Omerta
ΣαράντοςΚαργάκος, ιστορικός, φιλόλογος καί δοκιμιογράφος
Ἡ λέξη ἔχει γίνειτίτλος στό τελευταῖο μυθιστόρημα πού ἔγραψε ὁ Mario Puzo, ὁ συγγραφέας τοῦθρυλικοῦ –περισσότερο ὡς κινηματογραφικῆς ταινίας– «Νοννοῦ», πού «γύρισε» ὁΦράνσις Κόπολλα. Omerta στή σημερινή διάλεκτο, ἤ μᾶλλον ἀργκό, εἶναι ὁ νόμοςτῆς σιωπῆς ἤ ἕνας κώδικας σιωπῆς πού ἔχει ἐπιβληθεῖ ἐδῶ καί πολλούς αἰῶνες στήΣικελία (ἀλλά καί στίς προεκτάσεις τῆς Σικελίας ὅπου ἡ μαφία ἀποτελεῖ τόνὑπέρτατο νόμο). Φύλακας-ἄγγελος τῆς omerta εἶναι ὁ φόβος. Στήν omertaστηρίζεται ἡ μαφία ἀλλά καί ἡ μαφία ἐπιβάλλει τήν omerta. Ὅσο κρατεῖ κάποιος τόστόμα του κλειστό γιά ὅσα εἶδε, ἄκουσε, γνωρίζει, τόσο περισσότερο νιώθειἀσφαλής. Οἱ Ἰταλοί μπορεῖ νά εἶναι πολύλαλοι καί στωμύλοι, ὅπως τούς ἔλεγε ὁΡοΐδης, ἀλλ᾽ οἱ Σικελοί εἶναι ἰδιαίτερα σιωπηλοί. Κι ἄν ἐρωτηθοῦν γιά πράγματαὑπόπτου καταγωγῆς, ἀπαντοῦν «λοξῶς», δηλαδή μέ τόν τρόπο πού ἔδινε τούςχρησμούς ὁ Ἀπόλλων, πού καί γι᾽ αὐτό λεγόταν «Λοξίας».
Τήν τεχνική τῆςὑπεκφυγῆς τή γνώρισα γιά μιά ἀκόμη φορά, ὅταν τόν περασμένο Σεπτέμβριοἐπισκέφθηκα τή θεωρούμενη ὡς πρωτεύουσα τῆς μαφίας, τό θρυλικό Kορλεόνε. Παρόλοπού σέ μία πλατεία ὑπάρχει μνημεῖο τῶν θυμάτων τῆς μαφίας, ἀκόμη καί μουσεῖοἀντι-μαφίας (!), ὅταν θέλησα νά συζητήσω στό ὑπέροχο πάρκο τῆς πόλης μέδύο-τρεῖς ἐντοπίους περί μαφίας, προσποιήθηκαν ὅτι ἔχουν ἄγνοια τοῦ ὅρου ἤ ὅτιτόν ἔχουν ἀκούσει ἀπό κάποιους ἐπισκέπτες! Κι ὅμως μετά τό 1950, ὥς τά πρόσφαταχρόνια, ἡ δράση τῆς μαφίας στό Κορλεόνε κόστισε περισσότερους νεκρούς ἀπ᾽ ὅ,τικόστισαν στήν πόλη οἱ δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι. Τό ἄκρως περιποιημένο νεκροταφεῖοτῆς πόλης, τό ὁποῖο περιέτρεξα ἐπί μία ὥρα, τηρεῖ κι αὐτό τό νόμο τῆς σιωπῆς.Μόνον ἀπέξω στόν ἀπέναντι τοῖχο κάποιες δυσνόητες, αἰνιγματικές ἐπιγραφές κάτιθέλουν νά ποῦν.
Τό Κορλεόνε, γεμάτοπολυκατοικίες, δέν εἶναι αὐτό πού βλέπουμε στίς ταινίες. Εἶναι μιά σιωπηλή,σχεδόν ἐρημική μεγαλόπολη. Ζῆ, ὅπως μέ διαβεβαίωσαν, μιά εἰρηνική ζωή, διότι ἡμαφία ἔχει ἀναβαπτισθεῖ. Καί στό Παλέρμο τό ἴδιο. Στήν πρωτεύουσα τῆς Σικελίας(ἀγνώριστη σήμερα) κάποιος παλαιός γνωστός, μοῦ εἶπε ὄχι χωρίς σαρκασμό: «Τώραἡ μαφία ἔχει μεταφερθεῖ σέ σᾶς». Κι ἐννοοῦσε τόν κοινωνικό συμμοριτισμό πούκυριαρχεῖ σέ ὅλη τήν Ἑλλάδα, ἰδίως στήν Ἀθήνα, ὅπου νόμος εἶναι τό δίκαιο τοῦταραχοποιοῦ, τοῦ ἐμπρηστῆ, τοῦ κακοποιοῦ, τοῦ ἐγκληματία καί παντός ἄλλουκοινωνικοῦ περιτρίμματος ἤ κοινωνικοῦ παρασαρκώματος.
Στή Σικελία ἐδῶ καίχρόνια ἡ omerta ὑποχωρεῖ. Οἱ ἄνθρωποι ἄρχισαν νά τολμοῦν. Στήν Ἑλλάδα ἡ omertaἁπλώνεται παντοῦ. Παρά τίς δῆθεν τολμηρές ἀποκαλύψεις τῶν «μίντια», οὐσιαστικάστά μεγάλα σκάνδαλα ἐπικρατεῖ κενό σιωπῆς. Κάποτε ἀκουγόταν ὁ ἀκόλουθος στίχοςἑνός δημοφιλοῦς ἀσματίου: «Μή μιλᾶς, μή γελᾶς, κινδυνεύει ἡ Ἑλλάς». Τώρα ἄντολμᾶς καί μιλᾶς, κινδυνεύεις ἐσύ. Ὄχι βέβαια ὅταν λές βαρύγδουπες ἀρλοῦμπεςἀλλ᾽ ὅταν τολμᾶς νά λές ἀλήθειες πού καῖνε. Ὅσο γιά τό «γελᾶς», τί νά πῶ; Τόγέλιο σήμερα –μέ ἐξαίρεση τά χαχανητά τῶν χαχῶν– ἔχει γίνει «Σαρδόνιος γέλως».Οἱ κυβερνῶντες –κι ὄχι μόνον οἱ νῦν– μᾶς τάισαν μέ φύλλα τοῦ φυτοῦ σαρδάνη(φαίνεται ἀφθονοῦσε στή Σαρδηνία) καί τό γέλιο μας εἶναι σπασμός ὀδύνης ἤφρίκης.
Ἄς φωνάζουν οἱἐπαγγελματίες τῶν ἀποκαλύψεων, «ὅλα στά φῶς» ἤ τό χυδαιότερο: «Ξεβράκωμα σέὅλους». Αὐτό ἀφορᾶ στό χυδαῖο πού ἔγινε τροφή, ἀφορᾶ στήν κλοπή πού ἔγινεἐπάγγελμα. Ἡ σιωπή ἐπιβάλλεται στό βαρύ καί βαθύ στοχασμό. Ἐπιβάλλεται σέ ὅσουςτολμοῦν νά θίξουν τίς βαθύτερες αἰτίες καί τούς κυριώτερους αἴτιους τῆς ὁλικῆςμας κατολισθήσεως. Μπορεῖς ἐλεύθερα στήν Ἑλλάδα νά μιλᾶς μέ λόγιακατεδαφιστικά. Ὄχι μέ λόγια ἀνορθωτικά. Δηλαδή μπορεῖ νά κατεδαφίζεις ἀξίες καίἀξίους, νά γκρεμίζεις ὅσια καί ἱερά, ὄχι ὅμως νά ὀρθώνεις λόγο ἐνισχυτικό γιάὅ,τι μπορεῖ νά ἦταν μέχρι χθές «τζοβαϊρικό ἀξετίμητο». Γι᾽ αὐτά ἐπιβάλλεταιomerta. Γιά παράδειγμα, ποιός τολμᾶ νά μιλήσει μέσα σέ πανεπιστημιακούς χώρουςκαί νά πεῖ πράγματα ἀντίθετα πρός αὐτούς πού «κάνουν τό νόμο» σέ σχολές, ἀκόμηκαί σχολεῖα; Μπορεῖς νά μιλᾶς μόνον, ἄν πηγαίνεις μέ τά νερά τῶν ὀργανωμένωντραμπουκικά μειοψηφιῶν.
Ὅλα ἐπιτρέπονται στήσύγχρονη Ἑλλάδα, ἀρκεῖ νά εἶναι ἀνατρεπτικά, ὄχι ὅμως ἀνορθωτικά. Τό νά θέλειςνά διατηρήσεις τήν καθαρότητα τῆς γλώσσας σου, τήν ἀξιοπρέπεια τῆς πατρίδαςσου, τόν σεβασμό πρός ἕνα προγονικό παρελθόν, ὅλα αὐτά καί ἄλλα τινά ὅπως ἡθρησκευτική εὐλάβεια θεωροῦνται ἀναχρονιστικά, ὀπισθοδρομικά ἤ σύμφωνα μέ τήνκαινούργια ἔκφραση, «δεξιά ἀπόκλιση». Ὅποιος δέν πηγαίνει μέ τό ρεῦμα καί μένειπιστός στό ὑπέρτατο ἐγώ του, στίς ἀξίες πού τόν γαλούχησαν, ὅποιος θέλει νάδιατηρήσει τό ἀπροσκύνητο ἦθος του, ὑποχρώνεται σέ μιά ἐξαναγκαστική omerta.Εἶναι κομμένος ἤ «καμένος ἀπό χέρι».
Ἡ σύγχρονη omerta, ὅπως ἔχωγράψει συχνά, ἔχει ἰατρική συνταγή: Τό νά καταπίνεις τά λόγια σου εἶναι ἡ πιόθρεπτική δίαιτα. Ἀλλά ποιά λόγια; Ὅσα θά μποροῦσαν νά εἶναι θεραπευτικά γιά τόντόπο αὐτό καί τίς πληγές του. Εἶσαι ἐλεύθερος νά μιλᾶς καί νά γράφεις γιά ὅ,τιἀνοίγει ἤ ξύνει πληγές, ὄχι ὅμως γιά ὅ,τι ἐπουλώνει. Ὄχι γιά τά ἐθνικά μαςθέματα, ὄχι γιά τίς ἀπειλές καί προσβολές τῶν γειτόνων μας. Στά σχολεῖα καί σέκάποια δημοσιογραφικά χαλκεῖα, ἀκόμη καί σέ ΑΕΙ, ἡ λέξη Ἑλλάς, ἔθνος, πατρίς,θρησκεία, οἰκογένεια προκαλοῦν ἀποτροπιασμό. Γιά νά σταδιοδρομήσεις πολιτικάκαί πνευματικά, πρέπει νά μάθεις νά καταπίνεις λέξεις, νά καταπίνεις ἔννοιες.Γιά ὅ,τι ὑψηλό, πού θά μποροῦσε νά ὑψώσει τόν τόπο αὐτό ἔχει ἐπιβληθεῖ omerta.Ἡ ἀπειλή, ἡ παντός εἴδους ἀπειλή, κρέμεται ὡς δαμόκλειος σπάθη πάνω ἀπό τήνκεφαλή κάθε ἀπροσκύνητου διανοητῆ.
Εφημερίδα «Εστία»,3/02/2012
