Οι Χριστιανικές γιορτές είναι γεγονότα,που έχουν σκοπό να καθοδηγήσουν τον άνθρωπο στο μεγάλο μυστήριο της σωτηρίαςκαι για αυτό είναι λυτρωτικές για τον πιστό. Έτσι ο χρόνος για τον άνθρωπο, πουσυμμετέχει σε όλες τις γιορτές της Εκκλησίας, μεταφέρει το μήνυμα της εν Χριστώαναγέννησης, την οποία καμία άλλη κοσμική γιορτή δεν μπορεί να προσφέρει ή νααντικαταστήσει.
Τα Θεοφάνεια ή Θεοφάνια ή γιορτή τωνΕπιφανείων ή Αγίων Φώτων είναι μια από τις δεσποτικές γιορτές του Χριστού μαςμέσα στο λειτουργικό πλαίσιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που γιορτάζεται στις 6Ιανουαρίου. Είναι η τρίτη και τελευταία γιορτή του Δωδεκαημέρου (γιορτών τωνΧριστουγέννων). Η γιορτή αυτή είναι η αρχαιότερη μετά το Πάσχα δεσποτικήγιορτή, που άρχισε κατά το 2ο αιώνα μ.Χ. και συνδέεται με την αποκάλυψη τουΘεού, δηλαδή τη φανέρωση του ενός Τριαδικού Θεού στην ενανθρώπηση του Υιού τουΘεού και Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Είναι η αρχή της δημόσιας φανέρωσης τηςένσαρκης οικονομίας του Υιού του Θεού, που συνδέεται με τη βάπτιση Tου στονΙορδάνη από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή και η οποία τον ανέδειξε Σωτήρα και Λυτρωτήτου κάθε πιστού. Η βάπτιση του Χριστού μας κατέστη ο θεμέλιος λίθος τηςσύνδεσης του κάθε πιστού με το μυστήριο της βάπτισής του, με το οποίοξαναγεννιέται και εισέρχεται στη νέα εν Χριστώ ζωή.
Στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμούη Μητρόπολη των Εορτών, τα Χριστούγεννα, και τα Θεοφάνεια γιορτάζονταν μαζί.Τον 4ο αιώνα μ.Χ., όμως, τα Χριστούγεννα χωρίστηκαν από τα Θεοφάνεια καιαποτέλεσαν ιδιαίτερη Δεσποτική γιορτή, που γιορτάζεται στις 25Δεκεμβρίου.
Η αρχή της γιορτής είναι ανάλογη με τηγιορτή των Χριστουγέννων. Στις 6 Ιανουαρίου, οι Εθνικοί της Αιγύπτου καιΑραβίας γιόρταζαν το χειμερινό ηλιοστάσιο, το οποίο κατά τους αρχαίουςυπολογισμούς συνέπιπτε με την 6η Ιανουαρίου. Στους ψεύτικους Θεούς τωνειδωλολατρών, η Χριστιανική Εκκλησία πρόβαλε τον αληθινό Θεό, Βασιλέα Χριστό,τα αληθινά Θεοφάνεια. Επίσης, τη λατρεία του ήλιου, που νικά κατά το χειμερινόηλιοστάσιο το σκοτάδι της νύχτας, αντικατέστησε με τη λατρεία του αληθινούήλιου, του Χριστού, μεσσία και λυτρωτή, που κατά τον Ησαΐα ανέτειλε στο ενσκότει και σκιά θανάτου καθήμενο κόσμο. Η φωνή του Πατέρα, που ακούγεται κατάτη βάπτιση του Χριστού υποδηλώνει την ενθρόνισή Του, ως του μόνου και αληθινούΒασιλέως και Κυρίου της ανθρωπότητας. Στον Ιορδάνη ποταμό, ο Χριστός αγίασε ταύδατα, ώστε να γίνουν, σύμφωνα και με τον Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο σε ομιλία τουγια τον Μεγάλο αγιασμό στη γιορτή των Θεοφανείων, κατά την επίκληση του ΑγίουΠνεύματος και τον καθαγιασμό του ύδατος από τον ιερέα ...πηγή αφθαρσίας,αγιασμού δώρον, λυτήριo (συγχωρητικό) αμαρτημάτων, αλεξιτήριο (φάρμακο)νοσημάτων, δαίμοσιν ολέθριον (εξολοθρευτικό δαιμόνων). Στους πρώτους μάλισταΧριστιανικούς αιώνες, την ημέρα των Θεοφανείων γινόταν και ο φωτισμός, δηλαδήτο βάπτισμα των κατηχουμένων, από το οποίο η γιορτή των Θεοφανείων ονομάστηκεκαι γιορτή των Φώτων.
Ο ευαγγελιστής Ιωάννης, στο ευαγγέλιότου, αναφαίρει τη σχέση της Βάπτισης του Χριστού και του μυστηρίου τουβαπτίσματος. Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος μιλά, για το βάπτισμα του ύδατος, τοοποίο εκείνος υπηρετούσε σύμφωνα με τη θεία εντολή, και εξηγεί, ότι ο ερχόμενοςΧριστός θα το μετέτρεπε σε βάπτισμα Πνεύματος, με το οποίο θα εισέρχονταν οι άνθρωποι στη βασιλεία του Θεού: ΟΙωάννης μαρτύρησε και είπε, ότι είδε το Πνεύμα να κατεβαίνει σαν Περιστερά από τονουρανό και να μένει πάνω Του. Επίσης, είπε, ότι δεν τον γνώριζε, αλλά Εκείνος,που τον έστειλε του είπε, ότι σε όποιον δεις το Πνεύμα να κατεβαίνει και ναμένει επάνω του, αυτός θα είναι Εκείνος, που θα βαπτίσει με Πνεύμα Άγιο. Είπε,ακόμη, ότι το είδε αυτό και το μαρτύρησε, ότι δηλαδή αυτός είναι ο Υιός τουΘεού (Ιωάνν.: Α: 32-34). Αυτό, ακριβώς διαβεβαίωσε, και ο ίδιος ο Κύριος, ότανείπε στον Νικόδημο, Αμήν, αμήν σου λέγω, εάν κάποιος δεν γεννηθεί εξ ύδατος καιπνεύματος δεν είναι δυνατόν να εισέλθει εις την βασιλεία του Θεού (Ιωάνν.: Γ: 4-6). Η κάθοδος, λοιπόν, του Αγίου Πνεύματος στηβάπτιση του Χριστού φανέρωσε το μυστήριο του βαπτίσματος, το οποίο επιτελεί οΧριστός με το Άγιο Πνεύμα. Είναι το βάπτισμα, το οποίο παρέδωσε ο Χριστός στουςμαθητές Του σαν βασικό στοιχείο της αποστολικής διακονίας τους στον κόσμο.
Στουςδύο συνοπτικούς Ευαγγελιστές, τους Ματθαίο και Μάρκο, τονίζεται η αναγκαιότητατου μυστηρίου του βαπτίσματος, ως μέσο συμμετοχής των ανθρώπων στη σωτηρία, πουπροσφέρει ο Χριστός. Αυτό φαίνεται, στην εντολή του Αναστημένου Κυρίου στουςμαθητές Του να κηρύξουν το Ευαγγέλιο και να βαπτίσουν τους ανθρώπους σε όλο τονκόσμο. Πορευθείτε λοιπόν, μαθητεύσατε όλα τα έθνη, βαπτίζοντάς τους στο Όνοματου Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντάς τους να τηρούν όλαόσα σας παράγγειλα ( Ματθ΄: ΚΗ: 19-20). Το ίδιοακριβώς αναφέρει και ο Μάρκος με συντομότερο τρόπο. Πορευθείτε σε όλον τονκόσμο και κηρύξτε το Ευαγγέλιο σε ολόκληρη την κτίση. Όποιος πιστέψει καιβαπτιστεί θα σωθεί (Μάρκ.: ΙΣΤ: 15-16).
Έτσι,το βάπτισμα του Ιωάννη του Βαπτιστή είναι η αφετηρία της επανασύνδεσής μας μετο δημιουργό μας, που είναι και ο αρχηγός και τελειωτής της σωτηρίας μας. Τοβάπτισμα του Προδρόμου ήταν βάπτισμα μετανοίας, που υποδήλωνε την επιστροφή τουανθρώπου στον Θεό και την υπακοή του στο θείο θέλημα. Ήταν ένα είδοςπροπαρασκευής και προετοιμασίας, που απέβλεπε στη μεσολάβηση του Θεού μέσω τουΜεσσία, δηλαδή στη δικαίωση των ανθρώπων και στη δωρεά του Αγίου Πνεύματος.Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στα λόγια του Χριστού προς τον Βαπτιστή Ιωάννη (Ματθ. Γ: 14-17). Όταν ο Χριστός προσήλθε στο βάπτισμα τουΙωάννη, σαν άνθρωπος αποδέχτηκε το θείο θέλημα εκ μέρους ολόκληρης τηςανθρωπότητας. Και τότε η μαρτυρία του ουράνιου Πατέρα, που τον αναγνώρισε σαντον Υιό Του τον αγαπητό και η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος σωματικά εν είδηπεριστεράς σήμανε την αποδοχή του Χριστού από τον Πατέρα ως τον Μεσσία, που θαφέρει τη βασιλεία του Θεού στους ανθρώπους. Στον Εσπερινό της παραμονής τωνΘεοφανείων, ακούγεται το Λύτρωση έρχεται ο Χριστός να δώσει με τη βάπτιση σεόλους τους πιστούς. Γιατί με αυτήν καθαρίζει τον Αδάμ, υψώνει τον πεσμένο,ντροπιάζει τον τύραννο, που προκάλεσε την πτώση, ανοίγει τους ουρανούς,κατεβάζει το θείο Πνεύμα, και χαρίζει την αφθαρσία (Ωδή 8η). Ακόμη, σήμερα σταρείθρα του Ιορδάνη ήρθε ο Κύριος, και λέει στον Ιωάννη: Μη δειλιάσεις να μεβαπτίσεις, γιατί ήρθα να σώσω τον Αδάμ τον πρωτόπλαστο (Οίκος). Τέλος, ωςάνθρωπος ήρθες Χριστέ Βασιλεύ στον ποταμό, και δουλικό βάπτισμα σπεύδεις ναλάβεις από τα χέρια του Προδρόμου, για τις δικές μας αμαρτίες, φιλάνθρωπε!(Σωφρονίου Ιεροσολύμων). Ο απόστολος Παύλος αναφαίρεται, επίσης, στην επιφάνειατης δόξης του μεγάλου Θεού (Τίτ.: Β: 13), και τονίζει ότι, διά του Χριστού,επεφάνη η χάρις του Θεού η σωτήριος πάσιν ανθρώποις (Τίτ.: Β: 11). Δεν παραλείπει, ακόμη, να μιλήσει για τον Θεό,που εφανερώθη εν σαρκί (Α´ Τιμοθ.: Γ: 16). Αναμφίβολα, τόσο οι φράσειςτου Αποστόλου των Εθνών, όσο και η εκκλησιαστική υμνωδία εισαγάγουν τουςπιστούς στο μυστήριο της σωτηρίας και του αγιασμού. Η γιορτή τωνΘεοφανείων είναι προσκλητήριο ανανέωσης και επιστροφής στον Κύριο της δόξης, οοποίος αν και ήταν Θεός ταπείνωσε τον εαυτόν του και έγινε άνθρωπος,αναμάρτητος, συγχωρητικός και ελεήμων, η οδός, η αλήθεια και η ζωή. Το βαθύτερονόημα της γιορτής των Θεοφανείων, όμως, φανερώνεται σε εκείνους, που θακαθαρίσουν με τον αγιασμό τις αισθήσεις τους από το σκοτάδι της αμαρτωλήςκαθημερινότητας, για να ελευθερωθούν και σωθούν.
Επεφάνηςσήμερον τη οικουμένη
και το Φως Σου Κύριε εσημειώθη εφ΄ ημάς
εν επιγνώσει υμνούντας Σε
Ήλθες εφάνης το Φως το απρόσιτον.
και το Φως Σου Κύριε εσημειώθη εφ΄ ημάς
εν επιγνώσει υμνούντας Σε
Ήλθες εφάνης το Φως το απρόσιτον.
Σήμερονεπέφανεν ο Σωτήρ
εν μορφή ως δούλου βαπτισθήναι
μετά σαρκός υπό Ιωάννου εν Ιορδάνου ρείθροις
ίνα βροτών εκπλύνει τα παραπτώματα.
εν μορφή ως δούλου βαπτισθήναι
μετά σαρκός υπό Ιωάννου εν Ιορδάνου ρείθροις
ίνα βροτών εκπλύνει τα παραπτώματα.
Αναφορές:
Τρεμπέλα, Π., Μικρόν Ευχολόγιον τ. Β΄ (Αθήνα, 1998)∙ Ιδίου, Δογματική, τ. 3(Αθήνα, 2003)∙ Φουντούλη, Ι., Απαντήσεις εις Λειτουργικάς Απορίας, ττ. Α΄, Β΄,Γ΄, Δ΄, Ε΄ (Αθήνα, 1991, 1994, 1997, 2003)∙ Φουντούλη, Ι., Λογική Λατρεία(Αθήνα, 1997).
Τρεμπέλα, Π., Μικρόν Ευχολόγιον τ. Β΄ (Αθήνα, 1998)∙ Ιδίου, Δογματική, τ. 3(Αθήνα, 2003)∙ Φουντούλη, Ι., Απαντήσεις εις Λειτουργικάς Απορίας, ττ. Α΄, Β΄,Γ΄, Δ΄, Ε΄ (Αθήνα, 1991, 1994, 1997, 2003)∙ Φουντούλη, Ι., Λογική Λατρεία(Αθήνα, 1997).
