Ο εν αγίοις πατήρ ημών Γρηγόριοςο Νύσσης (10 Ιανουαρίου)
Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Δορμπαράκη
«Ο άγιος Γρηγόριος ήταν αδελφός τουΜεγάλου Βασιλείου, λαμπρός στους λόγους και ζηλωτής της ορθόδοξης πίστης. Γι’αυτόν τον λόγο κι έγινε προεστώς της Εκκλησίας του Χριστού. Κι όταν ήλθε μαζίμε αυτούς που συγκρότησαν την Δευτέρα στην Κωνσταντινούπολη Οικουμενική Σύνοδο(381 μ.Χ.), οι οποίοι εναντιώνονταν κατά των δυσσεβών αιρέσεων, βρέθηκευπέρμαχος των Πατέρων, κατατροπώνοντας τους αιρετικούς με τη δύναμη των λόγωντου και με τις αποδείξεις που έφερνε από τις Άγιες Γραφές. Διότι νίκησε,μετερχόμενος κάθε επιχείρημα λόγων και ευδοκιμώντας στην αρετή. Έφτασε σεπροχωρημένο γήρας και εκδήμησε προς τον Κύριο. Ήταν δε κατά τον τύπο του σώματος,όμοιος σχεδόν με τον αδελφό του Βασίλειο».
Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης ανήκειστη μεγάλη χορεία των Πατέρων και Διδασκάλων της Εκκλησίας μας, μαζί με τοναδελφό του Βασίλειο τον μέγα, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, τον Ιωάννη Χρυσόστομο.Η μεγαλωσύνη του αναδείχτηκε ιδίως κατά τη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο, «στην οποίαέγινε ο κατεξοχήν εκφραστής της τριαδολογίας και πνευματολογίας των καππαδοκώνκαι αναγνωρίστηκε ως μεγάλη θεολογική μορφή» (Σ. Παπαδόπουλος).
Δεν είναιτυχαίο ότι η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος (787 μ.Χ.) τον χαρακτήρισε «Πατέρα Πατέρων».Ο εκκλησιαστικός υμνογράφος του Ιωάννης μοναχός, έχοντας υπόψη την όλη προσφοράτου και την αξιολόγηση της ίδιας της Εκκλησίας διά του στόματός της, τωνΟικουμενικών Συνόδων, αφενός τον χαρακτηρίζει εξίσου «διδασκάλων το λαμπρόνεγκαλλώπισμα», αφετέρου τον τιμά με παρόμοιο τρόπο με τον αδελφό του άγιο καιμέγα Βασίλειο: «Ω της θαυμαστής αδελφικής δυάδος, σαρκί τε ομαίμονος, τα θείασύμφρονος! Ταύτην τιμώντες, Βασίλειον ενδίκως, άμα Γρηγορίω, τιμώμεν εις αιώνας»(Ω η θαυμαστή αδελφική δυάδα, ίδιου αίματος σαρκικά, ίδιου φρονήματος ως προςτα θεία! Αυτήν τη δυάδα τιμώντας, τον Βασίλειο κατά λόγο δικαιοσύνης, μαζί μετον Γρηγόριο, τιμάμε στους αιώνες).
Ο άγιος υμνογράφος επικεντρώνει τηνπροσοχή μας με τον κανόνα του στον άγιο, στο μεγαλύτερο τουλάχιστον ποσοστό,στη θεολογική προσφορά του Γρηγορίου, δηλαδή στην υπεράσπιση των ορθοδόξωνδογμάτων, τα οποία αποτελούν το στήριγμα του κόσμου. Κι η υπεράσπιση αυτήβεβαίως δεν ήταν πρωτίστως καρπός της μεγάλης όντως παιδείας του και τηςμεγαλοφυούς διανοίας του. Ήταν καρπός του φωτισμού του από τον Θεόλόγω της ασκητικής του διαγωγής και του άυλου βίου του. «Θείαν έλλαμψινκεκληρωμένος, βίον άυλον εξησκημένος, ομωνύμω ιερατεία διέπρεψας∙ υπερφυώςγαρ τρανώσας τα δόγματα, ορθοδοξία τον κόσμον εστήριξας» (Έχοντας την έλλαμψηαπό τον Θεό και έχοντας εξασκηθεί στον αγγελικό βίο, διέπρεψες στη γεμάτηεγρήγορση ιερατική σου διακονία. Διότι αφού διατράνωσες με τη χάρη του Θεού ταδόγματα, στήριξες τον κόσμο στην ορθοδοξία). Ο εκ Θεού φωτισμός του ήτανεκείνος που του έδινε τη δυνατότητα, όπως συνέβη άλλωστε και με τους άλλουςμεγάλους Πατέρες και Διδασκάλους, να μη μένει στην επιφάνεια των λόγων τηςΑγίας Γραφής, στο «νομικόν ένδυμα», αλλά να διεισδύει στο κρυμμένο κάλλος τωνεννοιών, στο «απόθετον κάλλος» κατά την αντίστοιχη φράση του άλλου μεγάλουΓρηγορίου, του Θεολόγου. «Την χάριν δεδεγμένος του Πνεύματος, το ευτελές τουνομικού διείλες ένδυμα γράμματος, και το κρυπτόμενον κάλλος ημίν των εννοιώναπεκάλυψας» (Έχοντας δεχθεί τη χάρη του αγίου Πνεύματος, άνοιξες το ευτελέςένδυμα του νομικού γράμματος και μας αποκάλυψες το κρυμμένο κάλλος τωνεννοιών).
Δεν είναιτυχαίο ότι η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος (787 μ.Χ.) τον χαρακτήρισε «Πατέρα Πατέρων».Ο εκκλησιαστικός υμνογράφος του Ιωάννης μοναχός, έχοντας υπόψη την όλη προσφοράτου και την αξιολόγηση της ίδιας της Εκκλησίας διά του στόματός της, τωνΟικουμενικών Συνόδων, αφενός τον χαρακτηρίζει εξίσου «διδασκάλων το λαμπρόνεγκαλλώπισμα», αφετέρου τον τιμά με παρόμοιο τρόπο με τον αδελφό του άγιο καιμέγα Βασίλειο: «Ω της θαυμαστής αδελφικής δυάδος, σαρκί τε ομαίμονος, τα θείασύμφρονος! Ταύτην τιμώντες, Βασίλειον ενδίκως, άμα Γρηγορίω, τιμώμεν εις αιώνας»(Ω η θαυμαστή αδελφική δυάδα, ίδιου αίματος σαρκικά, ίδιου φρονήματος ως προςτα θεία! Αυτήν τη δυάδα τιμώντας, τον Βασίλειο κατά λόγο δικαιοσύνης, μαζί μετον Γρηγόριο, τιμάμε στους αιώνες).
Ο άγιος υμνογράφος επικεντρώνει τηνπροσοχή μας με τον κανόνα του στον άγιο, στο μεγαλύτερο τουλάχιστον ποσοστό,στη θεολογική προσφορά του Γρηγορίου, δηλαδή στην υπεράσπιση των ορθοδόξωνδογμάτων, τα οποία αποτελούν το στήριγμα του κόσμου. Κι η υπεράσπιση αυτήβεβαίως δεν ήταν πρωτίστως καρπός της μεγάλης όντως παιδείας του και τηςμεγαλοφυούς διανοίας του. Ήταν καρπός του φωτισμού του από τον Θεόλόγω της ασκητικής του διαγωγής και του άυλου βίου του. «Θείαν έλλαμψινκεκληρωμένος, βίον άυλον εξησκημένος, ομωνύμω ιερατεία διέπρεψας∙ υπερφυώςγαρ τρανώσας τα δόγματα, ορθοδοξία τον κόσμον εστήριξας» (Έχοντας την έλλαμψηαπό τον Θεό και έχοντας εξασκηθεί στον αγγελικό βίο, διέπρεψες στη γεμάτηεγρήγορση ιερατική σου διακονία. Διότι αφού διατράνωσες με τη χάρη του Θεού ταδόγματα, στήριξες τον κόσμο στην ορθοδοξία). Ο εκ Θεού φωτισμός του ήτανεκείνος που του έδινε τη δυνατότητα, όπως συνέβη άλλωστε και με τους άλλουςμεγάλους Πατέρες και Διδασκάλους, να μη μένει στην επιφάνεια των λόγων τηςΑγίας Γραφής, στο «νομικόν ένδυμα», αλλά να διεισδύει στο κρυμμένο κάλλος τωνεννοιών, στο «απόθετον κάλλος» κατά την αντίστοιχη φράση του άλλου μεγάλουΓρηγορίου, του Θεολόγου. «Την χάριν δεδεγμένος του Πνεύματος, το ευτελές τουνομικού διείλες ένδυμα γράμματος, και το κρυπτόμενον κάλλος ημίν των εννοιώναπεκάλυψας» (Έχοντας δεχθεί τη χάρη του αγίου Πνεύματος, άνοιξες το ευτελέςένδυμα του νομικού γράμματος και μας αποκάλυψες το κρυμμένο κάλλος τωνεννοιών).
Ο πλουτισμός του αγίου Γρηγορίου από τοΠνεύμα του Θεού, η μεγαλοφυία του από πλευράς φυσικών καταβολών, η μεγάληπαιδεία του (κυρίως από τον αδελφό του Μεγάλο Βασίλειο και τις προσωπικέςμελέτες του), θύραθεν και εκκλησιαστική, τον ανέδειξαν αφενός «στύλον ολόφωτονβίω τε λόγω τε θερμώ ορθοδοξίας» (ολόφωτο στύλο ορθοδοξίας με τον βίο τουκαι με τον θερμό του λόγο), αφετέρου μέγα αντιαιρετικό, που κατατρόπωσε, κατάτο συναξάρι, τους διαφόρους αιρετικούς, ήτοι τον Ευνόμιο, τον Μακεδόνιο, τιςπαραφυάδες του Αρείου, τον Σαβέλλιο, εκείνους δηλαδή που αμφισβήτησαν στηνεποχή του την αποκαλυμμένη από τον Κύριο αγία Τριάδα, την εν Τριάδι Μονάδα καιτην εν Μονάδι Τριάδα. Είναι κατά τον υμνογράφο «Ο πέλεκυς ο κόπτων αιρετικώντας ορμάς∙ η δίστομος ρομφαία του Παρακλήτου∙ μάχαιρα τέμνουσα ταςνόθους σποράς∙ πυρ τας φρυγανώδεις αιρέσεις καταφλέγον» (ο πέλεκυς πουκόβει τις ορμές των αιρετικών, το δίκοπο ξίφος του Παρακλήτου, το μαχαίρι πουκόβει τις νόθες σπορές, η φωτιά που καταφλέγει τις σαν φρύγανα αιρέσεις). Κι αςσημειώσουμε ότι ο αντιαιρετικός του αγώνας είχε κατεξοχήν θετικό χαρακτήρα.Πίστευε δηλαδή ότι τότε εξαλείφεται η οποιαδήποτε αίρεση, όταν προβάλλεται μεσαφήνεια η αλήθεια του λόγου του Θεού.
Ο υμνογράφος του βεβαίως δράττεται τηςευκαιρίας να προβάλει τη νηπτική και εσωτερική της καρδιάς διάθεσηκαι θεολογία του αγίου Γρηγορίου αναφερόμενος στο ίδιο του το όνομα:Γρηγόριος. Ο άγιος Γρηγόριος ήταν «ο γρήγορος νους», «ο το όμματης ψυχής γρηγορών ως γρήγορος ποιμήν» (αυτός που ήταν σε εγρήγορση ως προς τοόμμα της ψυχής και σε εγρήγορση ποιμένας), ο οποίος «σαρκός μεν τω ηγεμόνι νωτα σκιρτήματα τω Παμβασιλεί δε τον νουν υπέταξε» (υπέταξε στον μεν ηγεμόνα νουτα αμαρτωλά σκιρτήματα της σάρκας, τον δε νου στον Παμβασιλέα Χριστό), γι’ αυτόκαι χωρίς εμπόδια διήνυσε την οδόν των εντολών του Χριστού και έγινε εύκολακατοικητήριο της αγίας Τριάδος («όθεν απροσκόπτως την οδόν των εντολών ανύσας,συ της Τριάδος ενδιαίτημα γέγονας εικότως, Γρηγόριε»). Η πρακτική αυτή εξάσκησητων αρετών διά των εντολών του Κυρίου, η οποία τον οδήγησε και στηθεωρία του Θεού («τη πράξει την θεωρίαν, Πάτερ, προσέθηκας»), ήταν η προϋπόθεσηγια τον ιδιαίτερο φωτισμό του από τον Θεό, προκειμένου να διακρίνει την αλήθειατης πίστης από την πλάνη των αιρέσεων. Κι είναι τούτο βασικότατη αλήθεια τηςχριστιανικής πίστης: μόνον όποιος καθαρίζει την καρδιά του από τις πονηρίες τωνπαθών, μπορεί και να δεχτεί τον φωτισμό του αγίου Πνεύματος, συνεπώς να γίνεικαι αληθής θεολόγος.
Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε καιεμείς είναι να συντονιστούμε με τον υμνογράφο της Εκκλησίας μας: ναπαρακαλέσουμε τον άγιο, με την παρρησία που έχει ενώπιον του Τριαδικού Θεού, «ωςγρήγορος ποιμήν», να διεγείρει και εμάς από τον πνευματικό μας ύπνο και να«κοιμίσει» τα πάθη που μας τυραννούν, λόγω της αμελείας μας. «Εξ αμελείας οδείλαιος αναπέπτωκα και προς θάνατον ύπνωσα∙ αλλ’ ως ποιμήνγρηγορώτατος έγειρόν με, Πάτερ, και τα πάθη μου κοίμισον, τα κακώς τυραννούνταμε» (Από αμέλεια ο δειλός ξανάπεσα στην αμαρτία και μέχρι θανάτου κοιμήθηκα.Αλλά σαν ποιμένας ευρισκόμενος σε μεγάλη εγρήγορση, ξύπνησέ με, Πάτερ, καικοίμισε τα πάθη μου, που με τυραννούν με κακό τρόπο).
Ακολουθείν
