Η φωτογράφηση του Παύλου Μελά στη Λάρισα
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
Φέτοςσυμπληρώνονται εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Σε όλη τηνΕλλάδα και ιδιαίτερα στη Μακεδονία, έχουν προγραμματισθεί διάφορες εκδηλώσειςγια να τιμήσουν την επέτειο. Η πόλη μας, με επικεφαλής τον Μακεδονικό Σύλλογοκαι ιδιαίτερα τον πρόεδρό της Μιχαήλ Σάπκα, έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στηνπροετοιμασία και την ευτυχή ευόδωση του Μακεδονικού Αγώνα.
Εκ τωνπρωτεργατών του Αγώνα υπήρξε και ο ανθυπολοχαγός του πυροβολικού Παύλος Μελάς.Στην τρίτη και μοιραία περιοδεία του στη Μακεδονία, η οποία ξεκίνησε τονΑύγουστο του 1904 πέρασε από τη Λάρισα όπου παρέμεινε για τέσσερις ημέρες. Κατάτην παραμονή του αυτή, εκτός των απαραίτητων για το ταξίδι προετοιμασιών στιςοποίες πρωτοστάτησε, υπήρξε η έμπνευση εκ μέρους των συνεργατών του ναφωτογραφηθεί με τη στολή του μακεδονομάχου σαν ενθύμιο.
Ηγνωστή αυτή φωτογραφία του Παύλου Μελά, η οποία αμέσως μετά τον μαρτυρικόθάνατό του κυκλοφόρησε απ’ άκρου εις άκρον σε ολόκληρο τον Ελληνισμό με διάφορεςπροσθήκες και τον αποτυπώνει να φοράει τη μακεδονική στολή, έχει ένα ενδιαφέρονιστορικό παρασκήνιο με επίκεντρο τη Λάρισα και θα το παρακολουθήσουμεαναλυτικά.
Φωτογράφοςήταν ο Γεράσιμος Δαφνόπουλος. Είχε έλθει με τον αδελφό του στη Λάρισα το 1902από τη Χαλκίδα όπου διατηρούσαν φωτογραφείο. Εκεί κατά τη διάρκεια πανελλήνιαςφωτογραφικής έκθεσης απέσπασαν την εκτίμηση του βασιλικού ζεύγους και τουςαπονεμήθηκε ο τίτλος των «Φωτογράφων της Βασιλικής Αυλής», από τον βασιλέαΓεώργιο Α΄. Μαζί τους συνεργάζονταν και η αδελφή τους ΕλένηΔαφνοπούλου-Ιωαννίδη. Κάποια στιγμή ο αδελφός του Γεράσιμου αποχώρησε, ενώ το1908 έχουμε καταχωρημένη διαφήμιση του φωτογραφείου στην εφημερίδα «Μικρά» τουΘρασύ Μακρή ως «Φωτογραφείον Δαφνοπούλου-Ιωαννίδου», δηλαδή του Γεράσιμου καιτης αδελφής του Ελένης .
Οφίλος του Παύλου Μελά ανθυπολοχαγός Χαράλαμπος Λούφας(1), με τον οποίο είχεστενές επαφές κατά την παραμονή του στη Λάρισα και του προσέφερε φιλοξενία κατάτις τελευταίες προ της αναχωρήσεώς του ημέρες(2), είχε την έμπνευση και τουπρότεινε να φωτογραφηθεί με τον μακεδονικό ντουλαμά για ενθύμιο, γεγονός που τοαποδέχθηκε. Ειδοποιήθηκε ο Σάπκας και αυτός με τη σειρά του ήλθε σε επαφή μετον φωτογράφο της Λάρισας Γεράσιμο Δαφνόπουλο. Η οικογένεια του τελευταίου είχεκαταγωγή από τη Σαμαρίνα, ο ίδιος δε καθώς ήταν από τα βασικά στελέχη τουΜακεδονικού Συλλόγου Λαρίσης, δέχθηκε με προθυμία την αποστολή. Εδώ υπάρχει μιαασάφεια ως προς τον χώρο που τραβήχτηκε η φωτογραφία. Ακόμα και σήμερα δεν έχειαποσαφηνισθεί. Υπάρχουν τρεις διαφορετικές εκδοχές. Στην πρώτη θεωρείται ότι οΠαύλος Μελάς φωτογραφήθηκε στην αυλή του σπιτιού του Μιχαήλ Σάπκα. Υπάρχει μιαδεύτερη άποψη η οποία υποστηρίζει ότι η λήψη έγινε στο φωτογραφείο τουΔαφνόπουλου. Ενώ η τρίτη τοποθετεί τη λήψη της στον αυλόγυρο της ΜεγάληςΣυναγωγής της Λάρισας.
Ανπαρατηρήσουμε προσεκτικά τη φωτογραφία, θα διαπιστώσουμε ότι η λήψη της έγινεσε εξωτερικό χώρο, με το φως της ημέρας. Αυτόματα αποκλείεται η δεύτερη εκδοχή,δηλ. να έγινε στο φωτογραφείο του Δαφνόπουλου. Γιατί στην περίπτωση αυτή ηφωτογράφηση θα ήταν εσωτερική, μέσα στο στούντιο, όπου ήταν στημένος όλος ομηχανισμός, όπως γινόταν την εποχή εκείνη σε όλες τις προσωπογραφίες, ατομικέςή ομαδικές. Η περίπτωση να έγινε στην αυλή του σπιτιού του Σάπκα ήταν ηεπικρατέστερη για πολλούς, εφόσον ο Μακεδόνας γιατρός τον φιλοξενούσε, οιμετακινήσεις του ήταν περιορισμένες και μυστικές και το σπίτι βρισκόταν κοντάστο φωτογραφείο.
Όμως ηαδελφή του Γεράσιμου Δαφνόπουλου Ελένη, θυμόταν πως στις 5 η ώρα κάποιο πρωινότου Αυγούστου του 1904, την ώρα που η ημέρα πρόβαλλε, ο αδελφός της φορτώθηκετο μεγάλο κουτί της μηχανής με τον τρίποδα και χωρίς να δώσει καμιά εξήγηση,έφυγε από το σπίτι. Στην ερώτησή της για το πού πήγαινε, πήρε την απάντηση ότιείχε μια έκτακτη δουλειά. Η ίδια είχε τη γνώμη πως η ιστορική φωτογραφία δεντραβήχτηκε στο σπίτι του Σάπκα, αλλά στην αυλή της Μεγάλης Συναγωγής τηςΛάρισας(3). Παρόντες στη φωτογράφηση ήταν δύο άτομα, ο Μιχαήλ Σάπκας και οεμπνευστής της ανθυπολοχαγός Χαράλαμπος Λούφας.
Μεβάση όλα τα εκτεθέντα, τις υπάρχουσες καταγραφές και την προσεκτική μελέτη τηςφωτογραφίας, υπάρχει και μια άλλη, τέταρτη εκδοχή, για την οποία θα επιχειρηθείπροσπάθεια να τεκμηριωθεί. Σύμφωνα με αυτή η φωτογράφηση πρέπει να έγινε στοσπίτι του Λούφα. Πολλά γεγονότα συνηγορούν ώστε να υιοθετηθεί η άποψη αυτή. Στοσπίτι αυτό κατέλυσε εκείνο το βράδυ ο Παύλος Μελάς. Η τοποθεσία του ήταναπόμερη, στην οδό Σκουφά, στη δυτική πλευρά της Λάρισας και όχι μακριά από τηνεβραϊκή Συναγωγή. Επίσης η παρουσία στη φωτογράφηση του ανθυπολοχαγού Λούφα,καθώς και ο περιβάλλων χώρος της αυλής, όπως αποτυπώνεται στη φωτογραφία. ΟΠαύλος Μελάς ποζάρει μπροστά σε τοίχο, στον οποίο διακρίνεται παράθυρο μεκλειστό το ένα από τα δύο παραθυρόφυλλα. Κάτω από τα παράθυρο ένα μεγάλο τμήματου επιχρίσματος του τοίχου έχει απολεπισθεί. Η ποιότητα των παραθυρόφυλλων καιη κατάσταση του τοίχου, μας προσανατολίζουν στην ιδέα ότι πρόκειται για μιασυνοικιακή κατοικία. Ούτε στο σπίτι του Σάπκα, ούτε πολύ περισσότερο στηΣυναγωγή μπορεί να επικρατούσε αυτή η κατάσταση.
Έπειτα,η μυστικότητα της φωτογράφησης δεν συνάδει με την επιλογή της Συναγωγής ως τόποεκτέλεσής της. Επομένως, σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, ο Γεράσιμος Δαφνόπουλος μετη μηχανή στον ώμο πρέπει να πέρασε από το σπίτι του Σάπκα και μαζίκατευθύνθηκαν στην οδό Σκουφά, στο σπίτι του Λούφα, όπου διέμενε και ο ΠαύλοςΜελάς. Εκεί ο τελευταίος φόρεσε τον μακεδονικό ντουλαμά και τα υπόλοιπαεξαρτήματα της στολής, στήριξε το αριστερό του χέρι στο όπλο και με ελαφρώςανεβασμένο σε κάποιο ύψωμα της αυλής το αριστερό πόδι, στάθηκε για νααποτυπωθεί για μία και μοναδική φορά σε φιλμ, ο ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα μετη στολή του μακεδονομάχου.
Μετάτη φωτογράφηση ο Δαφνόπουλος πήρε εντολή από τον Σάπκα να εκτυπώσει ένααντίτυπο για να αποσταλεί στην οικογένεια του Παύλου Μελά στην Αθήνα, τις δεγυάλινες πλάκες να τις κρύψει για να χρησιμοποιηθούν αργότερα, ανάλογα με τιςεξελίξεις. Γράφει ο Παύλος Μελάς στη γυναίκα του για το περιστατικό αυτό: «Σουστέλλω σήμερον το πρώτον αντίτυπον [της φωτογραφίας], αλλ’ υπό τον όρον να μηνιδή το φως της ημέρας. Αν πέσω εκεί, ας είναι μια ανάμνησις εις σε και ταπαιδάκια μου. Αλλά φαντάσου τι κωμικόν θα ήτο και τι μαρτύριον δι’ εμέ, ανεπέστρεφα άπρακτος, να βλέπω τη φάτσα μου έτσι μασκαρεμένην»(4).
Έπειτααπό δύο περίπου μήνες, 13 Οκτωβρίου 1904, ο Παύλος Μελάς σκοτώθηκε στη Στατίτσααπό τουρκικά αποσπάσματα. Μόλις η είδηση του θανάτου έγινε γνωστή στη Λάρισα, οΣάπκας ειδοποίησε τον Γεράσιμο Δαφνόπουλο να εμφανίσει τις αρνητικές πλάκες καινα τις διαθέσει στο κοινό σε ανάμνηση του ήρωα. Επειδή όμως έγινε μεγάληκατάχρηση της φωτογραφίας αυτής από διάφορα φωτογραφικά εργαστήρια των Αθηνών,αναγκάσθηκε με τη συμβολή του δικηγόρου της Λάρισας Γεωργίου Βλάχου, νακατοχυρώσει νομικά την αποκλειστικότητά της.
Έτσιμε τη φωτογραφία αυτή πέρασε στην ιστορία ο καλλιτέχνης φωτογράφος της ΛάρισαςΓεράσιμος Δαφνόπουλος και μαζί του η πόλη και ο πρόεδρος του ΜακεδονικούΣυλλόγου Μιχαήλ Σάπκας.
(1)Λούφας Χαράλαμπος. Ανθυπολοχαγός που υπηρετούσε το 1904 στη Λάρισα και ήτανγνώστης των προετοιμασιών του σώματος που θα συνόδευε τον Παύλο Μελά στηΜακεδονία. Μαζί με τον Μιχαήλ Σάπκα τον συντρόφευσαν όλες τις ημέρες τηςπαρουσίας του στη Λάρισα, πριν από την αναχώρηση για την τρίτη και μοιραίαπεριοδεία του στη Μακεδονία. Αργότερα έφθασε και μέχρι τον βαθμό του στρατηγού.
(2)Επέλεξε το σπίτι του ανθυπολοχαγού Λούφα γιατί βρισκόταν στις δυτικές παρυφέςτης Λάρισας, στην οδό Σκουφά, στη συνοικία Αρναούτ (του Αγίου Αθανασίου). Έτσιη αναχώρησή τους προς Ζάρκο θα ήταν ευχερέστερη και επί πλέον περνούσεαπαρατήρητη.
(3)Καλογιάννης Βάσος, Π. Μελάς. Μια φωτογραφία για την ιστορία, περ. ΜακεδονικήΖωή, τ. 310 (Μάρτιος 1992), σ. 35.
(4)Μελά Ναταλία, Παύλος Μελάς, Αθήνα-Γιάννινα, (1992), σ. 319.
Ελευθερία ,26/02/2012
