Τὰ καρναβάλια, ὡς γνωστὸν καλοί μουφίλοι, εἶναι συνυφασμένα μὲ τὶς ἀπόκριες κι αὐτὲς μὲ τὶς τρεῖς πρῶτες ἑβδομάδεςτοῦ Τριωδίου 1.
Τί ἔχει ὁρίσει ἡ Ἐκκλησία μας νὰ γίνεταιαὐτὲς τὶς τρεῖς πρῶτες ἑβδομάδες τοῦ Τριωδίου; Νὰ προετοιμαστοῦμε ὅσο γίνεταικαλύτερα γιὰ τὴν εἴσοδό μας στὴν Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Γιὰ τὴν τόσο σημαντικὴ αὐτὴπερίοδο τῶν πνευματικῶν ἀγώνων, τῆς κατάνυξης, τῆς περισυλλογῆς, τῆς ἐγκράτειας,τῆςπροσευχῆς καὶ τῆς μετάνοιας.Γιὰ τὴν περίοδο ἐκείνη ποὺ θὰ μᾶςὁδηγήσει στὸνπνευματικὸ ἑορτασμὸ καὶ τὴ βίωση τοῦ Θείου Πάθους καὶ τῆς Ἀνάστασης τοῦ Χριστοῦ.
Γιʼ αὐτὸ καὶ στὶς τρεῖς πρῶτες αὐτὲς ἑβδομάδες τῆςπροετοιμασίας, τὰ μὲν εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα ἀναφέρονται στὶς παραβολὲς τοῦΤελώνη καὶ τοῦ Φαρισαίου, τοῦ Ἀσώτου Υἱοῦ καὶ τῆς Δευτέρας Παρουσίας καὶΚρίσεως τοῦ Χριστοῦ, οἱ δὲ ὕμνοι μὲ ὅλη τους ἐκείνη τὴν κατάνυξη καὶ τὴν μεγαλοπρέπειαμᾶς προτρέπουν στὴν μετάνοια καὶ τὴν ἐπιστροφή μας στὸν Θεὸ Πατέρα.
Ὅλα μᾶςκαλοῦν νὰ ἀφήσουμε πλέον τὰ ὑλικὰ καὶ νὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὰ πνευματικά, νὰ ἀφήσουμετὶς διασκεδάσεις κι ὅλα τὰ τιποτένια καὶ ἁμαρτωλὰ καὶ νὰ ὑψωθοῦμε στὰ ἀνώτερα,νὰ ὁδηγηθοῦμε στὴν αὐτογνωσία κι ἐν τέλει στὴν θεογνωσία.
Ἀκριβῶςσʼ αὐτὸ τὸ τόσο λεπτὸ καὶ σημαντικὸ σημεῖο τῆς πνευματικῆς μας πορείας, ἔρχεταιἡ ἀποκριὰ τοῦ κόσμου, νὰ δώσει ἐντελῶς τὸ ἀντίθετο μήνυμα. Δηλαδὴ νὰξεφαντώσουμε, νὰ γλεντήσουμε, νὰ ζήσουμε ὅσο ὑλιστικὰ μποροῦμε, ἀδιαφορώντας γιὰὁ,τιδήποτε ἄλλο, πέραν αὐτῶν!
Μὲ τὸντρόπο αὐτὸ ὅλα μετατρέπονται σʼ ἕνα ἀτελείωτο γλέντι, ὅλες οἱ ἑορτές, ὅπως αὐτὲςτῶν Χριστουγέννων καὶ τοῦ δωδεκαόρτου, ποὺ μόλις προηγήθηκαν, ἔτσι νὰ γίνει καὶμὲ τὸ Πάσχα. Τί φοβερό! Τί διαβολικό!
Δὲν εἶναιτυχαῖο ποὺ οἱ Ἅγιοι ἀποκαλοῦν τὸ καρναβάλι «σατανικὴ πομπή»! Ὁ Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτηςἀναφέρει 2 πὼς στὶς ἀπόκριες «οἱ Χριστιανοὶ δαιμονίζονται ὅλοι, γιατί χορεύουν,παίζουν, τραγουδοῦν ἀσυνείδητα, ἕως κι αὐτοὶ οἱ πλέον γέροντες…
Τότεπανηγυρίζει ἡ ἀσέλγεια, ἑορτάζει ἡ ἀκολασία, εὐφραίνεται ἡ μέθη, ἀγάλλεται ἡτρυφὴ καὶ ἡ ἀστεία, χορεύει ὁ διάβολος μὲ δέκα μαντήλια καὶ συγχορεύει μὲ αὐτὸνκαὶ ὅλο τὸ πλῆθος τῶν δαιμόνων, γιατί ὅσο κερδίζουν μόνο στὶς ἀπόκριες, δὲνμποροῦν νὰ τὸ κάνουν ὅλο τὸ χρόνο»!
Ἔτσι ἔχουμεγιὰ τὰ καλὰ τὴν«ἀνασύσταση τῆς ἀρχαίας πλάνης» ὅπου ὅλα ἦταν παραδομένα στὸνδιάβολο κι αὐτὸς λατρευόταν ὡς θεός! Τί ἀντιστροφὴ τῶν πραγμάτων!
* * *
Πραγματικά,ἂν ἀνατρέξουμε τὴν ἱστορία, τότε θὰ διαπιστώσουμε πὼς ὅλα αὐτὰ τὰ κοσμικὰ, ποὺ γίνονταισήμερα, δὲν εἶναι τίποτʼ ἄλλο παρὰ ἀναβίωση εἰδωλολατρικῶν ἐθίμων καὶ τελετῶν ἀκόμηκι αὐτῶν ποὺ χάθηκαν στὴν ἱστορική μας μνήμη. Ναί!
Οἱρίζες τους βρίσκονται στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα καὶ τὴ Ρωμαϊκὴ ἐποχή.
Στὴν ἀρχαίαἙλλάδα οἱ ρίζες αὐτὲς βρίσκονται στὴ λατρεία τοῦ Διονύσου, θεοῦ τοῦ κρασιοῦ καὶτοῦ γλεντιοῦ, τὰ λεγόμενα καὶ «Ἀνθεστήρια»! Ὁ Διόνυσος εἶχε μαζί του τοὺςΣάτυρους καὶ τοὺς Σελινούς, οἱ ὁποῖοι ἔβαζαν στὰ κεφάλια τους στεφάνι ἀπὸκισσό, φόραγαν μάσκες καὶ ντύνονταν μὲ δέρματα ζώων. Οἱ λάτρεις τοῦ Διονύσου (τοῦλεγόμενου καὶ Βάκχου) ζαλισμένοι ἀπʼ τὸ κρασί, χυδαιολογοῦσαν, θορυβοῦσαν καὶχόρευαν.
ΟἱΔιονυσιακὲς καὶ Βακχικὲς αὐτὲς ἑορτές εἶχαν σχέση μὲ τὸ τέλος τοῦ χειμώνα καὶ τὸνἐρχομὸ τῆς ἄνοιξης. Συμβόλιζαν δὲ τὴν ἐποχὴ ποὺ ἡ γῆ «ξυπνᾶ» ἀπʼ τὴ χειμερίανάρκη καὶ ἀναγεννιέται. Γιὰ τοὺς ἀρχαίους λαοὺς ὁ κύκλος αὐτὸς τῆς ἀναγέννησηςτῆς φύσης, εἶχε σχέση καὶ μὲ τὶς ἀνθρώπινες ψυχὲς καὶ συμβολίζονταν μὲ τὸφόρεμα τῆς μάσκας – προσωπείου!
Κατὰ τὴνδιάρκεια τῶν διονυσιακῶν ἑορτῶν οἱ εἰδωλολάτρες φοροῦσαν δέρματα ζώων, ἄλειφαν τὸπρόσωπό τους μὲ τὴν τρυγία (κατακάθι τοῦ κρασιοῦ) καὶ στεφανώνονταν μὲ κισσό, τὸἀειθαλὲς φυτὸ τοῦ Διονύσου! Γενικὰ εἶχα τὴν μορφὴ Σατύρων, ποὺ ἔμοιαζαν μὲτράγους!
Οἱτελετὲς αὐτὲς κατὰ τὸν 7ο μὲ 6ο π.Χ. αἰώνα, ἀναμειγνύονται καὶ μὲ τὴν Ἀθηναϊκὴ ἑορτὴτῶν Ἀνθεστηρίων, ἡ ὁποία γινόταν τὴν 11η, 12η καὶ 13η ἡμέρα τοῦ μηνὸς Ἀνθεστηρίωνα,δηλαδὴ τοῦ δικοῦ μας Φεβρουαρίου.
Τὴνπρώτη ἡμέρα (τὴν ἀποκαλούμενη «Πιθοιγία», δηλ. ἄνοιγματῶν πιθαριῶν) ἔκανανσπονδὲς στὸν Διόνυσο, εὐχαριστώντας τον γιὰ τὴν νέα σοδειά! Ἀκολουθοῦσε γλέντιμὲ χοροὺς καὶ τραγούδια. Τὴν δεύτερη ἡμέρα (τὴν ἀποκαλούμενη «Χόες»), πίστευαν ὅτιἄνοιγαν οἱ πύλες τοῦ Ἅδη καὶ οἱ νεκροὶ ἀνέβαιναν στὸν πάνω κόσμο3,ἐπιπλέον δὲξεκινοῦσε καὶ ἡ πομπὴτοῦ Διονύσου, ὅπου ὁ Διόνυσος πάνω σὲ ὁμοίωμα πλοίουσυρόμενο μὲ τροχούς, ἔμπαινε στὴν πόλη, ἀκολουθούμενος ἀπὸ τρελλὴ παρέα μεταμφιεσμένων!Στὴν πομπὴ μετεῖχαν καὶ οἱ ἀρχὲς τῆς πόλης μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν Ἄρχοντα Βασιλέα!
Τὴντρίτη ἡμέρα (τὴν ἀποκαλούμενη «Χύτροι») τὴν εἶχαν ἀφιερωμένη στοὺς νεκρούς.Τότε γινόταν θυσίες καὶ πρόσφεραν τὴν «πανσπερμία» στὸν ψυχοπομπὸ καὶ χθόνιο Ἑρμῆ.Ἡ ἀναπαράσταση τῶν νεκρῶν γινόταν φορώντας μάσκες καὶ συνοδευόταν μὲ ἔξαλλουςχορούς. Ἡ ἑορτὴ τελείωνε μὲ τὴ φράση: «Φευγάτε ψυχὲς τῶν νεκρῶν, τὰ ἀνθεστήριατελείω σαν»!
Ἀργότεραοἱ Βακχικὲς αὐτὲς ἑορτὲς εἰσήχθησαν στὴ Ρώμη καὶ ὀνομάστηκαν «Σατουρνάλια» πρὸςτιμὴ τοῦ Σατούρνου, δηλαδὴ τοῦ θεοῦ Κρόνου!
Ὑποστηρίζεταιὅτι οἱ μεταμφιέσεις πρωτοεμφανίστηκαν περὶ τὸ 2000 π.Χ. στὴν Μεσοποταμία καὶ τὴΒαβυλωνία. Καρναβάλια ὅμως μὲ μεταμφιέσεις ὑπῆρχαν καὶ στὴν ἀρχαία Αἴγυπτο κατὰτὸν ἑορτασμὸ τῆς Ἴσιδας! Ὅπως ἀναφέρει ὁ γνωστὸς λαογράφος Δημ. Λουκᾶτος4 οἱ ἀνοιξιάτικες γιορτὲς ἀρχίζουν μὲ τὸ εἰδωλολατρικὸ ἔθιμοτοῦ καρναβαλιοῦ.
Οἱδιασκεδάσεις καὶ οἱ μεταμφιέσεις του εἶναι προέκταση τῶν ἑορτῶν τῆς Πρωτοχρονιᾶς,ὅπως τὶς γιόρταζαν οἱ Ρωμαῖοι καὶ οἱ Βυζαντινοί, ἐνῶ οἱ ἀπαρχὲς τοῦ καρναβαλιοῦμᾶς ὁδηγοῦν στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα.
Σκοπὸςτῆς κοσμικῆς ἀποκριᾶς –πάντα κατὰ τὸν Δημ. Λουκᾶτο–ἦταν ἡ μαγικὴ ὑποβοήθηση τῆςγῆς νὰ βλαστήσει μὲ τὴν βοήθεια τῶν χορῶν – πηδημάτων, τῶν ποικίλων λαϊκῶνδρωμένων καὶ τῶν μεταμφιέσεων, μὲ σκοπὸ νὰ ἐξευμενίσουν τὰ βλαπτικὰ πνεύματα!
– Οἱμεταμφιέσεις καὶ οἱ ἄσεμνες παραστάσεις οἱ ὁποῖες, ὅπως καὶ οἱἀρχαῖες διονυσιακὲςἑορτές, ἔχουν σὰν στόχο τὴν βλάστηση καὶ τὴν καρποφορία τῆς γῆς, ποὺ ὅλο τὸν χειμώναβρισκόταν σὲ χειμερία νάρκη!
–Ὁ χορὸςμὲ τὰ χτυπήματα τῆς γῆς ἀπὸ τὰ πόδια, μὲ σκοπὸ τὴν καρποφορία της! Κατὰ τοὺςλαογράφους οἱ παράδοξοι χοροὶ τῶν μεταμφιεσμένων καὶ τὰ πηδήματά τουςπαριστάνουν τὴν διέλευση τῶν πνευμάτων τῆς βλάστησης!
– Τὸ ἄκρατοφαγοπότι καὶ γλέντι, ποὺ ἀποβλέπουν κι αὐτὰ στὴν εὐφορία τῆς γῆς.
– Ἡ ἀναφορὰστοὺς νεκρούς, ἡ ὁποία ἀποσκοπεῖ κι αὐτὴ στὰ ἴδια, δηλαδὴ στὸ νὰ ἐξευμενιστοῦνκαὶ νὰ δώσουν καρποὺς στὴ γῆ καὶ ἐπιπλέον νὰ ἐπιτρέψουν τὸ ξεφάντωμα στοὺςζωντανούς! Ἔτσι συμβιβάζεται τὸ πένθος γιʼ αὐτοὺς μὲ τὸ εὔθυμο καὶ φαιδρὸ κλίματῶν ἀποκριῶν. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τ ἀνθεστήρια τῶν ἀρχαίων Ἀθηναίων, τὰ ὁποῖαεἶχαν διπλῆ ὄψη. Ἀπʼ τὴν μία τὰ λουλούδια, τὸ κρασὶ καὶ τὸ γλέντι καὶ ἀπʼ τὴν ἄλλητὶς ψυχὲς τῶν νεκρῶν! Λέγεται πὼς παρόμοια ἑορτὴ συναντᾶται καὶ στοὺς Πέρσες,τοὺς Πρώσους κ.λπ.
– Οἱφωτιὲς (ὅπως τὸ βράδυ τῆς τελευταίας ἡμέρας τῆς ἀποκριᾶς μὲ τὸ κάψιμο τοῦκαρνάβαλου κ.λπ.), οἱ ὁποῖες ἔχουν – κατὰ τοὺς λαογράφους– καθαρτήριοχαρακτήρα, ἀλλὰ καὶ μεταβατικὸ συμβολισμὸ ἀπὸ τὸν χειμώνα στὴν ἄνοιξη!
Νὰσημειωθεῖ ἀκόμη καὶ τοῦτο. Κατὰ τὴ δεύτερη ἡμέρα τῶν Ἀνθεστηρίων, τὶς «Χόες» ὅπωςεἴπαμε, τὸν ρόλο τοῦ Διονύσου ἔπαιζε ὁ ἄρχων βασιλέας. Σήμερα ὑποκατάστατο τοῦΔιονύσου θεωρεῖται ὁ λεγόμενος «βασιλιὰς καρνάβαλος». Ἄρα ὁ βασιλιὰς καρνάβαλος(ποὺ συνήθως εἶναι μία ἀπαίσια δαιμονικὴ φιγούρα), εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Διόνυσος!
Καὶκάτι ἀκόμη. Ἐνῶ οἱ ἡμέρες τῶν ἀρχαίων ἐκείνων ἑορτῶν ἦταν μόλις τριῶν ἡμερῶν,τώρα ἔγιναν τρεῖς ἑβδομάδες διαστρέφοντας τελείως τὴν ἔννοια τοῦ Τριωδίου!
* * *
Ἆραγεμπορεῖ ἕνας συνειδητὸς Χριστιανὸς νὰ ἑορτάζει ἔτσι τὴν ἀρχὴ τοῦ Τριωδίου; Μπορεῖνὰ ἐπιτρέπει στὸν ἑαυτό του νὰ συμμετέχει σʼ ὅλη αὐτὴ τὴν ἀναβιούμενη βλακεία,πού δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν εἰδωλολατρία; Μὲ τέτοιες καρναβαλικὲς διαδικασίες θὰ«ξεφύγει» καὶ θὰ νοιώσει τὴν πολυπόθητη χαρά; Καὶ θὰ πορευθεῖ νὰ ἑορτάσει τὸ ΘεῖοΠάθος καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦξεκινώντας ἀπʼ αὐτὲς τὶς ἀφετηρίες;
Ὡστόσοτί παρατηρεῖ σήμερα κανείς; Ὅτι γίνονται ἐκτεταμένες προσπάθειες νὰ παρουσιασθεῖὁ καρναβαλισμὸς μὲ τὴν πλέον ἐκσυγχρονισμένη μορφή. Οἱ διάφοροι τοπικοὶ φορεῖςτὸν βαφτίζουν μὲ ὡραῖα ὀνόματα ὅπως «πολιτιστικὲς ἐκδηλώσεις», «τοπικὴ παράδοση»κ.λπ., οἱ δὲ ἀνίδεοι ἰδιῶτες ὄχι μόνο συμμετέχουν ἀπροβλημάτιστοι καὶ μὲ πολὺ ἀφέλειασʼ αὐτές, ἀλλὰ διοργανώνουν καὶ τὰ λεγόμενα «μασκὲ πάρτυ» εἰσάγοντας γιὰ τὰ καλὰὅλη αὐτὴ τὴν κατάντια στὴ ζωή τους! Ἔφθασαν στὸ σημεῖο οἱ διάφοροι δήμαρχοι νὰμᾶς εἰσάγουν καὶ ἀπʼ τὸ ἐξωτερικὸ «καρναβαλιστὲς», γιὰ νὰ εἶναι ἀπέραντο τὸπάρτυ. Τί ἀγάπη καὶ φροντίδα γιὰ τοὺς δημότες τους!
Δὲν εἶναιτυχαῖο ποὺ οἱ νεοπαγανιστὲς πανηγυρίζουν καὶ ἀπολαμβάνουν τέτοιες ἐκδηλώσεις,διοργανώνοντάς τις μὲ διάφορες δικαιολογίες καὶ προσχήματα. Στὰ ἔντυπά τους ἀναφέρουνὅτι «οἱ Ἀπόκριες παραμένουν ἡ μόνη μὴ θρησκευτικὴ γιορτὴ στὴ σύγχρονη Ἑλλάδα»!
* * *
Εἶναιπράγματι ἔξυπνο αὐτὸ ποὺ ἔγραψε κάποιος σὲ τοῖχο: «Μασκαρὰς εἶμαι κάθε μέρα, δὲν χρειάζεται νὰτὸ ἑορτάζω κιόλας»!
Ἐξάλλουγιʼ αὐτὸ ἔρχεται αὐτὴ ἡ εὐλογημένη περίοδος τοῦ Τριωδίου, γιὰ νὰ μᾶς ὁδηγήσειστὴν μετάνοια, στὸ νὰ ἀποβάλουμε δηλαδὴ αὐτὴ τὴν ἁμαρτωλή μας (καὶ συνάμαγελοία) κατάντια καὶ νὰ ὁδηγηθοῦμε στὰ ἀνώτερα καὶ τὰ μεγάλα.
1. Ἡλέξη «καρναβάλι» προέρχεται ἀπό τὶς Λατινικὲς - Ἰταλικὲς carne (κρέας) καὶ vale(γειά σου), ποὺ σημαίνει «κρέας ἔχε γειά». Ἡ δὲ λέξη «ἀποκριὰ» προέρχεται ἀπὸ τὴλέξη «ἀπόκρεως» ποὺ σημαίνει «ἀποχὴ ἀπὸ τὸ κρέας» [α + κρέως (δήλ. κρέας στὴν ἀρχ.ἀττικὴ διάλεκτο)]. Συνεπῶς πρόκειται γιὰ ταυτόσημες ἔννοιες.
2.Βλέπ. τὸ ἔργο του «ΧΡΙΣΤΟΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ».
3. Ἡ ἡμέρααὐτὴ χωριζόταν σὲ δύο μέρη. Στὸν «ἱερὸ γάμο τοῦ Διονύσου» καὶ στὶς «Χόες», ποὺδὲν ἦταν τίποτ’ ἄλλο παρὰ ἀγῶνες οἰνοποσίας!
4.Βλέπ. «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ».
Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος - Ορθόδοξος Τύπος, 03/02/2012
