ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
4Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΔΙΟΡΘΟΔΟΞΟΥΔΙΚΤΥΟΥ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΩΝ ΜΕΛΕΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΟΦΙΚΩΝ ΛΑΤΡΕΙΩΝ
06 - 09 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2011
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ – ΕΛΛΑΔΑ
ΓΕΝΙΚΟ ΘΕΜΑ: «ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ‘ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ’ΛΑΤΡΕΙΩΝ, ΤΩΝ ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΨΥΧΟΛΑΤΡΕΙΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑΚΑΙ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ»
***************
4TH MEETING OF THE INTER-ORTHODOXNETWORK OF INITIATIVES FOR THE
STUDY OF RELIGIONS AND DESTRUCTIVECULTS
06 - 09 OCTOBER 2011
THESSALONIKI – GREECE
SUBJECT: ‚ ‘THERAPEUTIC’ CULTS, HEALINGOCCULT PRACTICES AND PSYCHO CULTS.
SOCIAL AND PASTORAL PROBLEMS‛
***************
Четвертая встреча межправославногосовещания Центров по изучению
новых религиозных движений идеструктивных культов 06-09 октября 2011
ФЕССАЛОНИКИ – ГРЕЦИЯ
Тема:
« Псевдомедицинские секты, оккультныецелительские практики и психокульты: социальные и пасторские проблемы» 2
Α’. Εισαγωγή
Εμείς, οι αντιπρόσωποι και μέλη τουΔικτύου Ορθοδόξων Πρωτοβουλιών Μελέτης Θρησκειών και Καταστροφικών Λατρειών,από όλες σχεδόν τις Ορθόδοξες χώρες – Εκκλησίες (Ελλάδας, Ρωσίας, Κύπρου, ερβίας,Βουλγαρίας, Πολωνίας, Σσεχίας-λοβακίας, Λευκορωσίας, Ουκρανίας,Εκκλησία Κρήτης) έχουμε συναντηθεί για να συζητήσουμε τα κοινωνικά, ιατρικά,πνευματικά και ποιμαντικά προβλήματα, που δημιουργούν οι λεγόμενες εναλλακτικές«θεραπείες», οι οποίες, εκτός των άλλων, απειλούν με αλλοίωση το ορθόδοξοφρόνημα και τον τρόπο ζωής των πιστών.
Η συνάντηση μας, που πραγματοποιήθηκεμεταξύ 6ης και 9ης Οκτωβρίου 2011, και στην οποία συμμετείχαν πέραν των 110συνέδρων, από τις πιο πάνω Εκκλησίες και χώρες, φιλοξενήθηκε από τονΠαναγιώτατο Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ. Άνθιμο, στο Εκπαιδευτικό καιΠολιτιστικό Ίδρυμα «Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς», της Ιεράς ΜητρόποληςΘεσσαλονίκης στην Πυλαία, Ελλάδα.
Σους συνέδρους, ειδικούς καιεμπειρογνώμονες επί θεμάτων νεοφανών αιρέσεων (σεκτών), απασχόλησε το γενικόθέμα: «Σο πρόβλημα των ‘θεραπευτικών’ λατρειών, των αποκρυφιστικών πρακτικών‘θεραπείας’ και των ψυχολατρειών. Κοινωνικά και ποιμαντικά προβλήματα».
Μετά από εμπεριστατωμένες επιστημονικάεισηγήσεις, συζητήσεις και διεξοδική μελέτη του όλου θέματος στις πέντε ομάδεςεργασίας, καταλήξαμε στα πιο κάτω πορίσματα (διαπιστώσεις, συμπεράσματα καιπροτάσεις), τα οποία καταθέτουμε προς ενημέρωση και μελέτη στις αρμόδιεςεκκλησιαστικές, πολιτειακές αρχές και κοινωνικούς και ιατρικούς φορείς.
Β’. Σο πρόβλημα τωναποκρυφιστικών πρακτικών «θεραπείας» και ψυχολατρείες
Οι «θεραπευτικές» λατρείες ήεναλλακτικές «θεραπείες» είναι το τμήμα του κινήματος της «Νέας Εποχής» πουπροωθεί τον αποκρυφισμό στο χώρο της υγείας, της «θεραπείας» σωματικών καιψυχικών ασθενειών και της προσωπικής ανάπτυξης. Η ιατρική της «Νέας Εποχής»,επίσης γνωστή ως εναλλακτική ιατρική, χρησιμοποιεί εναλλακτικές πρακτικές 3
«θεραπείας» για να θεραπεύσει «το σώμα,το νου και το πνεύμα» με τρόπο «ολιστικό», συχνά διεκδικώντας υπεροχή, ή ακόμηκαι απορρίπτοντας εντελώς την παραδοσιακή, επιστημονική ιατρική.
ήμεραυπάρχουν εκατοντάδες εναλλακτικές «θεραπείες» και «ψυχοθεραπείες» και ο αριθμόςτους αυξάνεται σε ανησυχητικό βαθμό. Οι εναλλακτικές «θεραπευτικές» πρακτικέςβασίζονται σε συστήματα σκέψης, που είναι ουσιαστικά μεταφυσικά στη φύση τουςκαι σε καθαρά μη επιστημονικές αρχές και μεθόδους. Οι εναλλακτικές «θεραπείες»έχουν στοιχεία μορφών αποκρυφισμού, χαρακτηρίζονται από ένα μαγικό τρόποσκέψης, από την έμφαση σε μια κρυμμένη ή αρχαία γνώση, σε λανθάνουσεςανθρώπινες δυνάμεις και την πίστη σε υποθετικές ή μεταφυσικές «ενέργειες», μηανιχνεύσιμες από την επιστήμη, έξω από τα όρια κάθε επιστημονικού ελέγχου ήμελέτης. Η ασθένεια θεωρείται ότι ξεκινά, όχι στο σωματικό επίπεδο, αλλά σε ένα«ενεργειακό» επίπεδο και πρέπει να θεραπεύεται «ενεργειακά» και όχι σωματικά. Οασκών τις εναλλακτικές «θεραπευτικές» πρακτικές έχει στόχο «ν’ αυξήσει και ναισορροπήσει τη συμπαντική ‘ενέργεια’» για να τη χρησιμοποιήσει στη θεραπεία.
Ο εναλλακτικός «θεραπευτής» διευκολύνειτην ομαλή ροή αυτής της αόρατης ενέργειας, ώστε ν’ απομακρύνει τα λεγόμενα«ενεργειακά μπλοκαρίσματα» ή «ενεργειακές αποφράξεις» και έτσι, με αυτόν τοντρόπο, «θεραπεύει» όλων των ειδών τις ασθένειες, από τις πιο ασήμαντες μέχρικαι τις πιο αθεράπευτες. Ο εναλλακτικός «θεραπευτής», που είναι συνήθως ή ένα«χαρισματικό» άτομο χωρίς καθόλου ιατρικές σπουδές, ή περιστασιακά ένας γιατρόςο οποίος όμως εξασκεί ο,τιδήποτε άλλο εκτός από αυτό που σπούδασε στοπανεπιστήμιο, αποκτά έναν ιερατικό-μαγικό ρόλο, ο οποίος του δίνει απόλυτηισχύ. Αν αποτύχει να θεραπεύσει, αυτό δεν συμβαίνει επειδή η θεωρία πάσχει,αλλά επειδή εφαρμόστηκε με λάθος τρόπο ή επειδή ο ασθενής αντιστεκόταν στηθεραπεία για καρμικούς ή άλλους λόγους. Οι εναλλακτικές «θεραπευτικές»πρακτικές καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες να παρουσιαστούν ως επιστημονικές,ωστόσο η αντι-επιστημονική τους φύση έχει συστηματικά αποκαλυφθεί από 4
πλήθος ιατρικών και επιστημονικώνφορέων στην Ευρώπη, την Αυστραλία και την Αμερική, αλλά και από διακεκριμένουςιατρούς και ερευνητές παγκοσμίως.
Ενώ οι εναλλακτικές «θεραπευτικές»πρακτικές έχουν ερευνηθεί και χαρακτηριστεί ως «ιατρική μαγεία» και «εκφάνσειςτου αποκρυφισμού», αποτελούν μια ραγδαία αναπτυσσόμενη βιομηχανία, η οποίαδιαδίδεται τάχιστα μέσω ενός δικτύου αποκρυφιστικών συλλόγων, ομοσπονδιώνολιστικών «θεραπευτών», «θεραπευτικών» ομάδων, καταστροφικών λατρειών καιψυχολατρειών, που υπόσχονται σωματική και ψυχική υγεία, αυτογνωσία,αυτοπραγμάτωση και αυτοανάπτυξη. Μέσω σεμιναρίων, συνεδρίων, «θεραπευτικών»εργαστηρίων, φεστιβάλ, ανοιχτών συναντήσεων, διαφημίσεων γιγαντοαφισών στοδρόμο, τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων, μέσω περιοδικών, εφημερίδωνκαι ποικίλων δημοσιευμάτων, ηλεκτρονικών μηνυμάτων και ιστοσελίδων στοΔιαδίκτυο· μέσω της πώλησης αποκρυφιστικών προϊόντων ακόμα και στα φαρμακείακαι μέσω της προώθησης των εναλλακτικών μεθόδων σε πανεπιστήμια, εταιρείες,οργανισμούς, νοσοκομεία, ιατρικά κέντρα, κέντρα υγείας και ιατρεία, η κοινήγνώμη έχει διαμορφωθεί ώστε ν’ αποδεχθεί τις αποκρυφιστικές «θεραπείες» ωςαποτελεσματικές πρακτικές υγείας, ίσης ή ανώτερης αξίας από τις επιστημονικέςιατρικές πρακτικές.
Έτσι, η σκέψη των καθημερινών ανθρώπωνμεταστρέφεται προς την αποδοχή των αποκρυφιστικών και ανατολικο-θρησκευτικώνδοξασιών, οι οποίες είναι ενσωματωμένες στις εναλλακτικές μεθόδους, σαν κάτισημαντικό και ωφέλιμο. Σο πρόβλημα επιδεινώνεται από τον αριθμό των ιατρών οιοποίοι προωθούν τις εναλλακτικές «θεραπείες», για οικονομικούς λόγους ή λόγωτων προσωπικών τους πεποιθήσεων. Ακόμα γίνεται πνευματικά επικίνδυνο από τογεγονός ότι αριθμός ορθοδόξων κληρικών, υπόκεινται σε κάποιου είδουςεναλλακτική «θεραπεία» ή τελούν Αγιασμούς σε κέντρα, σχολές και φεστιβάλαποκρυφιστικών εναλλακτικών «θεραπειών», ή με την παρουσία τους ή τηνυποστήριξή τους δίνουν πιστοποιητικά Ορθοδοξίας και αναγνώρισης. 5
Σο ιατρικό επάγγελμα έχει διαφθαρεί απότη χρήση τεχνικών εναλλακτικής «ιατρικής» και από αποκρυφιστικές θεωρίες.Τπάρχει ένας ανησυχητικός αριθμός ιατρών και άλλων ανθρώπων που εργάζονται σταεπαγγέλματα υγείας, οι οποίοι χρησιμοποιούν και προωθούν εναλλακτικές«θεραπευτικές» πρακτικές ή τις δραστηριότητες των «θεραπευτικών» λατρειών καιλειτουργούν ως στρατολόγοι των σεκτών.
Όλων των ειδών οι αποκρυφιστικές«θεραπευτικές» πρακτικές επιχειρούν να διεισδύσουν σε επιστημονικά, εθνικά ήδιεθνή, ιατρικά, ψυχιατρικά και ψυχολογικά συνέδρια. Κολέγια και ιδιωτικάσχολεία, τα οποία ενίοτε σχετίζονται με καταστροφικές λατρείες, προσφέρουνμαθήματα και διπλώματα σε ακραίες αποκρυφιστικές «θεραπευτικές» πρακτικές μεαποτέλεσμα η κατάσταση να έχει γίνει ανεξέλεγκτη. Παιδιά σε ορισμένα ιδιωτικάσχολεία εκτίθενται ή ακόμα και μυούνται σε αποκρυφιστικές «θεραπευτικές»μεθόδους στο όνομα της χαλάρωσης και της ευεξίας. Ψυχολατρείες διοργανώνουνσεμινάρια για γονείς, εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης καθώςκαι για παιδιά και φοιτητές, υποσχόμενες αποτελεσματική σχολική επίδοση, μείωσητου άγχους, αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς και ταχεία καιαποτελεσματική μάθηση.
Οι ψυχολατρείες ή ψυχοθεραπευτικέςλατρείες (αλλιώς γνωστές ως ψυχολογικές λατρείες ή ψυχο-ομάδες) είναικαταστροφικές λατρείες ψυχοθεραπευτικού προσανατολισμού, οι οποίες είναιοργανωμένες σε σειρά μαθημάτων και προγραμμάτων εκπαίδευσης και έχουν κάποιααπό τα ακόλουθα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
Α) Βασίζονται σε μια μεγάλη ποικιλίαψυχολογικών και/ή ψευδο-ψυχολογικών θεωριών αναμεμειγμένων με εναλλακτικές,αποκρυφιστικές και ανατολικο-θρησκευτικές υποθέσεις και πρακτικές.
Β) Χρησιμοποιούν εκατοντάδεςψυχοθεραπευτικές μεθόδους και πρακτικές, οι οποίες είναι επιστημονικάαμφιλεγόμενες, αναπόδεικτες, μεταφυσικές, ακόμα και ταπεινωτικές και παράλογες.6
Γ) Βασίζονται σε μια «ολιστική θεώρηση»του ανθρώπου, του κόσμου και της ψυχικής ασθένειας.
Δ) Παρουσιάζονται ως ομάδεςψυχοθεραπείας, συμβουλευτικής, καθοδήγησης ζωής (life coaching), ανάπτυξης τηςπροσωπικότητας, διαπροσωπικής ανάπτυξης, επίτευξης επιτυχίας, αυτογνωσίαςκ.ο.κ.
Ε) Μια εξιδανίκευση τηςψυχολογίας/ψυχοθεραπείας και των συγκεκριμένων τεχνικών, φιλοσοφίας καιμεθόδων, που χρησιμοποιούνται κάθε φορά, κυριαρχεί μεταξύ των μελών.
τ)Σα μαθήματα, τα βιωματικά σεμινάρια ή τα εργαστήρια που παρέχονται με αφθονίασήμερα (πχ. στη μέθοδο ίλβα, στο Νευρογλωσσικό Προγραμματισμό,στις «Θεραπείες» μέσω Σεχνών) συχνά χρησιμεύουν ως δεξαμενές στρατολόγησης σεδιάφορες οργανωμένες ομάδες.
Ζ) Οι άνθρωποι που εμπλέκονταιυποβάλλονται σε χειραγώγηση και συχνά και σε ψυχολογική κακοποίηση.
Η) Αναπτύσσεται εξάρτηση από τον αρχηγόή/και την ομάδα.
Θ) Οι άνθρωποι εμπλέκονται σεατελείωτες σειρές μαθημάτων και η ψυχολογική βλάβη που επέρχεται μπορεί ναφτάσει ως την πλήρη απώλεια επαφής με την πραγματικότητα.
Πολλές ψυχολατρείες εμπνεύστηκαν από τηαηεντολογία,η οποία, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, ξεκίνησε ως ψυχολατρεία.
Οι κίνδυνοι, που ελλοχεύουν από τιςεναλλακτικές ψευδοθεραπείες μπορεί να επιφέρουν σοβαρές διανοητικές, σωματικέςκαι πνευματικές βλάβες. Μεταξύ άλλων, έχουν καταγραφεί και οι εξής κίνδυνοι:οργανικές βλάβες, κατάθλιψη και συναισθηματικές διαταραχές, προσβολές άγχους,νευρικός κλονισμός, ψύχωση, επιπλοκές και επιδείνωση της ασθένειας,δαιμονοληψία, ακόμα και θάνατος ή αυτοκτονία. Σο πρόβλημα των αποκρυφιστικών«θεραπευτικών» πρακτικών και των ψυχολατρειών είναι ιδιαίτερα σοβαρό και θαπρέπει να αντιμετωπιστεί από την πολιτεία, τους ιατρικούς φορείς, την κοινωνίακαι την Εκκλησία. 7
Γ’. Ποιμαντικά προβλήματα
1) Τπάρχουν «θεραπείες» που είναιξεκάθαρα αποκρυφιστικές, όπως π.χ. το Ρέικι. Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα η άμεσησυσχέτιση μεταξύ πρακτικής εφαρμογής και θεωρητικής (αποκρυφιστικής)θεμελιώσεώς τους. ’ αυτή την περίπτωση ο στοιχειωδώςκατηχημένος ορθόδοξος πιστός αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί και δεν πρέπει ναπάει, διότι αν πάει, εκτίθεται σε δαιμονικές ενέργειες. Τπάρχουν όμως και«θεραπείες», όπου η συσχέτιση πρακτικής και θεωρίας δεν γίνεται εξ αρχής αντιληπτήή σκοπίμως αποκρύπτεται. ’ αυτές τις περιπτώσεις συνιστούμε ναείναι ιδιαίτερα προσεκτικοί οι ορθόδοξοι πιστοί και να ζητούν να μάθουν τηθεμελίωση της «θεραπείας», τις κοσμοθεωρητικές της προϋποθέσεις καιπροεκτάσεις, όπως και τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται – όταν αυτόσυμβαίνει – η «θεραπεία». Πρέπει να λεχθεί ότι ο ορθόδοξος πιστός δεν επιζητείέναντι παντός τιμήματος τη θεραπεία. Άλλωστε και οι δαίμονες «θεραπεύουν»ασθένειες, τις οποίες οι ίδιοι προξενούν. Και οι «χαρισματικοί» νεοπροτεστάντεςισχυρίζονται ότι «θεραπεύουν». Αλλά με ποια δύναμη;
Από μόνο του το γεγονός της «θεραπείας»δεν αποτελεί κριτήριο ότι η «θεραπευτική» μέθοδος είναι σωστή ή ακίνδυνη, διότιακόμη και εξωφρενικές μέθοδοι, όπως η ουροθεραπεία, ισχυρίζονται ότι θεραπεύουνακόμη και καρκίνο και AIDS και υπάρχουν άνθρωποι που βεβαιώνουν ότι οι ίδιοιθεραπεύθηκαν!
2) Η επικινδυνότητα των «θεραπειών»αυτών σε πνευματικο-σωτηριολογικό επίπεδο – πέραν της επικινδυνότητας τους γιατη σωματική υγεία – συνίσταται κυρίως στο γεγονός ότι απειλούν με αλλοίωση τοορθόδοξο φρόνημα και ήθος, καθώς μπορούν ν’ αποτελέσουν γέφυρα που θα οδηγήσειανύποπτους ανθρώπους σε ανατολίτικες σέκτες, καθώς εξοικειώνονται με όρους,όπως συμπαντική ενέργεια, πράνα, τσι, αύρα, τσάκρας κ.α. Οι όροι αυτοίαποτελούν έννοιες – κλειδιά του κοσμοειδώλου των ολοκληρωτικών σεκτών, πουθεμελιώνονται στις ανατολικές θρησκείες και τον αποκρυφισμό. 8
3) Δημιουργείται επικίνδυνη σύγχυση μεποιμαντικές συνέπειες δυσάρεστες για αστήρικτους πιστούς, όταν:
α) κάποιος ορθόδοξος ιερέας, απόάγνοια, τελεί αγιαστική πράξη (π.χ. αγιασμό) σε Κέντρο εναλλακτικών θεραπειών.Σο γεγονός αυτό με τις σχετικές φωτογραφίες χρησιμοποιείται παραπλανητικά –σχεδόν πάντα – για την απόκτηση «πιστοποιητικού Ορθοδοξίας» εκ μέρους του Κέντρου.
β) Σο ίδιο συμβαίνει στην περίπτωση πουκάποιος γνωστός εκκλησιαστικός άνδρας – πάλι από άγνοια συνήθως – κάνει χρήσητων μεθόδων αυτών ή τις συνιστά σε άλλους.
γ) Πολλοί πνευματικοί, αγνοώντας τοσυσχετισμό των μεθόδων αυτών με τον αποκρυφισμό, όταν ερωτώνται από τουςπιστούς, τους συμβουλεύουν ότι μπορούν να καταφεύγουν σε αυτές.
δ) Όταν εναλλακτικοί «θεραπευτές»διεισδύουν στον εκκλησιαστικό χώρο και εμφανίζονται ως ομιλητές σε εκδηλώσεις ήμαθήματα (π.χ. χολές Γονέων) που οργανώνονται ήσυνδιοργανώνονται από εκκλησιαστικούς φορείς.
Δ’. Σο φρόνημα τωνεναλλακτικών «θεραπειών» και το φρόνημα της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης
Μια ακυβέρνητη και χωρίς σύνοραβιομηχανία «ολιστικής ιατρικής» εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς σε όλο τονκόσμο.
Εκμεταλλευόμενη την αύξηση τωνασθενειών και του πόνου στη ζωή του ανθρώπου, διεισδύει στη ζωή του, υποσχόμενηεύκολες και γρήγορες λύσεις.
Οι λεγόμενες εναλλακτικές «θεραπείες»,όμως, στηρίζονται σε ιδέες και δόγματα που προέρχονται από την Αίγυπτο, τηναρχαία Βαβυλώνα, την Άπω Ανατολή και γενικά τον αποκρυφισμό. Σα πιστεύω, οιθεωρίες και οι τεχνικές των λεγομένων ολιστικών «θεραπειών» της «Νέας Εποχής»,δεν είναι νέες αλλά παλαιές αποκρυφιστικές μέθοδοι.
Οι εναλλακτικές «θεραπείες»διακηρύττουν ότι η γνώσις του εαυτού μας μόνο θ’ αποκαλύψει και θα μας χαρίσειτα κλειδιά της ζωής και του θανάτου. 9
Προτάσσουν ως μέσο θεραπείας, μεταξύάλλων, τη νηστειοθεραπεία, τον υπνωτισμό, την άσκηση, την ενασχόληση μεπνευματιστικές μεθόδους και τεχνικές και τη λήψη φαρμάκων που προέρχονται απόβότανα και όχι όπως ισχυρίζονται, από τα «δηλητήρια φάρμακα της σύγχρονηςιατρικής».
Οι πλείστες από τις μεθόδους καιτεχνικές των εναλλακτικών «θεραπειών» είναι ισχυρά εμποτισμένες με λανθασμένηπνευματικότητα και εμπλέκουν μέσα στις διαδικασίες τους ένα ανατολίτικομυστικισμό, τη μαγεία-σαμανισμό και τις αντιχριστιανικές αντιλήψεις της «ΝέαςΕποχής». Έτσι, φτάνουμε στο σημείο να χρησιμοποιούνται μέθοδοι και τεχνικές, οιοποίες είναι όχι μόνο αμφιβόλου επιστημονικής και αναγνωρισμένης ιατρικής, αλλάκαι που εν πολλοίς στηρίζονται και θεμελιώνονται θεωρητικά και πρακτικά πάνω σεαμφιβόλου προελεύσεως πνευματιστικές πρακτικές και διδασκαλίες.
Κατά συνέπεια όσοι καταφεύγουν σετέτοιες μεθόδους, συνειδητά ή ασυνείδητα μυούνται σε διδασκαλίες και πρακτικέςοι οποίες είναι ασυμβίβαστες με την Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη μας καιενδεχομένως βλαβερές για την υγεία τους.
Οι μέθοδοι της εναλλακτικής «θεραπείας»και της υγιεινής διατροφής, όπως σήμερα προβάλλονται μέσα από τις ποικιλώνυμεςομάδες, οργανώσεις και συστήματα, αλλάζουν χωρίς να γίνεται αντιληπτό, τοφρόνημα του Χριστιανού. τρέφουν το νου και την προσοχή του σταυλικά του κόσμου τούτου, ώστε ολόκληρη η ζωή του να περιστρέφεται γύρω από ταθέματα της υγείας και της διατροφής. Η μέριμνα του είναι το πόσο υγιής είναικαι πόσες θερμίδες καταναλώνει καθημερινά.
Οι εναλλακτικές μέθοδοι «θεραπείας»συχνά χρησιμοποιούν τον όρο νηστεία-νηστειοθεραπεία, τον οποίο πολλές φορέςταυτίζουν ή παραλληλίζουν με τη νηστεία της Εκκλησίας μας, παραπέμπονταςμάλιστα επιλεκτικά και σε πατερικά κείμενα για να στηρίξουν τις απόψεις τους.
κοπόςτης νηστείας αυτής είναι ο «αυτοκαθαρισμός», η «αυτοθεραπεία», «να γνωρίσουμεκαι να δεχθούμε με αγάπη τις άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές του εαυτού μας». Απόαυτά συμπεραίνουμε ότι ο βασικός και απώτερος σκοπός της νηστείας αυτής είναι ο«εαυτός» του 10
ανθρώπου. Δηλαδή πρόκειται περί μίαςκαθαρά ατομοκεντρικής μεθόδου που στο κέντρο τοποθετεί τον άνθρωπο.
Η νηστεία δεν είναι απλώς η αποχή απόορισμένες τροφές, ούτε και η επιλογή κάποιων άλλων, όπως κάνουν οι υγιεινιστές.Βεβαίως και η Εκκλησία κατά τις περιόδους της νηστείας καθορίζει και τις τροφέςπου τρώμε, αυτό όμως δεν γίνεται γιατί τις θεωρεί κακές, αλλά για άσκηση. ΟιΟρθόδοξοι πιστοί χρησιμοποιούν σ’ αυτές και αποφεύγουν τις άλλες από υπακοήστην Εκκλησία και στον τρόπο που αυτή καθόρισε τη νηστεία. Αυτό σημαίνει ότιυποτάσσουμε την προσωπική μας θέληση στη θέληση της Εκκλησίας. Με άλλα λόγιακάνουμε υπακοή στον Χριστό και τους Πατέρες που την θέσπισαν. Γι’ αυτό και ηνηστεία δεν είναι θέμα τροφών, αλλά έχει ευρύτερη σημασία. Είναι αρετή!
Η αναφορά, από τις εναλλακτικές«θεραπείες», στον Θεό, την ψυχή και το πνεύμα δεν έχουν να κάνουν τίποτα με τονΣριαδικό προσωπικό Θεό της Ορθοδοξίας, αλλά με τον «θεό» της «Νέας Εποχής» πουταυτίζεται με την απρόσωπη συμπαντική ενέργεια «μέσα μας» («οδηγεί τελικά τονάνθρωπο στην εξεύρεση του θείου θρόνου μέσα του»). Γι’ αυτό και κάνουν λόγο όχιγια αμαρτία, αλλά για «κακά πνεύματα» και «αρνητικές και θετικές σκέψεις».
Ο άνθρωπος, όμως, σύμφωνα με τηνΟρθόδοξη Πίστη, δεν αντλεί ενέργεια από το σύμπαν, αλλά από τον Σριαδικό Θεό, οοποίος από απόλυτη αγάπη τον εδημιούργησε και τον έφερε από το μηδέν στηνύπαρξη. Εμείς πιστεύουμε σ’ ένα προσωπικό Θεό, ο οποίος είναι άκτιστος καιαιώνιος και όχι στο απρόσωπο θεοποιημένο ύμπαν των εναλλακτικών «θεραπειών». Οάνθρωπος ως δημιούργημα του Θεού είναι κτιστός και δεν έχει καμία σχέση με τηφύση ή την ουσία του Θεού. Η μετοχή του στις θείες ενέργειες γίνεται κατάχάριν, χωρίς εξαναγκασμό. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να δεχθεί ή ν’ απορρίψειτη χάρη του Θεού, γνωρίζοντας όμως ότι χωρίς αυτήν δεν μπορεί να σωθεί.
Σο φρόνημα της Εκκλησίας είναιΧριστοκεντρικό και Πατερικό και άρα αντίθετο με το φρόνημα των εναλλακτικών«θεραπειών». 11
Η ελπίδα των Χριστιανών δεν είναι ηυγιεινή διατροφή, η μακροζωία, η διεύρυνση του νου και η αποφυγή του πόνου,αλλά η αιώνια ζωή, όπως αυτή αποκτάται μέσα από την πίστη του Ευαγγελίου και ταμυστήρια της Εκκλησίας.
Οι εναλλακτικές «θεραπείες» αξιολογούντον πόνο, τους πειρασμούς και τις δυσκολίες της ζωής αρνητικά, υποσχόμενες μαζίμε τον αποκρυφισμό την κατάργηση τους. Αντιθέτως η Εκκλησία τ’ αξιολογείθετικά, διότι α) βοηθούν τον άνθρωπο να γνωρίσει και να συνειδητοποιήσει ταόρια του, δηλαδή το θάνατο και μέσω αυτού την αιώνια ζωή, β) τον ωριμάζουνπνευματικά, γ) δημιουργούν μέσα του το πνεύμα της ταπείνωσης, της υπομονής, τηςαγάπης και της πίστης στον Θεό, βασικές αρετές τις οποίες είχαν όλοι οι Άγιοιτης Εκκλησίας.
Η Εκκλησία χωρίς ν’ απομονώνει την ψυχήαπό το σώμα, ενδιαφέρεται γι’ αυτό, διότι είναι στενά συνδεδεμένο με την ψυχήκαι μετέχει και αυτό του αγιασμού και της σωτηρίας. Γι’ αυτό και τελεί τομυστήριο του Ευχελαίου και διαβάζει διάφορες ευχές για τις ασθένειες. Ακόμα καιμέσα στο κατ’ εξοχήν μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, εύχεται «υπέρ των ενασθενεία, νοσούντων, καμνόντων και της σωτηρίας αυτών». Ακόμη θεωρεί καιπροτείνει, ως τα κυριότερα φάρμακα και για τη σωματική υγεία, την προσευχή, τημετάνοια, την εξομολόγηση, τη Θεία Κοινωνία, τα οποία παρέχουν τη ζωοποιό χάρητου Θεού. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι πιστοί δεν πρέπει να πηγαίνουν στουςγιατρούς για να λάβουν θεραπευτική βοήθεια. Ο ίδιος ο Θεός, μας λέγει η ΑγίαΓραφή, «έδωκεν ανθρώποις επιστήμην» (οφία ειράχ 38,6). Και πιο συγκεκριμένα:«<τίμα ἰατρὸν πρὸς τὰς χρείας αὐτοῦ τιμαῖς αὐτοῦ, καὶ γὰρ αὐτὸν ἔκτισεΚύριος· παρὰ γὰρ Ὑψίστου ἐστὶν ἴασις, καὶ παρὰ βασιλέως λήψεται δόμα. Επιστήμη ἰατροῦἀνυψώσει κεφαλὴν αὐτοῦ, καὶ ἔναντι μεγιστάνων θαυμασθήσεται. Κύριος ἔκτισεν ἐκγῆς φάρμακα<» (οφία ειράχ 38, 1-4). Η επιστήμη πουμετατρέπεται σε δοξολογία Θεού και υπηρετεί τη σωτηρία του κόσμου, αποτελεί,τόσο για τον άνθρωπο, όσο και για ολόκληρη τη δημιουργία πηγή ευλογίας. Εάνόμως αποσκοπεί στις εγωιστικές επιδιώξεις του ανθρώπου και την αυτονόμησή τουαπό τον Θεό, τότε τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά. 12
Ε’. Κοινωνικά και ιατρικάπροβλήματα
Εμείς οι συμμετέχοντες στην ομάδαεργασίας με θέμα: ΄΄Κοινωνικές και ιατρικές απόψεις των ψευδοϊατρικών καιαποκρυφιστικών πρακτικών΄΄ μετά από ενδελεχή μελέτη του θέματος καταλήξαμε σταπιο κάτω συμπεράσματα:
1.Έχει διαπιστωθεί ότι περισσότερο,ίσως από κάθε άλλη φορά, σε παρά πολλές χώρες παρατηρείται μια ραγδαία εξάπλωσηκαι διείσδυση στη σφαίρα της ιατρικής, οργανώσεων αμφιβόλου προελεύσεως ή ακόμακαι καθαρά αποκρυφιστικές. Ακόμα διαπιστώνεται ότι επιχειρείται μια άνευπροηγουμένου προπαγάνδα εκ μέρους όλων αυτών των οργανώσεων, με απώτερο σκοπότη νομιμοποίηση των ψευδοϊατρικών τους μεθόδων. Εν όψει αυτών των δεδομένωνκρίνουμε ότι είναι απαραίτητο όλες οι εκκλησιαστικές, ιατρικές και θεολογικέςδυνάμεις ν’ ασχοληθούν από κοινού με το πρόβλημα για να εκτιμηθεί στηνπραγματική του διάσταση και να προσδιοριστούν επακριβώς οι κίνδυνοι πουπροέρχονται από τις ψευδοϊατρικές λατρείες. Οι κίνδυνοι αυτοί δεν είναι μόνοηθικοί και πνευματικοί (εκκλησιαστικοί), αλλά έχουν να κάνουν και με τηνιατρική και πιο συγκεκριμένα με την υγεία των ανθρώπων.
Έχοντας υπόψη όλα αυτά προτείνουμε, τοΔιορθόδοξο Δίκτυο, σε συνεργασία με άλλους φορείς, να έλθει σε επαφή με τουςΙατρικούς υλλόγους, των χωρών μας, για νασυζητηθεί το πρόβλημα και να ακουσθούν και οι θέσεις των Ιατρικών υλλόγωνσε σχέση με τις απατηλές και επικίνδυνες πρακτικές των ψευδοϊατρικώναποκρυφιστικών μεθόδων. Θα ήταν, κατά την άποψη μας, πολύ χρήσιμο ναδημιουργηθούν από τα Τπουργεία Τγείας μόνιμες μεικτές επιτροπές μελέτης καιαντιμετώπισης, των προβλημάτων που παρουσιάζονται από την ανεξέλεγκτηδραστηριότητα ασυνείδητων, που στοχεύουν στην εκμετάλλευση της υγείας τωνπολιτών. 13
2. Μέσα από τις επιστημονικέςανακοινώσεις, που παρουσιάσθηκαν στη συδιάσκεψη μας και την σε βάθος μελέτη τουθέματος στις ομάδες εργασίας, διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι όλες οιψευδοϊατρικές – αποκρυφιστικές και άλλες λατρείες, που ασχολούνται με τα θέματαυγείας και ψυχολογίας, παραβιάζουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Για παράδειγμαπαραβιάζουν το δικαίωμα του ανθρώπου να πληροφορείται επαρκώς για τη μέθοδοθεραπείας, ώστε να μπορεί να συναινέσει συνειδητά και ελεύθερα σ’ αυτή. Ακόματις πλείστες φορές ο ασθενής αγνοεί τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχειστην υγεία του η διακοπή της επιστημονικής ιατρικής. Αυτό προκύπτει από τογεγονός ότι πολλές ψευδοϊατρικές λατρείες προτρέπουν τα θύματα τους ν’αρνούνται να λάβουν μερική ή γενική βοήθεια από την επιστημονική ιατρική, τηνοποία δαιμονοποιούν με όλα τα τραγικά αποτελέσματα. Δυστυχώς τα νομοθετικά κενάπου υπάρχουν στις χώρες μας, τους επιτρέπουν να προωθούν τα προϊόντα τους καιτις λεγόμενες «ιατρικές» υπηρεσίες τους, κερδοσκοπώντας σε βάρος των πονεμένωνανθρώπων.
Λόγω της κατάστασης η οποίαδημιουργείται από την ανεξέλεκτη δραστηριότητα των λατρειών και ψευδοϊατρικώνμεθόδων και οργανώσεων, επιβάλεται η λήψη νομοθετικών μέτρων από τα αρμόδιακυβερνητικά όργανα των χωρών μας, τα οποία θα πρέπει να έχουν ως στόχο τηδημιουργία ισχυρών μηχανισμών, προστασίας των πολιτών από την προπαγάνδα καιτις πρακτικές των ομάδων αυτών, οι οποίες πολλές φορές αναδεικνύονταιεπικίνδυνες, τόσο για τη σωματική, όσο και για την πνευματική υγεία τους.
Ως παράδειγμα αναφέρθηκε η περίπτωσητης Δημοκρατίας του Καζακστάν, η οποία έλαβε νομοθετικά μέτρα, απαγόρευσης τηςπροπαγάνδας και των πρακτικών της ψευδοϊατρικής σέκτας «Αλλια-Άγιατ». Ηδημιουργία ισχυρού νομοθετικού μηχανισμού, μπορεί ν’ αποτελέσει το κλειδί γιαορθή, στη βάση αρχών, προστασία των πολιτών και περιορισμού της αντικοινωνικήςδράσης των οργανωμένων σεκτών (λατρειών).
3. Μέσα από τις εργασίες μας και τηνανταλλαγή εμπειριών και ντοκουμέντων αποδείχθηκε ότι, η πλειονότητα τωνψευδοϊατρικών λατρειών παραβιάζουν τις ισχύουσες νομοθεσίες, που σχετίζονται μετην προστασία των πολιτών. Όσο αφορά το θέμα αυτό κατατέθηκαν στοιχεία 14
που αποδεικνύουν την παραβίαση τηςνομοθεσίας στη Ρωσία. Ως τέτοια παραδείγματα αναφέρθηκαν οι σέκτες «ΝαντέζναΑντωνένκο» και «Αλλια Αγιατ».
Επίσης υπογραμμίστηκε, ιδιαιτέρως, ηπαραβίαση της νομοθεσίας από τους
Σ. Κονοβάλοφ και Ρουσέλ Μπλάβο, οιοποίοι οργανώνουν συγκεντρώσεις μαζικού προσηλυτισμού, παρά την επίσημη κρατικήαπαγόρευσή τους.
Λαμβάνοντας υπόψη τη μαζική εξάπλωση,της πλέον απροκάλυπτης βιομηχανίας παραγωγής ανεξέλεγκτων προσφορών υγείας απόαποκρυφιστικές, ψευδοϊατρικές και άλλες αντιεπιστημονικές οργανώσεις καιμεθόδους, καθώς και την άνευ ελέγχου πώληση πανάκριβων σκευασμάτων, δήθενβιολογικών ή ενεργειακών φαρμάκων, θεωρούμε ότι μόνο η δυναμική επέμβαση τωναρμοδίων κυβερνητικών οργάνων και η αυστηρή τιμωρία όσων ενέχονται σε τέτοιεςδραστηριότητες, θα μπορούσε να σταματήσει την επικίνδυνη πορεία των σεκτών καινα προστατεύσει τις χιλιάδες ανθρώπων που εμπλέκονται σ’ αυτές από άγνοια ήασχολούνται ερασιτεχνικά με παρόμοιες μεθόδους.
Με βάση τα πιο πάνω πιστεύουμε ότι ησυνεργασία μας τόσο με τις αρχές των κρατών μας όσο και με τους Ιατρικούς υλλόγους,είναι πέραν από επιβεβλημένη. Μόνο αν όλοι από κοινού συνειδητοποιήσουμε τοπρόβλημα και εργασθούμε μεθοδικά και επιστημονικά θα μπορέσουμε να περιορίσουμετην κοινωνικά και πνευματικά επικίνδυνη δράση των ψευδοϊατρικών λατρειών καιμεθόδων, οι οποίες διακυβεύουν την υγεία του ανθρώπου και συνεπώς απειλούν τηνεθνική ασφάλεια.
ΣΤ’. Προτάσεις -Εισηγήσεις
Έχοντας υπ’ όψη μας ότι οιψευδοθεραπευτικές αυτές μέθοδοι ενδεχομένως ν’ αποτελέσουν γέφυρα, που θαοδηγήσει ανυποψίαστους πιστούς στο χώρο του αποκρυφισμού και των λατρειών,προτείνουμε:
1. Περισσότερη πληροφόρηση για τα θέματατων λατρειών, των αιρετικών και παραθρησκευτικών ομάδων. 15
2. Ενημέρωση μέσω δημοσιευμάτων,ανακοινώσεων, αναρτήσεων στο Διαδίκτυο και επίσης μέσω αντιαιρετικώνσεμιναρίων.
3. Σο διορισμό και εκπαίδευση, στελεχώνειδικών επί των αιρέσεων σε κάθε Ιερά Μητρόπολη.
4. Σην ενθάρρυνση της επικοινωνίας καιτης ανταλλαγής ιδεών, πληροφοριών και εμπειριών μεταξύ των ειδικών επί τωναιρέσεων.
5. Ση δημιουργία διεθνούς δικτύουειδικών για τα θέματα των εναλλακτικών θεραπειών, διαφόρων ειδικοτήτων (π.χ.ιατροί, νομικοί, θεολόγοι, κοινωνιολόγοι κλπ).
6. Οι Σοπικές Αρχές και οι ΔημόσιεςΤπηρεσίες θα πρέπει να ασκούν ενδελεχή έλεγχο, στις διάφορες ομάδες, πρινεκδώσουν άδειες λειτουργίας τους.
7. Ο νομοθέτης ν’ ασχοληθεί σοβαρά μετο θέμα των καταστροφικών λατρειών και να εξετάσει αν υπάρχει ανάγκη εισαγωγήςνέων άρθρων στον Ποινικό Κώδικα, σχετικά με τα θέματα αυτά.
Για τη σωστή ποιμαντικήαντιμετώπιση των παραπάνω υπαρκτών κινδύνων χρειάζονται:
1) Έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση τωνποιμένων και γενικότερα των εκκλησιαστικών προσώπων, που ευρίσκονται σε θέσειςποιμαντικής ευθύνης σχετικά με τους πνευματικούς και άλλους κινδύνους, πουεγκυμονεί η δράση των εναλλακτικών θεραπειών και γενικότερα των λατρειών καιτου αποκρυφισμού.
2) ε βάθος κατήχηση του Ορθόδοξουποιμνίου, ώστε να μην πέφτει θύμα επιτηδείων και να μην νοθεύει το Ορθόδοξοφρόνημα του με δάνεια από άλλους κοσμοθεωριακούς και θρησκευτικούς χώρους,ασυμβίβαστους με τη Χριστιανική του πίστη
3) Επισταμένη μελέτη εκ μέρους τωνποιμένων των δοξασιών και των μεθόδων αυτών των ομάδων και των διαφόρωνψυχοσωματικών αλλοιώσεων που προκαλούν στα θύματα τους, ώστε να μπορούν ναδιακρίνουν την πλάνη από την αλήθεια. 16
ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ:
ΕΛΛΑΔΑ
ΙΕΡΑ ΜΗΣΡΟΠΟΛΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Αρχ. Στέφανος Τόλιος
ΙΕΡΑ ΑΡΦΙΕΠΙΚΟΠΗΚΡΗΤΗΣ
π. Μιχαήλ Παπαθεοχάρης
Βασίλειος Κουνάλης
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΟΝΕΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
π. Αρσένιος Βλιαγκόφτης
π. Παίσιος Jung
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΓΟΝΕΩΝ
Κωνσταντίνος Παπαχριστοδούλου
ΔΙΑΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ(Δ.Σ.Ο.)
Κώστας Μυγδάλης
Συνεργάτες από την Ελλάδα
π. Δημήτριος Κωστόπουλος
Αθηνά Αβραμίδου
π. Ανδρέας Γκατζέλης
π. Αντώνιος Στυλιανάκης
Βασίλειος Τσαφαρίδης
π. Βασίλειος Λιβανίδης
Βασιλική Παναγοπούλου
π. Γρηγόριος Κωνσταντίνου
Γεώργιος Κοτρώνης
Γεωργία Χριστοδούλου-Τερζή
Γεωργία Μπικάλη
Δέσποινα Ανυφαντάκη
Ειρήνη Κωστοπούλου
Ελένη Ανδρουλάκη
Ευδοξία Καζέπη
Ευαγγελία Κορσακίδου
Ιάκωβος Μαθιουδάκης 17
Ιωάννης Δρούγκας
π. Ιωάννης Ζώτος
Καλλιόπη Νονότα
Μαρία Χαραλαμπίδου
π. Σωτήριος Αθανασούλιας
Σάββας Κορσακίδης
Χρήστος Τερζής
Χριστίνα Κεναμέα
Χριστίνα Σιηττή
π. Χρίστος Κυριαζόπουλος
ΡΩΣΙΑ (RACIRS - Russian Associationof Religious and Cultic Studies Centers) (St. Irinaeos of Lyon CENTER OFRELIGIOUS STUDIES, Moscow)
ΚΕΝΤΡΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Άγιος Ειρηναίος,Μόσχα Καθ. Δρ. Αλέξανδρος Ντβόρκιν Irina Dvorkina
Δρ. Tatiana Karpacheva
Έλενα Levshina
Antonina Petrykina
Ιεραποστολικό Τμήμα της Επισκοπής τηςΑγίας Πετρούπολης
(MISSIONARY DEPARTMENT OF St PetersburgDIOCESE) π. Γεώργιος Ioffe
π. Νικολάι Sviatchenko
Βαλέρια Rychkova
Ινστιτούτο Ορθόδοξης Θεολογίας καιΕκκλησιαστικής Σέχνης Αγίας Πετρούπολης)
(St. Petersburg Orthodox Theology andEcclesiastical Art Institute) Arkadyi Severyukhin
Aλέξανδρος Zamakhin
Κέντρο Θρησκευτικών Μελετών Άγιος ΑλέξανδροςΝιέφσκυ, Νοβοσιμπίρσκ
(St. Alexander Nevsky Religious StudiesCenter, Novosibirsk) Δρ. Δημήτρη Indinok
Oleg Zaev 18
Δρ.Vladimir Reshetov
Galina Reshetova
ΚΤΠΡΟΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΤΠΡΟΥ
Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Καρπασίας κ.Χριστοφόρος Ανδρέας Στυλιανίδης
Γεώργιος Σεργίδης
Πανίκος Παναγιώτου
Τάσος Μητσόπουλος
ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΕΝΩΣΗ ΓΟΝΕΩΝ
Σπύρος Αργυρού
Χριστάκης Ιωαννίδης
Άλισον Παναγιώτου
Αναστασία Αντωνιάδου
Δώρα Σεργίδου
Ειρήνη Μαυρομάτη
Ελένη Κοκκώδη Ελένη Ζήνωνος
Σώτια Περικλέους
Στέλλα Τσιάκκα
ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΚΤΠΡΟΥ
Μιχάλης Γαβριηλίδης
ΔΙΑΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΤΗΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ (Δ.Σ.Ο.)
Λευτέρης Χριστοφόρου
ΣΕΡΒΙΑ
ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΣΕΡΒΙΑΣ ΙΕΡΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΙΕΡΑΤΙΚΗΣΥΝΟΔΟΣ
Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Έγγρας κ.Πορφύριος
Πρωτοπρ. Γάιος Γκάιτς 19
ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ
Andrei Protic Zoran Lukovic
Marko Mitic
ΒΟΤΛΓΑΡΙΑ
ΙΕΡΑ ΜΗΣΡΟΠΟΛΗ ΝΕΤΡΟΚΟΠΙΟΤ
Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης κ.Ναθαναήλ π. Θεόφιλος Andrev Stefanos Koutsev
ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΤΝΑΣ ΝΕΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
Anna Marinova
Biser Bozhkov
Ivan Zhelev Δημητρώβ
Janeta Dikalova Milka Baramova RalitsaKostadinova Stanislava Diosseva
Συνεργάτες από τη Βουλγαρία
Stefka Spiridinova Diana Mileva
Kyril Marinov
Maria Kiosseva
Miglena Tsakova
Marin Kisov
Peter Sumarov Stanislav Baramov
ΠΟΛΨΝΙΑ
ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΒΑΡΣΟΒΙΑΣΚΑΙ ΠΑΣΗΣ ΠΟΛΩΝΙΑΣ
Κs. Andrzej Lewczak 20
ΤΣΕΧΙΑ– ΣΛΟΒΑΚΙΑ
ΙΕΡΑΜΗΣΡΟΠΟΛΗ ΤΣΕΧΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΣΗΣ ΣΛΟΒΑΚΙΑΣ
Doc. Alexander Cap, PhD.
ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑ
ΣΥΜΒΟΥΛΔΥΤΙΚΟΚΔΝΤΡΟ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΓΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Γκόμελ , Λευκορωσία
(THE DIOCESAN INFORMATION-ADVISORY CENTER IN THE NAMEOF THE SAINT JOHN DAMASKIN, Gomel, Belarus)
π.Αrstiom Krivitski
