Το κατανυκτικότατο Τριώδιοείναι ή κατ’ εξοχήν περίοδος του λειτουργικού έτους πού έχει το χρώμα τηςσυντριβής και μετανοίας, στάζει από το μέλι της ιεράς και ευλογημένηςκατανύξεως. Οι πιστοί πού με ευλάβεια παρακολουθούν τις ιερές Ακολουθίες του,τούς κατανυκτικούς Εσπερινούς, τούς Όρθρους, τις θείες Λειτουργίες τουιερού Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου, τις Προηγιασμένες Λειτουργίες, ταΜεγάλα Απόδειπνα, τις στάσεις των Χαιρετισμών του Ακάθιστου Ύμνου,θερμαίνονται από τη χάρη του Παναγίου Πνεύματος και απολαμβάνουν το θείο δώροτης κατανύξεως. Την περίοδο του Τριωδίου έκτος από τα κατανυκτικά τροπάρια τηςΠαρακλητικής ψάλλονται και άλλοι κατανυκτικοί ύμνοι (κανόνες, αίνοι, ιδιόμελα,δοξαστικά) από το ομώνυμο βιβλίο της περιόδου, το Τριώδιο, πού μας κατανύσσουνμε τα εξαίρετα βυζαντινά μέλη τους. Επίσης την περίοδο του Τριωδίουσυμπλέκονται στις ιερές Ακολουθίες κατάλληλα ιερά Αναγνώσματα πού μας καλούνστην ταπείνωση και στη μετάνοια και μας χειραγωγούν στην κατάνυξη. Αλλά τίείναι ή κατάνυξη;
Κατάνυξη είναι ένα κέντημα της ψυχής – από το ρήμα «νύσσω»,πού σημαίνει κεντώ, τρυπώ με αιχμηρό αντικείμενο. Κατάνυξη είναι «άμετεώριστοςοδύνη ψυχής» κατά τον ορισμό του αγίου Ιωάννου της «Κλίμακος». Ένας γλυκόςπόνος της ψυχής πού προέρχεται από τη συναίσθηση της άμαρτωλότητός μας και τηνεπίσκεψη του θείου ελέους. Κατάνυξη είναι ή επιστροφή στον εαυτό μας, στο χώροτης καρδιάς μας. Είναι το βίωμα πού βίωσε ό άσωτος υιός, ό όποιος μετά από μίαπερίοδο ασωτίας ήλθε στον εαυτό του και είπε: Θα επιστρέψω στον πατέρα μου καιθα του πω: Πατέρα μου, αμάρτησα στον Θεό και σε Σένα. Δεν είμαι πλέον άξιος ναονομάζομαι παιδί σου. Μεταχειρίσου με σαν έναν από τούς μισθωτούς σου (Λουκ.ιε’ 17-19).
Ή κατάνυξη δεν συμπλέει μετην υπερηφάνεια, τη φιλαρέσκεια και την αύτοδικαίωση. Είναι ή μακάριακατάσταση της «συντετριμμένης και ταπεινωμένης καρδίας» πού ζει μέσα στη Χάρητου Θεού. Ό πιστός πού κατανύσσεται δεν λέει «Ό Θεός, ευχαριστώ σοι…», όπως όφαρισαίος, αλλά ψελλίζει ίλαστήριες ικεσίες, όπως ό τελώνης. Δεν φλυαρείασταμάτητα, δεν γελάει με ηχηρά γέλια, όπως συνήθως γελούν αυτοί πού βρίσκονταισε κατάσταση μετεωρισμού και διαχύσεως, άλλα είναι μία αυτοκυριαρχημένηπροσωπικότητα, ήρεμη και συγκροτημένη. Δεν παραδίδεται στην οινοποσία και τημέθη, στον κορεσμό της κοιλίας, στον παρατεταμένο ύπνο, διότι «ό κόρος τωνευτελών τροφών κωλύει (εμποδίζει) την κατάνυξιν», σημειώνει ό άγιος Γρηγόριος όΠαλαμάς.
Στις καρδιές πούκατανύσσονται παρατηρούνται πετάγματα πνευματικά. Ή Χάρις του Θεού εργάζεταιμεγάλα και θαυμαστά. Συντελούνται συγκινητικές νεκραναστάσεις και θειεςαλλοιώσεις της δεξιάς του Ύψιστου. Αμαρτωλοί μετανοούν, υπερήφανοι χαμηλώνουν,άσωτοι επιστρέφουν στην αγάπη του Πατέρα, αιχμάλωτοι των παθών αποκηρύσσουν τηφαύλη ζωή τους, τραυματισμένοι από την αμαρτία άνθρωποι δείχνουν με πόνο στονΠνευματικό την πληγή τους και ομολογούν «ήμαρτον». Οι πιστοί πού κατανύσσονταιζουν μέσα στο κλίμα της προσευχής, της μετανοίας και της ειρήνης. Ζουν ζωήκαθαρή και αγία. Έχουν αχώριστο φίλο τους τον φύλακα άγγελο τους. Γράφει όόσιος Ηλίας ό έκδικος ότι «στα δροσερά άνθη των λιβαδιών, οι μέλισσεςπεριτριγυρίζουν τη βασίλισσα τους. Και την ψυχή πού έφθασε να βρίσκεται σεαδιάλειπτη κατάνυξη, την περικυκλώνουν οι νοερές δυνάμεις σαν φίλες καιοικείες και βοηθούν να εκπληρωθούν οι επιθυμίες της»..
Ή κατάνυξη είναι δώρο Θεούπού προσφέρεται για να γλυκαθεί ή ψυχή και να ποθεί τα ουράνια, γράφει ό ΜέγαςΒασίλειος. Αλλά το θείο δώρο της κατανύξεως δωρίζεται μετά από κατάλληληπροετοιμασία του πιστού. Αν ό πιστός προσπαθεί να κατανυγεί και δενκατα-νύσσεται, αυτό σημαίνει ότι παρεμβάλλονται κάποια πάθη, πού εμποδίζουντην ψυχή του να κατανυγεί. Τα πάθη με την κατάνυξη δεν συμβιβάζονται. Αυτό νατο έχουμε ύπ’ όψη μας και να επιμελούμαστε τον πνευματικό μας καταρτισμό.Βεβαίως δεν γνωρίζουμε εκ των προτέρων πότε θα μας επισκεφθεί ή Χάρις του Θεούγια να κατανυγεί ή ψυχή μας. Αλλά εκείνο πού μπορούμε να κάνουμε και πρέπει νατο κάνουμε, είναι να καλλιεργούμε την κατάνυξη. Να ζητούμε τις γλυκές ώρες τηςπροσευχής και της μελέτης του θείου λόγου. Να μελετούμε την Αγία Γραφή, έναπνευματικό βιβλίο, κάποια σελίδα από τα πατερικά έργα, για να γλυκαίνεται καινα κατανύσσεται ή ψυχή μας. Όταν κάποιος λόγος των θείων Γραφών προξενεί στηνψυχή μας κατάνυξη, να εμβαθύνουμε σ’ αυτόν, συμβουλεύει ό άγιος Ιωάννης της«Κλίμακος».
Δυστυχώς ό σύγχρονοςάνθρωπος αντί να ζει πνευματικά, για να δημιουργούνται οι κατάλληλεςπροϋποθέσεις πού θα κατανύσσουν την ψυχή του, ζει άντιπνευματικά, με γέλια,φλυαρίες και διαχύσεις, με υπερβολική χρήση των κινητών τηλεφώνων, τηςτηλεοράσεως και λοιπών οπτικοακουστικών μέσων της σύγχρονης τεχνολογίας. Όλααυτά καλλιεργούν την εξωστρέφεια. Διαχέουν και μετεωρίζουν τον νου τουάνθρωπου. Αλλά με τη διάχυση δεν έρχεται κατάνυξη. Όσο πιο άντιπνευματικά ζεικανείς, τόσο λιγότερο απολαμβάνει το θειο δώρο της κατανύξεως.
Άς κάνουμε φιλότιμηπροσπάθεια να ζούμε στο εύκρατο κλίμα της κατανύξεως. Να παρακαλούμε τον άγιοΘεό να κατανύσσει τις ψυχές μας λέγοντας: «Κύριε, δός μοι κατανύξεως πόθον».Δώσε μου κατάνυξη και συντριβή καρδιάς. Δώσε ταπείνωση στη σκέψη μου, δάκρυα μετανοίαςκαι εξομολογήσεως στους οφθαλμούς μου και ύμνους δοξολογίας στα χείλη μου, γιανα Σε υμνώ και να Σε δοξάζω στους αιώνες των αιώνων.
