ΩΜΕΣ ΚΑΙ ΕΚΘΕΜΕΛΙΩΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
«ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ» ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΔΙΑΛΟΓΩΝ
Ο ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΕΙΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ!
Προχθές, ἀναρτήθηκε στὸ διαδίκτυο ἡ τελευταίασυνέντευξη τοῦ Μητροπολίτη Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου, μὲ τοὺς δημοσιογράφους ΝῖκοΠαπαχρήστου καὶ Ἀντώνη Τριανταφύλλου. Σ’ αὐτήν, μίλησε γιὰ πολλὰ θέματα, ὅπωςγιὰ τὴν ὑπόθεση τοῦ Καθηγουμένου Ἐφραίμ, τὶς σχέσεις Ἐκκλησίας–Πολιτείας καὶ τὴνπροοπτικὴ συγκλίσεως Πανορθοδόξου Συνόδου.
Ἀποκάλυψε πὼς τὰ ἀποτελέσματα τοῦ Διαλόγου μὲ τοὺς Ἀντιχαλκηδόνιουςμονοφυσίτες, ἰσχύουν στὸ ἀκέραιο(!), δὲν ἔχουν ἐγκαταληφθεῖ· ἁπλὰ γίνεταιπροσπάθεια νὰ βρεθεῖ τρόπος νὰ περάσουν οἱ ἀποφάσεις αὐτὲς στὸ λαό!!! (Ἡ ἀπόφασηγιὰ ἕνωση μὲ τοὺς Ἀντιχαλκηδόνιους ἐδέχθη ἔντονη κριτικὴ, γι’ αὐτὸ καὶ οἱ «ὀρθόδοξοι»ἡγέτες καὶ ὅσοι τοὺς ἀκολουθοῦν, ἔχουν δώσει τὴν αἴσθηση ὅτι ἡ ἀπόφαση ἐγκαταλήφθηκε.Ταῦτο ὅμως, ἐντάσσεται στὴν δόλια τακτικὴ τῶν οἰκουμενιστῶν νὰ κάνουν πὼς ὑποχωροῦν(ἀλλὰ μόνο λεκτικά), ὅταν δέχονται ἰσχυρὲς ἀντιδράσεις).
Τὸ ποίμνιο δὲν δικαιοῦται, κατὰ τὸν Μεσσηνίας κ. Σαββᾶτο,νὰ συμμετέχει στὰ τῶν Διαλόγων ἢ νὰ τὰ γνωρίζει, γιατὶ εἶναι «βαθειὰ» θεολογικὰπράγματα, ποὺ μόνο οἱ ἐπίσκοποι τῆς περιωπῆς τοῦ Μεσσηνίας μποροῦν νὰ τὰκατανοοῦν, καὶ ἂν προσφερθοῦν στὸ λαό, σὲ ἀνθρώπους μὲ «ἰδεοληπτικές,θρησκειοληπτικὲς καὶ ἰδεολογικὲς προκαταλήψεις», θὰ κακοποιήσουν τὸ κείμενο τοῦΔιαλόγου, κινδυνεύει τὸ «κείμενο νὰ γίνει διάτρητο»! Ὁ λαός, λοιπόν, πρέπει νὰ ἀποδέχεταιτὶς ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας· καὶ ὅταν λέει Ἐκκλησία, φαίνεται καθαρὰ ὅτι στὸμυαλό του ἐννοεῖ κυρίως τὴν Σύνοδο τῶν ἐπισκόπων.
Καὶ λέγει: ὅταν «καταλήξουμεσὲ ἕνα consensus ἀπόψεων καὶἀντιλήψεων» (πουθενὰ γιὰ ἀποδοχὴ τῶν Ὀρθοδόξων θέσεων καὶ γιὰ μετάνοια τῶν αἱρετικῶν),τότε «θὰ χρειαστεῖ, εἶπε, ἕνας πάρα πολὺ μεγάλος χρόνος, ἴσως διπλάσιος καὶτριπλάσιος χρονικὰ ἀπ’ αὐτὸν ποὺ ἔχουμε σήμερα, ὡς χρόνο Διαλόγου, γιὰ νὰ τὸ ἀφομοιώσει ἡ Ἱεραρχία της, νὰ τὸ ἀφομοιώσουνοἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, (οἱ ὁποῖοι, ὅταν τὸ ἀφομοιώσουν) τότε θὰ κληθοῦν νὰ τὸ ποῦν στὸν κόσμο καὶ νὰ κάνουν τὸνκόσμο κοινωνό»!
Ἔχει ἀπωθήσει στὸ βάθος τῆς συνειδήσεώς του τὴν ὀρθόδοξηἐκκλησιολογία καὶ τοὺς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας, τὴν διαχρονικὴ δηλ. συνείδηση τῆςἘκκλησίας, ποὺ θέλουν τὸ λαὸ «φύλακας τῆς Πίστεως»· φύλακα μάλιστα, κυρίως ἀπὸ ἐπισκόπουςποὺ ἔχουν ξεχάσει ὅτι ἀποστολή τους, δὲν εἶναι οἱ συμπροσευχὲς μὲ τοὺς ἑτερόδοξους,ἀλλὰ ἡ προφύλαξη τοῦ ποιμνίου ἀπὸ τοὺς ἑτερόδοξους. Δὲν διστάζει, βέβαια, σὲ ἄλλοσημεῖο νὰ ὁμιλεῖ γιὰ «Ὀρθόδοξη Παράδοση» καὶ «κανονικὴ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας»καὶ νὰ ἐπικαλεῖται τοὺς Ἱ. Κανόνες, ὅταν πρόκειται νὰ ὑποστηρίξει τὶς θέσεις του.
Μίλησε γιὰ τὸ Πρωτεῖο, σύμφωνα μὲ τὶς θέσεις ποὺ ἀναπτύχθησκανστὴ Ραβέννα καὶ στὴν Ἐλοῦντα τῆς Κρήτης, θέσεις ποὺ καταδικάστηκαν ἀπὸ Ἐπισκόπους,ἁγιορεῖτες Πατέρες, ἱερεῖς, καθηγητὲς Πανεπιστημίου, θεολόγους καὶ λαϊκούς.
Ἐφαρμόζει τὴν νεοταξικὴ λογική, τῆς ἐνοχοποίησης ὅσων ἐλέγχουντὶς ἀντικανονικὲς ἐνέργειες τῶν ἡγητόρων τοῦ Οἰκουμενισμοῦ καὶ διαμαρτύρονταιγι’ αὐτές. Ἔτσι, ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ, ἀποδέχτηκε τὴν ἐρώτηση–τοποθέτηση τοῦδημοσιογράφου κ. Παπαχρήστου, ὅτι οἱ ἀντι-οικουμενιστὲς ...τρομοκρατοῦν τοὺς οἰκουμενιστὲς ἐπισκόπους ποὺ συμμετέχουν στοὺςθεολογικοὺς διαλόγους, γιὰ τοὺς δικούς τους σκοπούς!!!
Ἰσχυρίχτηκε, πὼς ἡ Σύνοδος τὸν δικαίωσε γιὰ τὶς αἱρετίζουσες θέσεις περὶ «μίας καὶ διηρημένης Ἐκκλησίας», τὶς ὁποῖες ἐξέφρασε καὶ γιὰ τὶς ὁποῖεςἡ ΦΕΚΦ κατέθεσε ἐναντίον του Μηνυτήρια ἀναφορά, γιὰ τὶς ἴδιες θέσεις δέ,συνεπίσκοποί του καὶ καθηγητὲς Πανεπιστημίου, καὶ διαμαρτυρήθηκαν καὶ τὸνκατήγγειλαν στὴν Ἱ. Σύνοδο!
Ἀπομαγνητοφωνήσαμε ἕνα μεγάλο τμῆμα τῆς συνέντευξης καὶτὸ δημοσιεύουμε, γιὰ νὰ φανεῖ ποιοί εἶναι οἱ ἐκπρόσωποί μας στοὺς Διαλόγους καὶστὸ σῶμα τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπίσκοποι, ποὺ δὲν ἔχουν καμιὰ σχέση μὲτοὺς Ἁγίους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἔμμεσα κατηγοροῦν τοὺς Ἁγίους οἱ ὁποῖοι ἀρνοῦνταννὰ κάνουν διάλογο μὲ αἱρετικούς, γιατὶ (κατὰ τὴν λογική του) ὅσοι ἀρνοῦνται αὐτοὺςτοὺς ἐνδοτικοὺς καὶ ἀντι-εὐαγγελικοὺς Διαλόγους, δὲν κατέχουν τὴν ἀλήθεια! Καὶαὐτοὶ ποὺ ἀρνήθηκαν τοὺς Διαλόγους ἦταν Ἅγιοι Πατέρες.
Προτάξαμε τὸ Β΄ μέρος ὅσων ἀπομαγνητοφωνήσαμε, γιατὶ ἐκεῖἀναφέρονται θέματα σχετικὰ μὲ τοὺς καταστροφικοὺς (ὅπως γίνονται) Διαλόγους μὲτοὺς αἱρετικούς. Γι’ αὐτὸ τὸ τμῆμα θὰ ἀκολουθήσει μιὰ ἀναλυτικότερη δημοσίευση.(Οἱ ὑπογραμμίσεις μέσα στὸ κείμενο εἶναι δικές μας).
Τὰ δύο Video τῆςσυνέντευξης ὑπάρχουν στὶς διεθύνσεις:
http://www.amen.gr/index.php?mod=x-video&op=viewv&id=8 καὶhttp://www.amen.gr/index.php?mod=x-video&op=viewv&id=9
Η Σ Υ Ν Ε Ν Τ Ε Υ Ξ Η
Β΄μέρος
Τριανταφύλλου Ἀντ. (δημ.): Ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἐσωτερικὸδιάλογο τῆς Ἐκκλησίας ὑπάρχει καὶ ὁ ἐξωτερικὸς διάλογος μὲ τὴν δυτικὴ Ἐκκλησία...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Πάντα ἡ Ἐκκλησία διελέγετο καὶ πρὸςτὰ ἔξω καὶ πρὸς τὰ μέσα. Πάντα. Ἂν διαβάσουμε τὰ ἔργα τῶν Πατέρων, πάντα εἶχεδιάλογο μὲ τοὺς σχισματικούς, μὲ τοὺς αἱρετικούς, μὲ τοὺς ἀποσυνάγωγους. Διαβᾶστετὸν Μ. Βασίλειο, διαβᾶστε τὸν Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο. Γιατὶ τὸ κάνει αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία;Τὸ κάνει γιατὶ ἔχει συνείδηση ὅτι αὐτὸ ποὺ κατέχει ἡ ἴδια ὡς ἀλήθεια, εἶναι ἡμία καὶ μοναδικὴ ὁδὸς πρὸς σωτηρίαν. Καὶ κάθε ἕνας ὁ ὁποῖος γιὰ τὸν ὁποιοδήποτελόγο βγαίνει ἐκτὸς Ἐκκλησίας ἢ διαφοροποιεῖται ἀπὸ τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας,ἐκείνη πρέπει μέσα ἀπὸ μιὰ διαδικασία διαλόγου, ποὺ σημαίνει σεβασμὸς τῆς ἐλευθερίαςκαὶ τῶν ἀπόψεων τοῦ ἄλλου, νὰ πείσει αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους, τὶς ὁμάδες, τὶς Ἐκκλησίες(πεῖτε το ὅπως θέλετε, χαρακτηρεῖστε το ὁμολογίες), νὰ τοὺς πείσει ὅτι πρέπει νὰβρεῖτε, τί πρᾶγμα; τὴν ἀρχὴ ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ διαφοροποιηθήκατε, ὥστε νὰσυνειδητοποιήσετε ὅτι ἐσεῖς φύγατε. Κι αὐτὸς εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ Διαλόγου. Δὲν εἶναι,οὔτε συζητοῦμε 10 ἄτομα γιὰ νὰ φτιάξουμε μιὰ κολλεγιὰ μεταξύ μας..., οὔτε γιατὶκάνουμε ἐκκλησιαστικὴ διπλωματία, ὅπως ἀκούω καὶ διαβάζω νὰ δηλώνουν ὁρισμένοι ὀρθόδοξοιἀρχιερεῖς, οὔτε ἔχουμε τὴν δυνατότητα ἢ τὴν πολυτέλεια μέσα σ’ ἕνα τέτοιοπλουραλισμὸ ἀπόψεων, θέσεων, ἐκφράσεων θεολογικῶν καὶ πολλῷ μᾶλλον ἐνημέρωσηςμέσα ἀπὸ τὰ σάϊτ, νὰ πιστεύουμε ὅτι μποροῦμε νὰ εἴμαστε ἐνδοτικοὶ καὶ ὑποχωρητικοὶσὲ ὁρισμένα πράγματα.
Παπαχρήστου Ν. (δημ.): Κάποιοι δείχνουν νὰ φοβοῦνται τὸνδιάλογο ἢ νὰ τοὺς ἐνοχλεῖ ὁ διάλογος.
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ἡ Παράδοση καὶ ἡ διδασκαλία τῶνΠατέρων ἔχει δείξει ὅτι αὐτοὶ ποὺ φοβοῦνται τὸν διάλογο ἢ τὸν ἀποφεύγουν τὸνδιάλογο, δὲν ἔχουνε ἑδραιωθεῖ στὴν πίστη τους. Καὶ δὲν πιστεύουν ὅτι κατέχουν τὴνἀλήθεια. Ἄρα λοιπόν, θὰ πρέπει πρῶτα νὰ διερωτηθοῦν οἱ ἴδιοι ὲὰν ὄντωςπιστεύουν αὐτὸ τὸ ὁποῖο ὁμολογοῦν ἢ ἀμφιβάλλουν.
Παπαχρήστου Ν.: Καὶ ὁ διάλογος μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς,γιατὶ ἐκεῖ ἀκριβῶς εἶναι καὶ οἱ ἐνστάσεις τους, ὅπως διεξάγεται, σὲ ποιά πορείαεἶναι;... γιατὶ φαίνεται ὅτι κάπου ἔχει παγώσει...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Δὲν ἔχει παγώσει. Ὁ διάλογοςσήμερα μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς, βρίσκεται σὲ μιὰ πολὺ δύσκολη καμπή. Ἔχουμεμπεῖ νὰ συζητοῦμε τὸ πρόβλημα τὸ ὁποῖο ἀπὸ τὸ 1054 δημιούργησε τὴν ὁριστικὴρήξη μεταξὺ ἀνατολικῆς καὶ δυτικῆς Ἐκκλησίας. Καὶ εἶναι τὸ πρόβλημα τοῦ Πρωτείου. Πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι μέσα ἀπὸτὰ κείμενα τὰ ὁποῖα ἔχουν ἐκδοθεῖ..., οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ ἔχουν ἀποδεχθεῖ ὅτι στὴνἘκκλησία πάντα ὑπῆρχε Πρωτεῖο, ὄχι μόνο του, ἀλλὰ σὲ σχέση μὲ τὴν λειτουργία τῆςΣυνόδου. Αὐτὸ τὸ ὁποῖο αὐτὴ τὴν στιγμὴ δὲν μποροῦν, ὄχι ν’ ἀποδεχθοῦν, ἀλλὰ εἶναιστὸ βάθος κατανόησης, εἶναι πῶς αὐτὸ τὸ Πρωτεῖο μιᾶς τοπικῆς Ἐκκλησίας, δὲνμπορεῖ νὰ γίνει Πρωτεῖο Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τῆς Καθολικότητος τῆς Ἐκκλησίας,χωρὶς νὰ εἶναι ἐνταγμένο σὲ μιὰ Συνοδικὴ διαδικασία.
Εἶναι σὰν νὰ λέμε, προσέξτε, χρησιμοποιῶ μιὰ εἰκόνα πολὺἁπλῆ γιὰ καταλάβουμε ποιό εἶναι τὸ πρόβλημα. Ζητοῦμε ἀπὸ μία Ἐκκλησία, τοὺςΡωμαιοκαθολικούς, νὰ κατανοήσουν πῶς λειτουργεῖ ἡ Σύνοδος, ὅτι μπορεῖ μέσα σ’ αὐτὸτὸ σῶμα ν’ ἀμφισβητεῖ ὁ ἕνας τὸν ἄλλον, ὅλοι μαζὶ ν’ ἀμφισβητοῦμε τὸν Πρῶτο, ὁΠρῶτος μπορεῖ ν’ ἀμφισβητεῖ ἐμᾶς, ἀλλὰ μέσα ἀπὸ αὐτὴ τὴν διαδικασία διαλόγου καὶσυζητήσεων, θὰ φτάσουμε σ’ ἕνα σημεῖο ποὺ θὰ εἴμαστε ὁμόφρονες. Αὐτὸ λοιπόν, ἡΚαθολικὴ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ τὸ συνειδητοποιήσει, πῶς λειτουργεῖ. Γιατί;Γιατὶ ἀπὸ τὸ 900 μ.Χ. περίπου καὶ ἑξῆς, δὲν εἶχαν Σύνοδο στὴν λειτουργία τους. Ἐπεβλήθηἕνα πρόσωπο τὸ ὁποῖο τὶς ἀπόψεις του τὶς ἐπέβαλε. Εἶναι λοιπόν, σὰν νὰ λέμε σ’ ἕναπαιδὶ νὰ τοῦ δώσουμε ἕνα παιχνίδι, καὶ νὰ τοῦ ποῦμε νὰ τὸ συναρμολογήσει καὶ νὰφτιάζει ἀπὸ αὐτὸ τὸ παιγνίδι ἕνα ἄλογο. Ἂν τὸ παιδὶ δὲν ἔχει δεῖ τὸ ἄλογο, πῶςθὰ τὸ φτιάξει καὶ θὰ τὸ συναρμολογήσει;
Εἶναι λοιπόν, ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἡ κανονικὴ Παράδοση τῆςἘκκλησίας, ἡ ὁποία ἔρχεται μέσα ἀπὸ κείμενα, μέσα ἀπὸ διαδικασίες νὰ πείσουμε(σ.σ. τοὺς ἑτερόδοξους), αὐτὸς εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ διαλόγου, νὰ τοὺς πείσουμε ὅτι,κοιτάξτε, αὐτὸ ποὺ χάσατε καὶ ποὺ δὲν εἶναι πλέον στὴν Παράδοσή σας, θὰ τὸ ἀναζητήσετεπηγαίνοντας λίγο πιὸ πίσω, ὅπου τὰ κείμενα αὐτὰ κι ἐσεῖς τὰ ἀποδεχόσαστε κι ἐμεῖςτ’ ἀποδεχόμεθα. Κοιτάξτε λοιπόν, πῶς λειτουργοῦσε ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης ἢ ἡ Ἐκκλησίατῆς Δύσης, μὲ βάση τὰ κείμενα αὐτά· καί, ὅταν αὐτὸ ἀρχίζει καὶ ὡριμάζει μέσα στὴσυνείδηση τὴν θεολογικὴ τῆς Ἐκκλησίας κι ἀποτυπώνεται σ’ ἕνα χαρτί, τότεγίνεται ἕνα βῆμα.
Δὲν εἶναι σκοπός μας σὲ κάθε συνάντησή μας νὰ βγάζουμε ἕνακείμενο καὶ οὔτε εἶναι σκοπός μας αὐτὸ τὸ κείμενο νὰ γίνεται διάτρητο ἀπὸ τὶς ὁποιεσδήποτεἰδεοληπτικές, θρησκειοληπτικὲς καὶ ἰδεολογικὲς προκαταλήψεις ποὺ ἔχει ὁ κάθε ἀναγνώστηςτοῦ κειμένου. Τὰ κείμενα αὐτὰ τίθενται στὴν διάθεση τῶν Ἐκκλησιῶν, οἱ Ἐκκλησίεςμέσῳ τῆς Συνοδικῆς ὁδοῦ –ἐὰν τὶς σεβόμεθα τὴν συνοδικὴ ὁδὸ– ἔχει δικαίωμα νὰ ἐπιφέρειπαρατηρήσεις, νὰ κάνει προσθῆκες, νὰ κάνει ἀφαιρέσεις γιὰ νὰ καταστεῖ ἐπίσημοκείμενο ἑνὸς θεολογικοῦ διαλόγου.
Παπαχρήστου Ν.: Τώρα ἐσεῖς (ὡς ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίαςμας) ἔχετε βρεθεῖ στὸ στόχαστρο ἀδελφῶν σας ἀρχιερέων, ὑπῆρξε κάποιος ποὺ σᾶςχαρακτήρισε σχεδὸν βλάσφημο..., καὶ ὑπῆρξε μιὰ σειρὰ ἀλληλογραφίας μὲ ἀδελφούςσας ἀρχιερεῖς. Γιατί φαίνεται ὅτι στὸ ἐσωτερικὸ τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆςἙλλάδος, ἐνῶ ὑπάρχει μιὰ ἐπίσημη βούληση γιὰ τὴ συμμετοχὴ στὸ διάλογο, τὴν ἴδιαστιγμῆ ὐπάρχει κι ἕνα ἔντονο ρεῦμα ποὺ λέει, ναὶ μὲν στὸ διάλογο, ἀλλὰ στὴνπραγματικότητα ἐργάζεται γιὰ νὰ μὴ γίνεται ὁ διάλογος; Ἐντάσσεται κι αὐτό στὴνπολυφωνία...;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Κατ’ ἀρχὴν θέλω νὰ σᾶς πῶ τὸ ἑξῆς.Ποτὲ δὲν ἀρνήθηκα νὰ δώσω ἐξηγήσεις σ’ ὅποιον μοῦ τὶς ζήτησε. Ποτὲ δὲν ἤμουνα ἀντίθετοςστὸ νὰ διαλεχθῶ... Ἐκεῖνο ποὺ δὲν μπορῶ νὰ δεχθῶ εἶναι ὅτι, ἐπίσκοπος πρὸςσυνεπίσκοπο νὰ τὸν χαρακτηρίζει, ὄχι μὲ τὴν λέξη αἱρετικός, ἀλλὰ ὅτι πρέπει ν’ ἀφήσειτὸ θυσιαστήριο καὶ νὰ φύγει κι ἀπὸ τὴν Σύνοδο, γιατὶ ἐξέφρασε μιὰ διαφορετικὴ ἴσως ἀντίληψη ἢ ἑρμηνεία ἑνὸς πράγματος.(σ.σ. Κι ἂν αὐτὴ ἡ διαφορετικὴ ἀντίληψη ἢ ἑρμηνεία ἐπαναλαμβάνεται πεισμόνως καὶἀποτελεῖ αἵρεση;). Καὶ δὲν μπορῶ νὰ τὸ δεχθῶ, ὅταναὐτὰ τὰ πράγματα λέγονται μὲ τόσο ἀπόλυτο καὶ ἀποφθεγματικὸ τρόπο. Ἐγὼ ὅ,τι ἔχωνὰ πῶ, τὸ θέτω σὲ δημόσιο διάλογο, μέχρι στιγμῆς δὲν ἔχω δεῖ κανένα νὰ θελήσεινὰ κάνουμε αὐτὸ τὸν διάλογο, γιὰ ὁποιαδήποτε ἀπὸ τὰ θέματα τὰ ὁποῖα ἔχω θίξει, ἀκούωκριτικές, ἀκούω ἐπικρίσεις, ἀκούω κατακρίσεις, ἀλλὰ δὲν ἔχω ἀκούσει κάποιον νὰ ἔρθεινὰ μοῦ πεῖ, ὅτι ἔλα νὰ μιλήσουμε, νὰ δοῦμε τί εἶναι αὐτό.
Δύο φορὲς ποὺ ἐκλήθην ἀπὸ τὴν Ἱεραρχία νὰ ἐνημερώσω γιὰτὸ θέμα τοῦ διαλόγου μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς, τὸ ἔκανα. Καὶ ἡ Ἱεραρχία ὁμόφωνα,χωρὶς κανένας ἀπὸ τοὺς παρόντεςσυνεπισκόπους μου δὲν ἔφερε ἀντίρρηση ἢδὲν ἀμφισβήτησε αὐτὰ τὰ ὁποῖα εἶπα. Κι ἀκόμα ὅταν ἡ Διαρκὴς Ἱ. Σύνοδος μᾶςκάλεσε νὰ συζητήσουμε τὸ θέμα, ἀπεφάνθη ὅτι δὲν ἔχω καμία ἐκκλησιολογικὴ ἀπόκλιση.
Ὡς ἐκ τούτου λοιπόν, ὅποιοι ἄλλοι κληρικοὶ ἢ λαϊκοὶνομίζουν πὼς δὲν τοὺς ἱκανοποιεῖ μιὰ τέτοια ἀπόφαση καὶ πολλῷ μᾶλλον δὲν τοὺς ἱκανοποιεῖμιὰ ἀπόφαση τῆς Ἱεραρχίας γιὰ τὴν συνέχιση τοῦ διαλόγου, τότε εἶναι δικό τουςθέμα τὸ πῶς θέτουν καὶ κατανοοῦν τὴ σχέση τους σὲ ἀναφορὰ πρὸς τὴν Ἱ. Σύνοδο.
Τώρα νὰ πῶ, γιατί ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἀντίδραση ἐκ μέρους ὁρισμένωνἱεραρχῶν ἢ ἡ παρανόηση λειτουργίας τοῦ διαλόγου. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὑπάρχει ἕνα ἔλλειμμαἐνημέρωσης. Κι αὐτὸ γιατί; Διότι εἶναι πολὺ δύσκολο τὰ κείμενα ποὺ βγαίνουνθεολογικὰ νὰ τὰ ἀναλύσεις καὶ νὰ γίνουν κατανοητὰ στὸν κόσμο. Αὐτὸ ὅμως εἶναι ἕναθέμα ποὺ τὸ ἀντιμετωπίζουμε καὶ οἱ Ὀρθόδοξοι καὶ οἱ Ρωμαιοκαθολικοί. Εἶναι αὐτὸποὺ πολλὲς φορὲς λέμε τὸ θέμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀποδοχῆς τῶν κειμένων τοῦ διαλόγου...Ὅμως δὲν εἶναι δυνατὸν ἔτσι ὅπως εἶναι δομημένα τὰ κείμενα νὰ γίνει ἑρμηνείατους πρὸς τὰ ἔξω. Αὐτὸ ποὺ υἱοθέτησε ὁ μακαριώτατος, σὲ κάθε Ἱεραρχία, ἐὰν ὑπάρχεικάποιο πρόβλημα ἀναφορικὰ μὲ τὸ διάλογο, ὁ ἀντίστοιχος ἐκπρόσωπος τοῦ διαλόγουνὰ ἐνημερώνει τὸ σῶμα τῆς Ἱεραρχίας γιὰ τὸ τί ἔχει γίνει καὶ σὲ ποιά θέσηβρισκόμαστε, νομίζω ὅτι εἶναι ἡ καλύτερη λύση γιὰ νὰ μὴν ὑπάρξουν παρεξηγήσειςκαὶ παρερμηνεῖες.
Τριανταφύλλου Ἀντ.: ... Ὁ διάλογος ἔχει κάποιο τέλος, ἔχεικάποιο σκοπό;... Ἐφ’ ὅσον δὲν ὑπάρχει καὶ κάποιο σημεῖο ἐπαφῆς (γιατὶ καὶ ἐσεῖςμᾶς εἴπατε ὅτι βρίσκονται οἱ διαπραγματεύσεις σὲ μιὰ πολὺ κρίσιμη καμπή), ἐνδεχομένωςνὰ μὴν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει καὶ συμφωνία...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ναί, ἀλλὰ ἐκτὸς ἀπὸ διαφωνίες, ὑπάρχουνπολλὰ ἄλλα θέματα στὰ ὁποῖα ἔχει ὑπάρξει συμφωνία.
Τριανταφύλλου Ἀντ.: Γιὰ τὸ ἴδιο τὸ ποίμνιο, γιατὶ ἡ Ἐκκλησίαδὲν εἶναι μόνο ... (σ.σ. οἱ κληρικοί).
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Τὸ ἴδιο τὸ ποίμνιο δὲν μπορεῖ αὐτὴ τὴν στιγμὴ νὰ ἀποφανθεῖ περὶ τοῦ διαλόγου,διότι ἀκόμα βρισκόμαστε σὲ μία ἐπεξεργασία ἀποτύπωσης καὶ διατύπωσης μιᾶς κοινῆςἀντίληψης καὶ προσέγγισης αὐτῶν ποὺ μᾶς χωρίζουν. Δὲν εἶναι ὁ σκοπὸς τοὺθεολογικοῦ διαλόγου, νὰ κάνει τὴν ποιμαντικὴ τῶν διαλόγων. Αὐτὸ εἶναι ἕνα τρίτοστάδιο. Μετὰ ἀπὸ τὸ θεολογικὸ διάλογο, ἐὰν καταλήξουμε κάπου, γιατὶ μπορεῖ καὶνὰ μὴν καταλήξουμε, καὶ νὰ κρίνουμε ὅτι θεολογικὰ δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμεκανένα βῆμα ἄλλο καὶ νὰ σταματήσει ὁ διάλογος. Αὐτὸ δὲν θὰ τὸ πῶ ἐγὼ ὅμως.Μπορεῖ νὰ τὸ ἐκφράσω μέσα στὴν ὁλομέλεια τοῦ διαλόγου τῆς Μ.Θ.Ε., ἀλλὰ αὐτὸπρέπει νὰ γίνει ἀποδεκτὸ καὶ ἀπὸ τοὺς ἄλλους..., ὅτι ἔχουμε θεολογικὸ ἀδιέξοδο.
Ἂν δηλαδὴ τὸ δικό μου μυαλὸ φτάνει μέχρι ἐδῶ, καὶ ὑπάρχειἕνας ἄλλος ἄνθρωπος ποὺ τὸ μυαλό του μπορεῖ νὰ φτάσει δέκα μέτρα μακρύτερα, ἐννοῶἑρμηνευτικά, μπορῶ ἐγὼ νὰ δεσμεύσω τὸ σῶμα τῶν θεολόγων... Ἂν λοιπόν, ποῦμε ὅτιπροχώρησε ὁ διάλογος καὶ καταλήξαμε σὲ ἕναconsensus ἀπόψεων καὶἀντιλήψεων, αὐτὸ θὰ τὸ πάρει ἡ Ἐκκλησία Συνοδικά, τὸ ὁποῖο θὰ χρειαστεῖ ἕναςπάρα πολὺ μεγάλος χρόνος, ἴσως διπλάσιοςκαὶ τριπλάσιος χρονικὰ ἀπ’ αὐτὸν ποὺἔχουμε σήμερα, ὡς χρόνο διαλόγου, γιὰ νὰ τὸἀφομιώσει ἡ Ἱεραρχία της, νὰ τὸ ἀφομοιώσουν οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας (ὅταν τὸἀφομοιώσουν), τότε θὰ κληθοῦν νὰ τὸ ποῦν στὸν κόσμο καὶ νὰ κάνουν τὸν κόσμοκοινωνό.
Μὲ τὴν ἴδια διαδικασία γίνεται καὶ ἡ ἔννοια τοῦσχίσματος. Τὸ σχίσμα ἔγινε τὸ 1054· ξέρετε ὅτι (μέχρι καὶ) τὸν 19ο αἰῶνα ὁκόσμος δὲν εἶχε καταλάβει τὶ εἶναι τὸ σχίσμα μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν;... Θὰ πῶτὸ ἑξῆς παράδειγμα. Φτάσαμε σ’ ἕνα consensus θεολογικό. Ἀπὸ δῶ καὶ πέρα, αὐτὸ τὸ consensus τὸ θεολογικὸ πρέπει νὰγίνει ποιμαντική. Τί σημαίνει ποιμαντική; Σημαίνει ὅτι πρέπει αὐτὴ ἡ θεολογία νὰπεράσει στὰ λειτουργικὰ κείμενα τῆς Ἐκκλησίας, πρῶτον. Μὰ ὁ διάλογος σταμάτησε,τέλειωσε ὁ θεολογικὸς διάλογος. Καὶ ἀπ’ αὐτὴν τὴν στιγμὴ συζητοῦν πῶς αὐτὰ τὰπράγματα θὰ γίνουν ἀποδεκτὰ ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ συνείδηση καὶ τῶν ἀντιχαλκηδονίωνκαὶ τῶν Ὀρθοδόξων, γιὰ νὰ ξεκινήσει μιὰ διαδικασία ποιμαντικῆς.
Παπαχρήστου Ν.: ...Γύρω ἀπὸ τὸ διάλογο συναντιοῦνταιδιάφορες δράσεις, κινήσεις... Εἴχαμε πρὶν δυὸ χρόνια τὸ κείμενο ποὺ κυκλοφοροῦσε,ἡ «Ὁμολογία Πίστεως κατὰ τοῦ Οἰκουμενισμοῦ», οἱ ἀντι-οἰκουμενιστικοὶ (ὅπως ὀνομάζονταικύκλοι) φαίνεται νὰ ἔχουν μιὰ ἔντονη παρουσία τὰ τελευταῖα χρόνια· θεωρεῖται ὅτιγύρω ἀπὸ αὐτὴν τὴν διαδικασία, εἴπατε ὅτι δὲν ὑπάρχει ἐνημέρωση, μήπως λοιπόν,αὐτὴ ἡ ἔλλειψη ἐνημέρωσης ἐπιτρέπει σὲ κάποιους νὰ ἑρμηνεύουν, ἐνδεχομένως καὶνὰ παρερμηνεύουν τὸ τί συμβαίνει αὐτὴν τὴν ὥρα γιὰ τοὺς δικούς τους λόγους;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: ... Μᾶς ρωτᾶνε: μὰ τί είπατε στὶςσυναντήσεις αὐτές. Νὰ πεῖς τί, ὅτι εἴπαμε; Ὅτι ὑπῆρξαν Ὀρθόδοξοι οἱ ὁποῖοι γιὰλόγους σκοπιμοτήτων πῆγαν μὲ τοὺς καθολικοὺς στὰ ἐπιχειρήματα;... Ὅτι ὑπῆρξανὀρθόδοξοι ἐκπρόσωποι, οἱ ὁποῖοι ἀμφισβητούσανε τὴν κανονικότητα τοῦ 28ουΚανόνος τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου; Νὰ ὑπάρχουν ἐκπρόσωποι ὀρθόδοξοι οἱ ὁποῖοι βγαίνουνε ὑποστηρικτὲς τοῦ πρωτείου τοῦἐπισκόπου Ρώμης, γιατὶ θέλουνε νὰ δημιουργήσουνε ἀντιστάθμισμα στὸ οἰκουμενικὸπατριαρχεῖο; Μπορεῖς νὰ βγεῖς καὶ νὰ τὰ πεῖς αὐτά; Μὲ προκαλεῖτε κι ὁρίστε, τὰλέω.... Κι ἀναγκαζόμαστε οἱ ὑπόλοιποι νὰ διορθώσουμε...; ἐκτιθέμεθα ἔναντι τῶν συνομιλητῶν μας...
Καὶ ὅλα αὐτὰ δὲν δίνουν μιὰ καλὴ εἰκόνα πρὸς τὰ ἔξω, τὸτί γίνεται μὲ τὸν διάλογο... καὶ ἀμαυρώνουν τὸν οὐσιαστικὸ λόγο καὶ ρόλο τοῦδιαλόγου ποὺ εἶναι ἡ θεολογικὴ ἀποτύπωση κάποιων πραγμάτων. Γινόταν μιὰ ὁλόκληρησυζήτηση στὴν Βιέννη, πῶς ὁ ἐπίσκοπος Ρώμης ἐξέφραζε τὸ Πρωτεῖο του σὲ σχέσει μὲτὴν Ἀνατολή. Καὶ οἱ συνομιλητές ἐπέμεναν, ὅτι ναί, εἶναι τὸ Ἔκκλητο. Τὸδέχομαι... Ναί, ἀλλὰ ὅταν τοὺς ρωτήσαμε, αὐτὸ τὸ Ἔκκλητο πῶς τὸ διευθέτησε, πῶςτὸ διαχειρίστηκε ὁ Ρώμης; Ἀναγκάστηκαν νὰμᾶς ποῦν: μὲ Σύνοδο. Ἀφοῦ τὸ λέει τὸ κείμενο. Δηλ. αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἐμεῖςκάναμε ὑποχώρηση κι αὐτὸ δὲν εἶναι ἕνα θετικὸ βῆμα μέσα ἀπὸ ἕνα διάλογοθεολογικό; Πρέπει αὐτὸ νὰ βγοῦμε νὰ τὸποῦμε; Τί θὰ γίνει ἂν τὸ ποῦμε αὐτό; Δὲνφτάνει ὅτι καταγράφηκε σ’ ἕνα χαρτί καὶ εἶναι δέσμευση γιὰ τοὺς συνομιλητέςμας; Ἀλλὰ καὶ συγχρόνως ὅτι τοὺς ἑνώνει μὲ μία παράδοση τὴν ὁποία τὴν εἶχανχάσει;
Παπαχρήστου Ν.: Θέλω νὰ ἑστιάσουμε στὸ κομμάτι τῶν πυρῶνποὺ δέχεται ἀπὸ συγκεκριμένους κύκλους ὁ διάλογος. Θεωρεῖτε δηλ. ὅτι ὑπάρχειμία προσπάθεια τρομοκράτησης ὅσων συμμετέχουν σ’ αὐτὸν τὸν διάλογο;Καὶ μία προσπάθεια παρουσίασής τους ὡς ἀπόλυταἐνδοτικοὺς στὴν Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία καὶ σ’ ἕνα κομμάτι τοῦ ποιμνίου. Ὑπάρχειμιὰ παραπληροφόρηση τέτοιου εἴδους;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ὑπάρχει πάρα πολύ, καὶ ἔντονημάλιστα παραπληροφόρηση. Αὐτὸ ποὺ μετράει εἶναι ὅτι ὁ κάθε ἕνας ἐπίσκοπος καὶθεολόγος ποὺ πηγαίνει νὰ συμμετάσχει στὴ συνάντηση αὐτὴ τὴν θεολογική, δὲνπηγαίνει ἀφ’ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ πηγαίνει κατ’ ἐντολὴντῆς Ἐκκλησίας του. Ἐὰν ἡ Ἐκκλησίακρίνει ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ ἀνταποκριθεῖ σὲ αὐτὸ τὸ διακόνημα ποὺ τοῦ ἔχειδώσει, τότε ἡ Ἐκκλησία εἶναι αὐτὴ ποὺ θὰ ἀποφασίσει νὰ τὸν ἀντικαταστήσει. Ὄχι ὅλοιαὐτοὶ οἱ ὁποῖοι βγαίνουνε καὶ ἀποφαίνονται ὡς πάπες μέσ΄ στὴν Ὀρθοδοξία, γιὰ τὸτί εἶναι ὀρθόδοξο καὶ τί δὲν εἶναι ὀρθόδοξο, καὶ νὰ κρίνουνε καὶ νὰκατακρίνουνε ἐπισκόπους καὶ νὰ ἀμαυρώνουν προσωπικότητες ἐπισκόπων (σ.σ. Ἐκκλησία,εἶναι φανερὸ πὼς θεωρεῖ μόνο τὴ Σύνοδο, ἐνῶ ἡ φωνὴ τοῦ λαοῦ, ἀποτελεῖ «ἰδεοληψίες»κ.λπ. Ἂν ὁ λαὸς ἀναφέρεται καὶ στηρίζεται στοὺς Ἁγίους Πατέρες, αὐτὸ δὲν τὸν ἐνδιαφέρει).
Α΄μέρος:
Παπαχρήστου Ν.: Ἕνα θέμα ποὺ πολλὲς φορὲς ἔρχεται στὴν ἐπικαιρότηταἔχει νὰ κάνει μὲ τὴ μετάφραση τῶν λειτουργικῶν κειμένων. Τὴν πιὸ πρόσφατησυζήτηση τὴν ἄνοιξε ὁ μητροπ. Πρεβέζης, κάνοντας ἕνα θαρραλέο βῆμα στὰ ὅρια τῆςἐπαρχίας του ποὺ δέχτηκε τὴν κριτικὴ ἀπὸ πολλοὺς ἱεράρχες. Πιστεύετε ὅτι, μέσ’στὸ γενικότερο πρόβλημα ποὺ δημιουργεῖται ἐπικοινωνίας, δημιουργεῖ προβλήματαστὴν κοινωνία, εἶναι καὶ αὐτὸ τῆς γλώσσας;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: κατ’ ἀρχὴν δὲν εἶναι μόνο ὁμητροπ. Πρεβέζης. Ὑπάρχουν κι ἄλλοι μητροπολίτες οἱ ὁποῖοι ἐφαρμόζουν αὐτὴν τὴνἀρχὴ υἱοθέτησης καὶ ἀντικατάστασης τῆς λειτουργικῆς γλώσσας ἀπὸ τὴν νεοελληνικὴγλῶσσα. Γενικὰ στὴν πατρίδα μας ὑπάρχει ἕνα πρόβλημα γλώσσης. Αὐτό, ὅμως, δὲν ἔχεινὰ κάνει μὲ τὴν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία γλῶσσα, ἡ λειτουργικὴ καὶ ἡλατρευτικὴ εἶναι μία γλῶσσα ἐμπειρική. Τί θέλω νὰ πῶ. Ὅταν ἡ γιαγιά μου ἦταντελείως ἀγράμματη καὶ πήγαινε στὴν Ἐκκλησία καὶ ἄκουγε τὸν παπὰ νὰ λέει κάποιεςἐκφράσεις λειτουργικές, δὲν τὴν ἐνδιέφερε ἂν τὸ κατάλαβε μὲ τὸ μυαλό της ἢ δὲντὸ κατάλαβε, τὸ θέμα εἶναι τί κατανοοῦσε ἐκείνη, ἀπὸ τὴ θέση της ποὺ ἦταν ὡςπιστός, κι ἔκανε τὸν σταυρό της. Δηλ. πὼς θὰ ποῦμε τὴν λέξη «Κύριε ἐλέησον»; «Ἐλέησέμας, Κύριε». Τί ἀλλάζει λεκτικά, αὐτὸ ποὺ λέω, ἀπὸ αὐτὸ ποὺ εἶπα προηγουμένως;Τί καταλάβαινε ἡ γιαγιά σου; ... Δὲν καταλάβαινε ὅτι ὁ Κύριος ποὺ εἶναι σωτηρίατης, γι’ αὐτὴν εἶναι σωτηρία καὶ ἔλεος.
Τριανταφύλλου Ἀντ.: Κάποιοι, ὅμως, μιλᾶνε γιὰ αὐθεντίεςτῶν κειμένων, ἡ ὁποία ....
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Δὲν ὑπάρχουν αὐθεντίες τῶν κειμένων, ὅπως δὲν ὑπάρχουνε καὶ ἱερὲςγλῶσσες. Αὐτὰ ποὺ ὑπῆρξαν στὸν δυτικὸ Μεσαίωνα, μὴν τὰ φέρνουμε τώρα στὴν ἐπικαιρότητατὴν νεοελληνικὴ τοῦ 2011 καὶ ἐπαναλαμβάνουμε μηχανιστικὰ ἐπιχειρήματα, τὰ ὁποῖαξέρουμε ὅτι ἀπὸ τὴν Παράδοση τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας δὲν ὑπῆρξαν ποτέ. Τὸπρόβλημα εἶναι ἄλλο. Τὸ πρόβλημα γιὰ τὴν Ἐκκλησία εἶναι πρόβλημα κατηχήσεως, εἶναιπρόβλημα κηρύγματος, διδασκαλίας καὶ ποιμαντικό. Δὲν μπορῶ οὔτε νὰ κρίνω, οὔτενὰ κατακρίνω τοὺς ἀρχιερεῖς ἐκείνους καὶ συνεπισκόπους μου, οἱ ὁποῖοι ἐπέλεξαννὰ ἐφαρμόσουν αὐτὸ ποὺ ἐφαρμόζουν στὶς ἐπαρχίες τους ἐκκλησιαστικές. Εἶναι δικότους τὸ θέμα. Ὅμως, ὅταν θὰ δεῖτε ὅτι θὰ γίνει πρόβλημα σημαντικὸ καὶ δυναμικὸποιμαντικὸ πρόβλημα γιὰ τὴν Ἐκκλησία, ἡ Ἐκκλησία θὰ πρέπει νὰ κάτσει νὰ σκεφθεῖσοβαρὰ τὸ τί λύση θὰ δώσει.
Τριανταφύλλου Ἀντ.: Ἐδῶ ὑπεισέρχεται καὶ πρόβλημασυνταγματικό, βέβαια, γιατὶ τὸ ἴδιο τὸ κείμενο τοῦ Συντάγματος ὁρίζει ὅτι τὸπεριεχόμενο τῆς Κ. Διαθήκης παραμένει ἀναλλοίωτο...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Πολὺ νομικοκράτης εἶστε καὶπολιτιοκράτης... Δὲν μὲ ἐνδιαφέρει τίλέει τὸ Σύνταγμα ἐμένα ποὺ εἶμαι ἐπίσκοπος. Δὲν δεσμεύομαι ἐγὼ μ’ αὐτό... ΤὸΣύνταγμα γιὰ τὶς δικές του κοινωνικὲς ἰσορρπίες ἤθελε νὰ ἀπομακρύνει γιὰ τὴν ἐποχὴἐκείνη τὸ ζήτημα τῆς μεταφράσεως τῆς Ἁγ. Γραφῆς, γιατὶ εἶναι γνωστὰ τὰ ἱστορικὰγεγονότα ποὺ ὁδήγησαν σ’ ἕνα διχασμὸ τὸν ἑλληνικὸ λαό... Ἐντάξει, τελειώσανε αὐτά.Ἐμένα ὡς ποιμένα καὶ ἐπίσκοπο τῆς Ἐκκκλησίας, μὲ ἐνδιαφέρει πὼς θὰ διαχειριστῶποιμαντικὰ τὸ θέμα αὐτό. Καὶ ἐπειδὴ, σ’ αὐτὲς τὶς μεταφράσεις τῶν κειμένων... ὑπεισέρχονταικαὶ παράγοντες θεολογικῶν ἐκφράσεων, ἐννοιῶν, ἀπόδοσης σωστῆς θεολογίας, δὲν εἶμαιἐγὼ τὸ ἕνα πρόσωπο τὸ ὁποῖο θὰ πεῖ ποιά θεολογικὴ ἔκφραση υἱοθετεῖται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία.
Παπαχρήστου Ν.: Ἄρα χρειάζεται μιὰ καλὴ προπαρασκευὴ γιὰὅ,τι συμβεῖ σὲ σχέση μὲ τὸ θέμα αὐτό.
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ἀκριβῶς, ἀκριβῶς.
Παπαχρήστου Ν.: Ὅμως, ὑπάρχει ἕνα κρίσιμο ζήτημα... Ὡς ἐπίσκοποςαἰσθάνεστε ὅτι οἱ πιστοὶ ποὺ συμμετέχουν στὴν Θ. Λειτουργία, συμμετέχουν -ἐκτὸςἀπὸ σωματικά, μὲ τὴν παρουσία τους- καὶ πνευματικά, δηλ. ἡ παρουσία ἀρκεῖ μόνογιὰ ἔνα πιστό μέσα στὸ ναό, νὰ ἀκούει κάποιες ἐκφράσεις ποὺ δὲν καταλαβαίνει τὸβαθύτερο νοημά τους, ἢ γιὰ νὰ συμμετάσχει πλήρως στὴν Θ. Εὐχαριστία πρέπει νὰ ἀντιλαμβάνεταιτὸ τί γίνεται κάθε στιγμή;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: ... Ἕνα παιδί, τὸ ὁποῖο ἔχεινοητικὴ καθυστέρηση ...ἔχει ἡμιτελὴ συμμετοχὴ στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας; ...Νομίζω ὅτι δὲν ἔχει. Δὲν ἔχω καταλάβει γιατί..., μὰ αὐτὸ εἶναι τὸ μεγάλοπρόβλημα τῆς ἐκκοσμίκευσης. Ἡ μονομερὴς ἀπολυτοποίηση ὁρισμένων λειτουργιῶν τοῦἀνθρώπου ἢ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος... Μπορεῖ νὰ ὑπάρξει σωστὴ λειτουργία τοῦἀνθρωπίνου σώματος, ὅταν ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ κουνήσει τὸ ἕνα του χέρι καὶτὸ ἕνα του πόδι; Δὲν λειτουργεῖ σωστὰ τὸ ἀνθρώπινο σῶμα. Γιατί λοιπόν, μέσα στὸσῶμα τῆς Ἐκκλησίας πρέπει νὰ ἀπολυτοποιοῦμε ὁρισμένες λειτουργίες καὶ κάποιες ἄλλεςνὰ τὶς θεωροῦμε δευτερεύουσες; Ρωτῶ.
Παπαχρήστου Ν.: Ἄρα τὸ θέμα τῆς γλῶσσας τῶν λειτουργικῶνκειμένων πῶς ἐντάσσεται...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Δὲν εἶναι τὸ ἀπολυτοποιημένοκριτήριο μὲ τὸ ὁποῖο θὰ κρίνω τὴ συμμετοχή μου ἢ ὄχι στὸ μυστήριο τῆς Θ. Εὐχαριστίας.Ἄλλο αὐτό, ἄλλο ἀποτελεῖ ποιμαντικὸ πρόβλημα τὸ ὁποῖο καλούμαστε νὰ τὸ ἀντιμετωπίσω,ἄλλο αὔριο ἂν ἐμφανιστεῖ ἕνα ἄλλο ποιμαντικὸ πρόβλημα... Σήμερα μποροῦμε νὰ ἀντικαταστήσουμελειτουργικὰ τὸ Εὐαγγέλιο, νὰ «εἰσοδεύσουμε» ἀπὸ ἕνα iPant; Αὐτὸ ἐρχόσαστε νὰ μοῦ πεῖτε. Κι ἐγὼ θὰσᾶς πῶ, ὄχι. Γιατὶ τὸ Εὐαγγέλιο ἔχει μιὰ συγκεκριμένη θέση, συμβολισμό... Αὐτὸλοιπόν, ἐξ ὀνόματος ἑνὸς ἐκσυγχρονισμοῦ, πρέπει νὰ ἀντικαταστήσουμε τὸ Εὐαγγέλιομὲ ἕνα iPant;
Παπαχρήστου Ν.: Ἄρα εἶναι μιὰ ἀκροβασία -ἂν θέλετε- αὐτὴἡ πορεία...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ἀκριβῶς
Παπαχρήστου Ν.: ...μεταξὺ τοῦ σύγχρονου τρόπου ζωῆς καὶτῶν ἀναγκῶν τῆς κοινωνίας μὲ τὸν λόγο ποὺ ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ διαφυλλάξει, ἔτσιὡς κιβωτός...
Μεσσηνίας Χρυσόσοτομος: Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ διαφυλλάξειτὶς δομὲς σ’ αὐτὴν ἐκκοσμίκευσης. Δηλ. ἂν ἐγὼ τὴ θέση μου μέσα στὴν Ἱ. Σύνοδο, ὅπωςἀντιλαμβάνεται ὁ βουλευτὴς τὴ θέση του μέσα στὸ κοινοβούλιο, τότε, συγνώμη, δὲνὁμιλοῦμε γιὰ Σύνοδο.
Παπαχρήστου Ν.: Μερικὲς φορὲς δὲν δίνεται αὐτὴ ἡ ἐντύπωση;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Δίνεται ἡ ἐντύπωση, γιατί; Γιατὶπαίρνετε πρότυπα κοσμικὰ ...καὶ προσπαθεῖτε νὰ ἑρμηνεύσετε μὲ παράλληλες δομὲςδιαφορετικὲς λειτουργίες.
Παπαχρήστου Ν.: Οἱ δημοσιογράφοι;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ὁ κόσμος... Καὶ φταῖμε κι ἐμεῖς μὲτὴν εἰκόνα ποὺ στέλνουμε πρὸς τὰ ἔξω. Ὅταν υἱοθετοῦμε ἐκπρόσωπο Τύπου τῆς Ἱ.Συνόδου, σὲ ποιά Σύνοδο μέσα στὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, πεῖτε μου ἐσεῖς, μία νὰμοῦ βρεῖτε, ὑπῆρξε ἐκπρόσωπος Τύπου... Νὰ βγεῖ νὰ πεῖ τί, ὁ ἐκπρόσωπος Τύπου; Τὴνἀποφασή της;
Παπαχρήστου Ν.: Εἶναι κακὸ ποὺ ἡ Ἐκκλησία θέλει ... ἕνα ἀνοικτὸπαράθυρο μὲ τὸν κόσμο, μία σειρὰ θεμάτωννὰ ἐπικοινωνήσει καλύτερα τὶς ἀπόψεις της, ὥστε νὰ μὴν ὑπάρξει διαστρέβλωση αὐτῶν;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Τί τὴν δεσμεύει τὴν Ἐκκλησία νὰ πᾶτεἐσεῖς καὶ νὰ συνομιλήσετε ...μὲ ἕναν ἐπίσκοπο; Αὐτὸ θὰ ἀλλοιώσει τὴν ἀπόφαση τῆςἘκκλησίας; ...Δὲν ἀρκεῖ ἡ ἀπόφαση ἡ ὁποία βγῆκε καὶ πρέπει νὰ ὑπάρξει κάποιος ὁὁποῖος νὰ ...τὴν ἑρμηνεύσει; Μπορεῖ νὰ τὴν ἑρμηνεύσει ἀπὸ μόνος του;
Παπαχρήστου Ν.: Πρὶν λίγα χρόνια ἀκούσαμε τὴν πρόταση νὰἀνοίξουν οἱ πόρτες στοὺς πολίτες... σὲ θεολόγους, δημοσιογράφους...
Τριανταφύλλου Ἀντ.: ...αὐτὸ θὰ ἦταν ἕνα βῆμα ἐκκοσμίκευσηςἢ θὰ ἦταν ἕνα ἄνοιγμα τῆς Ἐκκλησίας...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ἐὰν ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίαςμποροῦσε νὰ υἱοθετήσει τὴν θεματολογία της, ὥστε νὰ λειτουργοῦσε σὰν μία συνέλευσηκι ὄχι σὰν μιὰ Σύνοδο δὲν θὰ εἶχα καμία ἀντίρρηση νὰ εἶναι καὶ οἱ κάμερες μέσα.Ἀπό τὴν στιγμὴ ὅμως ποὺ ἀπὸ τὴν θεματολογία της ἢ τὶς ἀποφάσεις της ἡ Ἐκκλησία ἐπιλέγει,ἡ Σύνοδος νὰ ἔχει ἐκκλησιολογικὸ περιεχόμενο καὶ Κανονικὸ περιεχόμενο, τότε δὲνκαταλαβαίνω ποῦ χωροῦν οἱ λαϊκοὶ μέσ’ στὸ Συνοδικὸ σύστημα, ἢ οἱδημοσιογράφοι..., πολλῷ μᾶλλον δὲν καταλαβαίνω ποιά θὰ εἶναι ἡ παρρουσία τους ὡςπαρατηρητῶν...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: ... Ἡ ἐκλογὴ τῶν Ἐπισκόπωνγίνεται ἀπὸ τὸ συνοδικὸ ὄργανο. Κι αὐτὸ γινόταν πάντα μετὰ τὴν ἀπόφαση τῆς Α΄ ΟἰκουμενικῆςΣυνόδου.
Παπαχρήστου Ν.: Πρέπει νὰ ἀλλάξει ὁ τρόπος ἐκλογῆς τῶν ἐπισκόπων;...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Τό πρόβλημά μας δὲν εἶναι τὸ πῶς ἐκλέγουμε.Τὸ πρόβλημά μας εἶναι τὸ τί θέλουμε νὰ ἐκλέξουμε. Καὶ δὲν εἶναι κακὸ νὰ ὑπάρχουνκαὶ τρεῖς καὶ τέσσερις καὶ πέντε ὑποψήφιοι σ’ ἕνα σῶμα, διότι ὅταν ὑπάρχει μιὰπληθωρικότητα ὑποψηφίων προσώπων...
Παπαχρήστου Ν.: Δὲν εἶναι κακὸ ὅμως Σεβασμιώτατε, ὅτανξέρουν οἱ δημοσιογράφοι μέρες πρίν...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: περιμένετε νὰ ὁλοκληρώσω· ὅταν ὑπάρχει μιὰ πληθωρικότητα ὑποψηφίωνπροσώπων... μέσα ἀπὸ αὐτὴν τὴν πληθωρικότητα τῶν ὑποψηφιοτήτων ἀναδεικνύεταιτελικὰ ἀπὸ τὸ σῶμα, αὐτὸς ποὺ ἔπρεπε νὰἀναδειχθεῖ, χωρὶς αὐτὸ νὰ εἶναι τίποτα ἀπόλυτο. Ὅτι καθοριστικὸς παράγοντας σ’ αὐτὴ τὴ διαδικασία εἶναι πάντα ἡ γνώμη τοῦ Πρώτου, χωρὶς ὅμως αὐτὴ νὰ εἶναιδεσμευτικὴ γιὰ τὸ ἴδιο τὸ σῶμα, κι αὐτὸ εἶναι δεδομένο... Γιατὶ ἀλλιῶς, ἐὰν ὁπρῶτος δὲν ἔχει τὸν κύριο λόγο, τότε δὲν εἶναι οὔτε σημεῖο ἑνότητος, οὔτε σημεῖοἔκφρασης τῆς ἑνότητος αὐτῆς. Αὐτὸς εἶναι ὁ ρόλος τοῦ Πρώτου μέσα στὴν Σύνοδο καὶστὴν Ἐκκλησία. Τὸ πρόβλημα ξέρετε ποιό εἶναι;
Παπαχρήστου Ν.: Ὄχι, αὐτὸ ποὺ σᾶς ρώτησα. Δὲν θεωρεῖτε ὅτιεἶναι κάπως πρόβλημα, ὅταν ξέρουμε μέρες πρὶν ποιὸς θὰ ἐκλεγεῖ;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Θὰ σᾶς πῶ. Τὸ πρόβλημα ξέρετεποιό εἶναι; Ὅταν γιὰ νὰ ἐκλεγεῖ κάποιος χρησιμοποιεῖ ὅλα τὰ ἄλλα μέσα, ἐκτὸς τὰἐκκκλησιαστικά, γιὰ νὰ πείσει γιὰ τὴν ἀναγκαιότητα τῆς ἐκλογῆς του. Ὄχι γιὰ νὰ στηρίξει τὴν ὑποψηφιότητά του, ἀλλὰγιὰ νὰ πείσει γιὰ τὴν ἀναγκαιότητα τῆςἐκλογῆς του.... Πουθενὰ μέσα στὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους ... ὅταν κάνανε ἐκλογὲςἐπισκόπων δὲν ξέραμε μὲ πόσους ψήφους ἐξελέγει τὸ συγκεκριμένο πρόσωπο. Ἦρθελοιπόν μιὰ νομοθεσία ποὺ μᾶς ἐπιβάλλει νὰ ποῦμε ὅτι ὁ (τάδε) πῆρε 20 ψήφους καὶὁ (ἄλλος) πῆρε 40 ψήφους· ποὺ ἀμέσως, αὐτὸ δείχνει διχασμὸ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦσώματος, τῆς Συνόδου. Οἱ ἀποφάσεις τῶνΣυνόδων πρὸς τὰ ἔξω, καὶ γιὰ δογματικὰ θέματα καὶ γιὰ θέματα ἐκλογῆς ἐπισκόπων,φαινόντουσαν ὅτι ἦταν ἀποφάσεις ὁμόφωνες. Δὲν ἦταν ποσοστικές, ἔστω κι ἂν δὲνἦταν στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ σώματος. Καὶ τὸ ἔχω προτείνει στὴν Σύνοδο νὰ πάψουμε νὰβγάζουμε ἀποφάσεις ἐκλογῆς, ὅτι πῆραν τόσα ὁ ἕνας καὶ πῆρε τόσα ὁ ἄλλος. Δὲνκάνουμε ἀγῶνα ἀντιπολιτευτικό... Δὲν κατάλαβα, γιατὶ πρέπει ἡ Ἐκκλησία νὰ ἐμφανίζεταιπρὸς τὰ ἔξω, στὴν ἐκλογὴ ἐπισκόπων, διχασμένη· γιατὶ ἔτσι φαίνεται...
Παπαχρήστου Ν.: Ἡ ἀποστολὴ τῆς Ἐκκλησίας... εἶναι νὰκάνει συσσίτια, ἐλεημοσύνη, ἱδρύματα...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: ...Ἐὰνἡ Ἐκκλησία περιορίσει τὴν λειτουργικότητά της, τὴν παρουσία της ...μόνο σὲ μία ἀντίληψηκοινωνικοῦ ἀκτιβισμοῦ, ...καὶ ἀφήσει αὐτὸ νὰ φανεῖ ὑπέρμετρα πρὸς τὰ ἔξω, εἰςβάρος ὅλων τῶν ἄλλων διαστάσεων..., θὰ φτάσει κάποια στιγμὴ ποὺ θὰ φτωχεύσει μὲτὴν ἀπόλυτη ἔννοια τοῦ ὅρου. Καὶ τότε θὰ ἀναζητήσει τὴν ταυτότητά της. Καὶ ἂν αὐτὴἡ ταυτότητα ἔχει ἀλλοιωθεῖ τόσο, δὲν θὰ μπορεῖ νὰ τὴν ξαναβρεῖ. Καὶ θὰ ρωτάει τὸνἑαυτό της: τί ἔκανες τώρα; Σᾶς πληροφορῶ, ὅτι σὲ μιὰ τέτοια παθολογίαβρίσκονται σήμερα πολλὰ τάγματα τῆς δυτικῆς Ἐκκλησίας... Καταλάβατε, λοιπόν, τὸπρόβλημα ποιό εἶναι; Τὸ πρόβλημα ἀπὸ πρόβλημα δράσης, καταντάει στὸ τέλος νὰγίνει πρόβλημα ὀντολογία, πρόβλημα ὕπαρξης τῆς Ἐκκλησίας. Πρέπει λοιπόν νὰ ἀφήσουμε νὰ ἀλλοιωθοῦμε σὲ τέτοιο βάθος, ὥστε νὰπεριοριστοῦμε καὶ νὰ δίνουμε τὴν εἰκόνα ἑνὸς ὀργανισμοῦ κοινωνικῆς πρόνοιας...;
Καὶ κάτι ἄλλο. Θὰ μοῦ πεῖτε:ἡ Ἐκκλησία τί εἶναι; Νὰ ἀνάβει τὸ θυμιατὸ καὶ τὸ καντήλι καὶ νὰ κουνάει τὸθυμιατό... καὶ νὰ κάνει μυστήρια;... Δὲνεἶναι αὐτὸς ὁ ρόλος τῆς Ἐκκλησίας, μόνο. Αὐτὴ εἶναι ἡ λειτουργικὴ διάστασητῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία σήμερα μέσα στὸν κόσμο ἔχει ἕνα πάρα πολὺ σημαντικὸ ρόλο. Νὰ δημιουργήσει συνείδηση. Συνείδηση ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι θὰ μποροῦννὰ βοηθήσουνε σὲ μιὰ καλύτερη δομὴ τῆς κοινωνίας. Ἐὰν λοιπόν, κλείνουμε τὰμάτια μας στὴν ὑπάρχουσα κοινωνικὴ ἀλλοτρίωση καὶ προσανατολιζόμεθα ἀπολυτοποιώνταςμιὰ κοινωνικὴ ἢ προνοιακὴ ἢ πολιτικὴ παροχῶν... γιὰ νὰ δικαιολογήσουμε τὴνπαρουσία μας, τότε κινδυνεύουμε νὰ χάσουμε τὴν ὑπόστασή μας, τὴν ταυτότητάμας.
Παπαχρήστου Ν.: Ἀρθρώνει, ὅμως,τέτοιο λόγο ἡ Ἐκκλησία ὥστε νὰ θεραπεύσει τὰ φαινόμενα κοινωνικῆς παθογένειας;
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ἡ Ἐκκλησία δὲν δημιουργεῖ συνείδηση στὸ λαό της, στὸ ποίμνιό τηςμόνο μὲ τὸ νὰ ἀρθρώνει λόγο. Ἡ Ἐκκλησία δημιουργεῖ συνείδηση στὸ λαό της κατ’ ἀρχὴνκαὶ πρωταρχικὰ μέσα ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν ταυτότητά της, ἔτσι ὅπως ἐμφανίζεται ἱστορικὰμὲ τὸ μυστήριο τῆς Θ. Εὐχαριστίας ὡς σῶμα Χριστοῦ. Τὸν τρόπο δείχνει... Ὅπουλέει ὅτι, πλέον, δὲν μπορεῖς νὰ ζήσεις μόνος σου, ἀλλὰ πρέπει νὰ συμβιώσεις...Κι ἂν αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία τὸ κάνει βίωμα στὸν ἄνθρωπο κι ὁ ἄνθρωπος βγεῖ κι αὐτὸ τὸπρᾶγμα τὸ μεταφέρει στὴν κοινωνία, τότε ἡ Ἐκκλησία ἔχει βάλει ἕνα πάρα πολὺσημαντικὸ λιθαράκι, ἀλλὰ πολὺ οὐσιαστικὸ σ’ αὐτὸ ποὺ ὠνομάζεται μεταμορφωτικὸςρόλος καὶ παρουσία τῆς Ἐκκλησίας μέσα στὴν σύγχρονη κοινωνία...
Παπαχρήστου Ν.: Αὐτὸς ὁ ἀνταγωνισμός, ἀμφισβήτηση,προσπάθεια ἐπέκτασης τοῦ ζωτικοῦ χώρου μιᾶς Ἐκκλησίας εἰς βάρος μιᾶς ἄλλης, ἡ ἀμφισβήτηση τῶν κανόνων τῶν ΟἰκουμενικῶνΣυνόδων (ἀπὸ ἄλλες ἐκκλησιαστικὲς δικαιοδοσίες) ἀποδυναμώνη ἢ θέτει ὑπὸ ἀμφισβήτησητὸν συντονιστικὸ ρόλο ποὺ ἔχει τὸ Οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο;...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: Ἀπὸ ἐκεῖ ξεκινάει τὸ ὅλο θέμα, ὅτιἂν ἀρχίζουμε καὶ ἀμφισβητοῦμε τοὺςΚανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καὶ τὴν κανονικὴ Παράδοση καὶ κανονικὴ λειτουργία τῶν δομῶν τῆς ὀρθόδοξης ἐκκλησιολογίας,τότε καταλαβαίνετε ὅτι θὰ γίνουν ὅλα αὐτὰ τὰ προβλήματα τὰ ὁποῖα περιέγραψαπροηγουμένως... Δὲν μπορεῖ καμία Ἐκκλησίαἐξ αἰτίας τῆς πληθυσμιακῆς της ὑπεροχῆς..., νὰ δράσει μὲ τέτοιο τρόπο, ὥστε νὰ ἀλλάξειτὴν κανονικὴ παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας... Ὑπάρχει μιὰ κανονικὴΠαράδοση..., ἡ ὁποία φέρει τὴν οἰκουμενικὴ κατοχύρωση Συνόδων Οἰκουμενικῶν καὶποὺ κανεὶς σήμερα δὲν μπορεῖ –θέλει, δὲν θέλει– δὲν μπορεῖ νὰ τοὺς ἀμφισβητήσει.Ὰπὸ κεῖ καὶ πέρα ἡ Ἐκκλησία ἔκρινε ὅτι μποροῦν νὰ δημιουργηθοῦν καὶ ἄλλεςδικαιοδοσίες πατριαρχικές, χωρὶς ὅμως αὐτὲς οἱ πατριαρχικὲς δικαιοδοσίες νὰ ἔχουνἰσόκυρη ἀντιμετώπιση καὶ αὐθεντία μὲ αὐτοὺς τοὺς πέντε πατριαρχικοὺς θρόνους ποὺσυγκροτοῦν τὴν πενταρχία, τὸ θεσμὸ τῆς πενταρχίας τῶν Πατριαρχῶν...
Αὐτὸ τὸ ὁποῖο πολλὲς φορὲς διαβάζουμε καὶ ἀκοῦμε, ὅτι ὁσυντονιστικὸς ρόλος ὁ ὁποῖος ἀναγνωρίζεται στὸ Οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο καὶ ἡ οἰκουμενικότητάτου, δὲν ἔγκειται στὸ ὅτι τὸ ἐπέβαλλαν ἱστορικοὶ ἢ πολιτικοὶ ἢ γεωγραφικοὶλόγοι. Αὐτοὶ μπορεῖ νὰ ἦταν ἡ διάσταση ἡ κοσμική, ἡ ὁποία ἔφερε τὰ πράγματα.Μετὰ ταῦτα ὅμως, ὑπάρχει μιὰ κατοχύρωση Κανονικὴ αὐτῶν τῶν λειτουργημάτων τοῦ Οἰκουμενικοῦπατριαρχείου. Ἔτσι λοιπόν, κανένας δὲν μπορεῖ αὐτὴ τὴ στιγμὴ ὄχι μόνο νὰ τὰ ἀμφισβητήσειἢ νὰ τὰ ὑποκαταστήσει κιόλας.
Παπαχρήστου Ν.: Τὸ ζήτημα τῶν διπτύχων...
Μεσσηνίας Χρυσόστομος: ...εἶναι ἡ καρδιὰ αὐτοῦ τοῦζητήματος. Δυστυχῶς δὲν ἐπετεύχθη συμφωνία πανορθόδοξη στὴν τελευταίαπροσυνοδοκὴ συνάντηση ἐξ ὑπαιτιότητος μιᾶς καὶ μόνο Ἐκκλησίας...».
ΦΙΛΟΡΘΟΔΟΞΟΣΕΝΩΣΙΣ «ΚΟΣΜΑΣ ΦΛΑΜΙΑΤΟΣ»
