«Αναστάςπορεύσομαι προς τον πατέρα μου»
α. Είναι τρομερή η ενέργεια πουπερικλείει η παραβολή του ασώτου, το ευαγγελικό ανάγνωσμα της ομώνυμηςΚυριακής, η οποία αποτελεί το δεύτερο σκαλοπάτι της εισόδου μας στο ευλογημένοΤριώδιο. Κι αυτό γιατί προεκτείνει τη δυναμική της μετάνοιας, που τόνισε ηπροηγουμένη Κυριακή με την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, ως εκείνηςτης εσωτερικής αλλαγής του ανθρώπου, η οποία δίνει την ώθηση για πραγματικήσχέση με τον Θεό Πατέρα. Εννοούμε ότι αν στο πρόσωπο του Τελώνη είδαμε την ενταπεινώσει κραυγή της μετάνοιας που αποδέχεται ο Θεός – «ο Θεός ιλάσθητί μοι τωαμαρτωλώ» - στο πρόσωπο του μικρού γιου της παραβολής του ασώτου βλέπουμε τημετάνοια ως κίνηση της υπάρξεως, προκειμένου να απεγκλωβιστεί από το χάος τηςαπώλειας και της νέκρωσης της αμαρτίας και να βρει το αληθινό της πρόσωπο: αυτόπου ανατέλλει με τη θέα του προσώπου του Πατέρα Θεού. «Αναστάς πορεύσομαι προςτον Πατέρα μου», θα σηκωθώ και θα πάω προς τον πατέρα μου. Δεν είναιτυχαίο, γι’ αυτό, που η παραβολή του ασώτου, κατά την εκκλησιαστική ορολογία,έχει χαρακτηριστεί ως «το μαργαριτάρι των παραβολών του Κυρίου» και ως «τοευαγγέλιο των ευαγγελίων». Πουθενά αλλού δεν παρουσιάζεται με τόση ένταση ηκατάντια της αμαρτίας, αλλά και η αγάπη του Θεού, το φιλεύσπλαχνο και τοφιλάνθρωπο του μεγάλου Πατέρα.
β. 1. Δεν θα ασχοληθούμε με τηνπερίπτωση του μεγάλου γιου: αυτός λειτουργεί με τρόπο που ενώ εξωτερικάφαίνεται να είναι καλός και υποτακτικός, στην πραγματικότητα είναι στηναντίπερα όχθη του Πατέρα του. Δεν μπορεί να κατανοήσει την αγάπη του, δεν νιώθεικαν ότι είναι γιος του. Ο Πατέρας του τον αντιμετωπίζει διαρκώς ως γιο του - «όλατα δικά μου είναι δικά σου» - εκείνος επιμένει να έχει τησυνείδηση δούλου και μισθωτού - «τόσα χρόνια σου δουλεύω». Πρόκειται για μίαδιαφορετικού τύπου από ό,τι στον μικρό γιο κατάντια στην αμαρτία, γιαμία άλλη ασωτία, όπως έχει ειπωθεί, στην οποία δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιαλύση. Η τελική στάση του μεγάλου γιου μένει μετέωρη. Ο Χριστός δεν κάνειαποτίμηση αυτής.
Στον μικρό γιο όμως τα πράγματα είναιπιο ξεκάθαρα: ο μικρός γιος, λόγω της φυγής από το σπίτι του Πατέρα, έχειοδηγηθεί σε έσχατη πτώση: ζει στερημένα («ήρξατο υστερείσθαι»), πεινάει καινιώθει ότι χάνεται («λιμώ απόλλυμαι»), γίνεται δούλος άλλων («εκολλήθη ενί τωνπολιτών»), ενώ το αίσθημα της ορφάνιας τον έχει καταβάλει («ουκέτι ειμί άξιοςκληθήναι υιός σου»). Κι είναι μία τραγική κατάσταση, που αξιολογικάεπιβεβαιώνεται από ό,τι ο Πατέρας του θα πει αργότερα: «Ούτος ο υιός μου νεκρόςην…και απολωλός». Νεκρός και χαμένος. Αυτό πράγματι είναι το τίμημα τηςαμαρτίας: νομίζει κανείς ότι απελευθερώνεται, ότι βρίσκει τον εαυτό του, καιτελικώς γίνεται δούλος, χάνει τον εαυτό του, νεκρώνεται. Κι αυτό συμβαίνειδιότι ακριβώς ο άνθρωπος φεύγει από τη φυσιολογική του κατάσταση: να είναι μετον Πατέρα του, να ζει στο σπίτι το δικό του. Είναι η τραγική ερμηνεία πουδίνει ολόκληρη η Αγία Γραφή σχετικά με το δράμα της πορείας του ανθρώπου: οβασιλιάς άνθρωπος, ο «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού» δημιουργημένοςξεπέφτει λόγω της άρνησής του να υπακούσει στον Θεό Πατέρα. Αμαρτάνει και μετην αμαρτία του εισέρχεται ο θάνατος στο ανθρώπινο είδος. «Διά της αμαρτίας οθάνατος».
2. Στον μικρό γιο όμως παρακολουθούμεκαι την ανάστασή του από την πτώση του: «αναστάς» - ό,τι κατανοείται ωςμετάνοια. Έρχεται κάποια στιγμή που συναισθάνεται τι είχε συμβεί,που νιώθει την εξαθλίωση της υπάρξεώς του – «εις εαυτόν ελθών», συναισθάνθηκετι του είχε συμβεί – και αποφασίζει να αλλάξει. Κι αυτό θα πει ότι η αμαρτίαέχει ένα όριο, φτάνει δηλαδή κανείς σε ένα σημείο που βλέπει ότι «δεν πάειάλλο». Κι αυτό το οριακό σημείο της έσχατης πτώσεως, του «μπουχτίσματος» τηςαμαρτίας, μπορεί να λειτουργήσει ως νέα αρχή, ως νέα αφετηρία. Πότε όμως; Ότανυπάρχει η στροφή προς το πατρικό σπίτι. Όταν η ανάμνηση του Πατέρα παραμένειζωντανή και η εικόνα του λειτουργεί θετικά στον απομακρυσμένο από Αυτόνάνθρωπο. «Αναστάς πορεύσομαι προς τον Πατέρα μου». Ο άσωτος μπορεί να είχεχαθεί μέσα στις αμαρτίες, μπορεί να είχε νεκρωθεί προσωρινά από ό,τι έκανε,όμως ακριβώς αυτό γίνεται η αφορμή να θυμηθεί το πρόσωπο του Πατέρα, τουγεμάτου αγάπη και στοργή απέναντί του. Θα λέγαμε ότι βρίσκεται σεένα είδος προνομιακής θέσεως: έχει σπίτι και έχει Πατέρα, που τον αγαπά. Δενθυμίζει τούτο αυτό που έλεγε ο Γέροντας Παϊσιος, ότι τα παιδιά πουαπομακρύνονται από τον Θεό, ενώ σχετίζονταν μικρά με την Εκκλησία, δεν πρέπεινα τα φοβόμαστε, γιατί, όταν συνέλθουν, θα ξέρουν πού θα γυρίσουν; Για να πειστη συνέχεια: εκείνα που δεν γνώρισαν καθόλου τον Θεό, αυτά να λυπάσθε. Γιατίόταν θα έλθει η στιγμή να συνέλθουν, δεν θα ξέρουν πού να πάνε.
Το «αναστάς πορεύσομαι προς τον Πατέραμου» σημαίνει λοιπόν την ουσία της σώζουσας μετάνοιας. Αναγνωρίζω την πτώσημου, την αμαρτωλότητά μου, την απομάκρυνσή μου από το θέλημα του Θεού, όμως δενμένω εκεί. Στρέφομαι με δύναμη προς τον Θεό, σ’ Αυτόν που με αγαπά και μεσέβεται. Η συναίσθηση της αμαρτίας δηλαδή και η πίστη στην αγάπη του ΘεούΠατέρα συνιστούν τα δομικά στοιχεία της μετάνοιας. Ένα από τα δύο αν λείπει,δεν έχουμε γνησιότητα αυτής. Κι αυτό υπήρξε για παράδειγμα και το δράμα τουμαθητή του Χριστού Ιούδα: ένιωσε την αμαρτία της προδοσίας του απέναντι στονΔάσκαλο, δεν μπόρεσε όμως να πιστέψει στην αγάπη Του. Κι ενώ μετάνιωσε, δενσώθηκε. Διότι τον κατέλαβε η απελπισία και η απόγνωση – τα μεγαλύτερα όπλα τουεχθρού διαβόλου.
3. Η εικόνα του φιλόστοργου καιφιλεύσπλαχνου Πατέρα λοιπόν είναι και το κρισιμότερο στοιχείο για ναυπάρξει και να λειτουργήσει η μετάνοια στον μικρό γιο, τον άσωτο, τον καθέναδηλαδή από εμάς άνθρωπο. Δεν φαίνεται να ήταν πρωτίστως οι συνέπειες τηςαμαρτίας, αλλά η εικόνα του Πατέρα εκείνο που έδωσε την αποφασιστική ώθηση στονάσωτο για να μετανοήσει. Αν ο άσωτος μέσα στην κατάντια του και την απελπισίατου είχε ως εικόνα Πατέρα έναν σκληρό και αυστηρό ελεγκτή και δικαστή, ουδέποτεθ είχε πάρει τον δρόμο της επιστροφής. Η κατάντια θα ήταν μόνιμη. Και σίγουραθα γινόταν χειρότερη. Ο Πατέρας του όμως – το πρότυπο για κάθε αληθινό πατέρα –παρουσιάζεται με αληθινή αγάπη απέναντί του. Κι η μεγαλύτερη απόδειξη: οσεβασμός της ελευθερίας του. Δεν τον καταπιέζει για να μείνει στο σπίτι, δεντου αρνείται την έξοδο, δεν τον απειλεί, δεν «του κρατάει μούτρα». Ενώ γνωρίζειτο τραγικό αποτέλεσμα της κακής επιλογής του παιδιού του, το αφήνει νααποφασίσει ελεύθερα. Γιατί ακριβώς το αγαπάει. Και η συνέχεια της παραβολήςεπιβεβαιώνει το αέναο της αγάπης αυτής: περιμένει πάντοτε την επιστροφή τουπαιδιού του, χαίρεται με απόλυτο τρόπο όταν πραγματοποιείται αυτή. Είναι ηεικόνα του Θεού Πατέρα μας, που επειδή είναι τόσο καταλυτική, έχουν πει ότι δενπρέπει η παραβολή να λέγεται «του ασώτου», αλλά «του φιλεύσπλαχνου ή σπλαχνικούπατέρα». Η πλήρης αγάπης στάση Του είναι και το πιο καθοριστικό στοιχείο τηςπαραβολής. Δεν είναι τυχαίο που είπαν ότι αν χάνονταν όλες οι άγιες Γραφές,αλλά κάποιος προλάβαινε να κρατήσει τη συγκεκριμένη σελίδα με την παραβολή τουασώτου, θα ήταν και μόνη αυτή αρκετή για να αναπληρωθεί όλη η διδασκαλία τουΚυρίου: εκεί παρουσιάζεται ποιος είναι ο Θεός και πόσο αγαπά το πλάσμα Του, τονάνθρωπο. Γι’ αυτό και η αγάπη του Θεού εν προσώπω Ιησού Χριστού είναι το πλέοναδιαπραγμάτευτο γεγονός σε όλη τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας. Μπορεί κανείςτα πάντα να αμφισβητήσει, όχι όμως την αγάπη του Θεού. Κι όμως, είναι αυτό στοοποίο χωλαίνουμε ακόμη και οι χριστιανοί. Αν πολλές φορές δεν μετανοούμε όπωςπρέπει, αν ταλαιπωρούμαστε στη ζωή αυτή, ενώ μας έχει δοθεί το μεγαλύτερο δώροτου Θεού: να είμαστε δικοί Του και μέλη του αγίου σώματός Του, είναι διότιαμφισβητούμε την αγάπη Του. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι οι αμαρτίες μας, ηκατάντια μας είναι πολύ μεγάλα για τον Θεό και υπερβαίνουν την αγάπη Του.
4. Και τι γίνεται πια με τη μετάνοιατου ασώτου; Αναγνωρίζοντας τις αμαρτίες του, παίρνοντας τον δρόμο επιστροφήςστον Πατέρα του, θέλει να εκφράσει τα συναισθήματά του με την εν ταπεινώσειεξομολόγησή του. «Πάτερ, ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου∙ ουκέτιειμί άξιος κληθήναι υιός σου∙ ποίησόν με ως ένα των μισθίων σου».Καταλαβαίνει ότι η ντροπή δεν είναι στη μετάνοια και την επιστροφή του. Ήτανστην κατάσταση της αμαρτίας του. Κι η πορεία επιστροφής του παίρνει γι’ αυτόντην πιο απρόσμενη εξέλιξη: ο Πατέρας είναι Αυτός που τρέχει προς αυτόν. Για νατον αγκαλιάσει, να τον αποκαταστήσει στην πρώτη δοξασμένη θέση του, να κάνει τομεγαλύτερο πανηγύρι που μπορούσε. Χωρίς μάλιστα όχι να τον επιπλήξει, αλλ’ ούτεκαν να τον ρωτήσει. Στον Πατέρα, τον Θεό μας, φθάνει η με μετάνοια προσφορά τηςαμαρτίας μας. Σαν τη φωνή που άκουσε ο άγιος Ιερώνυμος την ημέρα τωνΧριστουγέννων, όταν ζητούσε από τον Θεό να του πει τι δώρο θα μπορούσε να τουκάνει, ώστε να Τον ευχαριστήσει: τις αμαρτίες σου, Ιερώνυμε.
γ. Η παραβολή του ασώτου έρχεταιως συνέχεια της παραβολής, είπαμε, του Τελώνου και του Φαρισαίου. Μαςαποκαλύπτει ότι για τον Θεό μας, συνεπώς και για την Εκκλησία, σημασία δεν έχειτο αναμάρτητο – ανέφικτο άλλωστε για όλους – του ανθρώπου, αλλά η μετάνοιά του.Είναι γνωστό ότι άγιος δεν είναι ο αναμάρτητος, αλλά ο μετανοημένος αμαρτωλός.Η μετάνοια είναι αυτή που μεταποιεί για εμάς την μία πάντοτε αγάπη του Θεού μαςκαι την κάνει να λειτουργεί ως Παράδεισος. Ακόμη κι ο διάβολος αν μετανοούσε,θα ζούσε στον Παράδεισο ως και πάλι άγγελος Εκείνου. Δεν το θέλει όμως. Το θέμαόμως είναι τι κάνουμε εμείς; Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες, διότι μέσα στηνΕκκλησία μας ό,τι είπε ο Κύριος ως παραβολή, γίνεται πραγματικότητα: ερχόμαστεμε τις αμαρτίες μας, με τη συναίσθηση της τραγικότητάς μας, για να ριχτούμεόμως στην αγκαλιά Του, μέσα από το μυστήριο της μετανοίας, που καταλήγει στοευλογημένο εξομολογητήριο. Εκεί αρχίζουμε να ντυνόμαστε και πάλι τη στολή τηνπρώτη, να τρώμε τον μόσχο τον σιτευτό, να γινόμαστε ένα με τον Κύριο. Σ’ αυτόμας προσανατολίζει για μία ακόμη φορά η Εκκλησία μας, με το Τριώδιο και τηΣαρακοστή που έρχεται.
Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Δορμπαράκη
Ακολουθείν
