦΣαββάτου, ἀποδεκατῶὅλαμουτὰπράγματα, καὶτὰ δίδωεἰςτὸνΘεὸνκαὶεἰςὅσουςἔχουνἀνάγκην.
• «Ὅπουπτῶμακατέλαβεν, ἐκεῖὑπερηφανείᾳπροεσκήνωσε· μήνυμαγὰρτοῦπροτέρουτὸδεύτερον». Δηλαδὴ δὲν δύναται κανεὶς νὰ πέση εἰς τὴν λάσπην τῆς ἁμαρτίας, ἂν δὲν πέση πρῶτα εἰς τὸν κρημνὸν τῆς ὑπερηφανείας.
• Ὑπόθεσε ὅτι εἶναι δώδεκα τὰ πάθη τῆς ἀτιμίας. Καὶ ἂν νικήσης τὰ ἕνδεκα καὶ σὲ νικήση τὸ ἕνα, ἡ ὑπερηφάνεια, καὶ γίνης δοῦλος αὐτῆς, ἐκείνη μόνη εἶναι ἱκανὴ καὶ ἀρκετὴ νὰ σοῦ προξενήση, ὅσον κακὸν ἤθελον προξενήσει τὰ δώδεκα.
• Ὁὑψηλόφρωνἀντιλέγεισφοδρῶς, ὁδὲταπεινόφρων, οὔτενὰἀντικοιτάξηγνωρίζει. Δὲν ὑποκλίνεται τὸ κυπαρίσσι, οὔτε ὁ ὑπερήφανος ταπεινοῦται.
• Ὁ ὑπερήφανος ἀγαπᾶ νὰ ἐξουσιάζη τοὺς ἄλλους. «Κύριος ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται». Καὶ ποιὸς λοιπὸν δύναται νὰ ἐλεήση αὐτούς; «Ἀκάθαρτος παρὰ Κυρίῳ πᾶς ὑψηλοκάρδιος».
Ποιὸς θὰ μπορέση νὰ τὸν καθαρίση;
• Τιμωρία τοῦ ὑπερηφάνου ἡ πτῶσις, ἀφήνει τὸν Διάβολον νὰ τὸν τυραννῆ (ἐνοχλῆ). Ἐγκατάλειψις Θεοῦ, χάνει τὰ λογικά του καὶ δὲν ξέρει τί κάνει. Καὶ τὰ μὲν δύο προηγούμενα θεραπεύονται πολλάκις ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Τὸ τελευταῖον μόνον ἀπὸ τὸν Θεόν.
• Ἐκεῖνος ποὺ δὲν δέχεται ἔλεγχον, φανερώνει ὅτι εἶναι ὑπερήφανος. Ὅστις δέχεται μὲ εὐμένεια τοὺς ἐλέγχους, ἐλύθη ἀπὸ τὰ δεσμὰ τῆς ὑπερηφανείας.
• ἊνἐξέπεσεἀπὸτοὺςοὐρανοὺςὁἙωσφόρος, χωρὶςκανέναἄλλοπάθος, παρὰμόνονδιὰτὸἁμάρτηματῆςὑπερηφανείας, πρέπεινὰἰδοῦμεμήπωςκαὶἄνευἄλλης ἀρετῆς, παρὰμόνονμὲτὴνταπείνωσινμπορεῖκανεὶςνὰἀνεβῆεἰςτοὺςοὐρανούς, σὰνἌγγελος. ΤὸλέγειαὐτὸτὸἹερὸνΕὐαγγέλιον: «Ὁταπεινῶνἑαυτὸνὑψωθήσεται».
• ΜὴπαύσωμεννὰἀκούωμενπάντοτεσυνεχῶςτὴνζωὴνκαὶτὰἔργατῶνἁγίωντοῦΘεοῦκαὶἀνθρώπωνκαὶθὰεὕρωμενὁπωσδήποτεπόσονὑστεροῦμενἡμεῖς.
• Χριστιανὸςπραγματικὸςεἶναιἄβυσσοςταπεινώσεως, μέσαεἰςτὴνὁποίανκρημνίζεικαὶἀποπνίγειὅλατὰδιαβολικὰπάθηκαὶκινήματα.
•Ἡλήθητῶνἁμαρτιῶνμαςπροξενεῖεἰςἡμᾶςὑπερηφάνειαν, ἡδὲσυνεχὴςαὐτῶνμνήμηφέρειεἰςἡμᾶςτὴνταπείνωσιν.
• Ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι μία μεγάλη καὶ ἐσχάτη πτωχεία τῆς ψυχῆς. Καὶ νομίζει ὅτι εἶναι πλουσία ἀπὸ ἀρετὴν καὶ χάριτας. Ὄχι μόνον δὲν ἀφήνει τὸν ἄνθρωπον νὰ προκόψη εἰς τὴν ἀρετὴν ἀλλʼ ἀφοῦ ἀνεβῆ εἰς τὴν κορυφὴν τῆς ἀρετῆς, τὸν κρημνίζει εἰς τὸ χάος.
• Ὁ ὑπερήφανος μοιάζει σὰν τὸ ρόδι, ποὺ εἶναι σάπιον μέσα καὶ ἔξω φαίνεται ὡραῖον.
Πῶς θεραπεύεται Κενοδοξία – Ὑπερηφάνεια
Ἡμεῖς μπαίνομεν κρυφίως εἰς τὴν καρδίαν ἀπὸ τὴν θύραν τῆς ἀνευλαβείας καὶ φιλοδοξίας μὲ μεγάλην πονηρίαν. Ἐκεῖνο ποὺ μᾶς δεσμεύει εἶναι ἡ ὑπακοὴ καὶ ἐκεῖνο, ποὺ μᾶς δέρνει εἶναι ἡ ταπείνωσις, ἡ αὐτομεμψία
* Ὁμιλία εἰς τὸν Ἱ. Ν. Ἁγ. Γεωργίου Διονύσου
Oρθόδοξος Τύπος, 22/02/2013