Η σημασία της νηστείαςστη ζωή της Εκκλησίας.
Υπό Αρχ. Παύλου Δημητρακοπούλου
Κυρίαρχο χαρακτηριστικό γνώρισμα της πένθιμηςκαι κατανυκτικής περιόδου της αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, την οποίανδιανύουμε με την Χάρη του Θεού, είναι η νηστεία. Επειδή δε πολλοί από εμάςαγνοούμε την σημασία και το ρόλο της στην πνευματική μας ζωή, γιαυτό και θααναφερθούμε εν ολίγοις πάνω στο σπουδαιότατο αυτό θέμα με οδηγό τους αγίους Πατέρεςμας.
Αν ανατρέξουμε στους λόγους τωναγίων Πατέρων περί νηστείας, θα διαπιστώσουμε, ότι όλοι τους δίδουν σ’ αυτήνένα καθολικό χαρακτήρα και προβάλλουν αυτήν ως έκφραση της ασκητικήςτοποθετήσεως του πιστού έναντι των υλικών στοιχείων του κόσμου, προκειμένου νααποφύγει την υποταγή του σ’ αυτά, προσανατολίσει την θέλησή του προς τον Θεόνκαι την υποτάξει σ’ αυτόν. Με τον τρόπο αυτόν διερμηνεύουν το βαθύτερο πνεύμα τουευαγγελίου και τον ασκητικό χαρακτήρα του Ορθοδόξου ήθους. Όταν δε με την λέξηνηστεία αναφέρονται ειδικότερα στις τροφές, τότε ως επί το πλείστον εννοούν τηναποχή από ορισμένα είδη τροφών για ένα χρονικό διάστημα, αν και η λέξη νηστείακατά κυριολεξίαν σημαίνει πλήρη ασιτία.
Ο Μέγας Βασίλειος στον πρώτο περίνηστείας λόγο του τονίζει την αρχαιότητα του θεσμού, και την ανάγει στο πρώτο ανθρώπινοζεύγος. Η πρώτη εντολή, που έλαβε ο Αδάμ στον Παράδεισο ήταν εντολή νηστείαςκαι εγκρατείας. Επειδή δε δεν ενήστευσε, εξέπεσε από τον Παράδεισο. Τώρα λοιπόνχρειάζεται και πάλι την νηστεία, για να ε-πανέλθει σ’ αυτόν. Στη συνέχεια οιερός Πατήρ προχωρεί σε μια ιστορική αναδρομή στην ιστορία του Ισραήλ, όπουβλέπει καταξιωμένο τον θεσμό της νηστείας στη ζωή μεγάλων ανδρών τουΙσρηλιτικού λαού. Ο Μωϋσής μετά από νηστεία 40 ημερών πάνω στο όρος Χωρήβαξιώνεται να δεχθεί από τον Θεόν τις πλάκες του νόμου. Αντίθετα κάτω στουςπρόποδες του όρους η λαιμαργία εξώθησε τον λαό στην ειδωλολατρεία και κατόπινστην μέθη και στην ασωτεία. Η οινοποσία αχρήστευσε την επί 40 ημέρες προ-σμονήτου δούλου του Θεού στην νηστεία και στην προσευχή. Αυτές τις πλάκες, που έλαβεη νηστεία τις εκομμάτιασε η μέθη, διότι ο παροφήτης δεν έκρινε άξιον, νανομοθετείται από τον Θεόν λαός μέθυσος. Κατά τον καιρόν της παραμονής των στηνέρημο οι Εβραίοι, εν όσο μεν ήσαν ευχαριστημένοι με το μάνα, που τους έδινε οΘεός με θαυμαστό τρόπο, ενικούσαν τους εχθρούς των. Όταν όμως εγόγγυσαν καιάρχισαν να ζητούν κρέατα και να επιθυμούν να γυρίσουν πίσω στην Αίγυπτο, τότετα πτώματά τους έπεσαν στην έρημο και δεν είδαν την γή της επαγγελίας. Οπροφήτης Ηλίας μετά από νηστεία 40 ημερών καταξιώθηκε να δεί τον Θεόν μεσα στοσπήλαιον του όρους Χωρήβ. Διά μέσου της νηστείας οι τρείς παίδες στην Βαβυλώνα,όταν ερίφθησαν στο καμίνι της φωτιάς, παρέμειναν αβλαβείς και αποδείχθηκανδυνατότεροι του πυρός. Ο προφήτης Δανιήλ επί τρεις εβδομάδες παρέμεινε νηστικόςκαι έτσι εδίδαξε τα λιοντάρια να νηστεύουν, όταν κατέβηκε στον λάκκο. ΟιΝηνευΐτες, επειδή ενήστευσαν και επένθησαν, ανέτρεψαν την απόφαση του Θεού,αφού έκαναν μαζί με τους ανθρώπους και τα ζώα να νηστεύσουν. Ο προφήτης Ησαΐας,ομιλών περί νηστείας, επισημαίνει τον κίνδυνο τυποποιήσεώς της και προβάλλειστο λαό όλα εκείνα τα στοιχεία, που συνιστούν την αληθινή νηστεία, η οποία,τότε μόνον είναι αποδεκτή από τον Θεόν, όταν συνδυάζεται με την αποχή από τηναμαρτία (Ησ.1,13-17). Η ζωή του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ήταν μια συνεχήςνηστεία. Τέλος ο ίδιος ο Κύριός μας, προτού να αρχίσει την δημοσία του δράση,απεσύρθη στην έρημο και παρέμεινε επί 40 ημέρες και 40 νύχτες νήστις καιπροσευχόμενος. Με την διαγωγή του αυτή προσδι-ορίζει την θετική του στάση απέναντι στο θεσμό της νηστείας,προβάλλει εαυτόν τύπον και παράδειγμα προς μίμησιν και μας διδάσκει ότι η νίκηστην πάλη προς τα πάθη και τους δαίμονες επιτυγχάνεται διά προσευχής καινηστείας. Αργότερα, στην επί του ό-ρους ομιλία του προδιαγράφει τους όρους καιτις προϋποθέσεις για την ορθή και θεάρεστη άσκησή της.
Όταν οι Πατέρες ομιλούν για τηννηστεία και όταν απέχουν από ορισμένα είδη τροφών, δεν το κάνουν απόπεριφρόνηση προς τις τροφές, ούτε από διάκριση σε καθα-ρές και μη καθαρές, αφούκατά τον απόστολο «παν κτίσμα Θεού καλόν και ουδέν από-βλητον μετά ευχαριστίαςλαμβανόμενον» (Α΄Τιμ.4,4). Οι Πατέρες, χρησιμοποιούντες την νηστεία, αποβλέπουνστη σταύρωση του σαρκικού φρονήματος και των εμπαθών επιθυμιών. Ο αββάς Ποιμήνσ’ ένα απόφθεγμά του στο Γεροντικό λέγει, ότι η νηστεία δεν πρέπει να είναισωματοκτόνος, αλλά παθοκτόνος. Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων παρατηρεί: «Αςχρησιμοποιήσωμε με μέτρο την τροφή, χωρίς να παρασυρόμαστε στην γαστριμαργία,ώστε να υπερισχύσωμε και των σαρκικών ηδονών». Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σεπολλά σημεία των λόγων του και στα ερμηνευτικά του υπομνήματα, την χαρακτηρίζειάλλοτε σαν όπλο, άλλοτε σαν μητέρα των αρετών και άλλοτε σαν φάρμακο. Όπως όμωςτο φάρμακο, και αν ακόμη μύριες φορές είναι ωφέλιμο, γίνεται άχρηστο καιεπιβλαβές, όταν είναι άπειρος αυτός, που το χρησιμοποιεί, έτσι και η νη-στεία.Πρέπει να γνωρίζουμε πότε και πως και σε ποιό μέτρο θα την χρησιμο-ποιήσουμε,ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του σώματος, την εποχή του έτους, και τις τοπικέςσυνθήκες.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα των αγίωνΠατέρων στους περί νηστείας λόγους των είναι ο καθολικός τρόπος θεωρήσεώς της.Αληθινή νηστεία κατά τους Πατέρες δεν είναι μόνον αυτή, που περιορίζεται στηνπλήρη ή μερική αποχή από ορισμένες τροφές, αλλά εκείνη, που επεκτείνεται στηνεγκράτεια των παθών και την αποφυγή της αμαρτίας. Έτσι η νηστεία αποκτά τιςπραγματικές της διαστάσεις. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην 8η ομιλία του στη Γένεσηλέγει, ότι εκείνος που νηστεύει, παράλληλα με την νηστεία των τροφών, θα πρέπεινα αγωνίζεται να είναι μετριόφρων, ήσυχος, ήμερος, ταπεινός, να περιφρονεί τηνδόξαν της παρούσης ζωής, να προσεύχεται, να εξομολογείται και να κάνει ελεημοσύνες.Ο Μεγας Βασίλειος συμπληρώνει στον 2ο λόγο του περί νηστείας, ότι αληθήςνηστεία είναι η αποξένωσις από κάθε κακό, η εγκράτεια της γλώσσης, η αποφυγήτου θυμού και των σαρκικών επιθυμιών, της κατακρίσεως, του ψεύδους και τηςεπιορκίας. Την ίδια αυτή διδασκαλία, σε ποιητική πλέον μορφή, βρίσκουμε πλούσιαστην εκκλησιαστική υμνογραφία, ιδίως στα τροπάρια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ηοποία αποτελεί την κατ’ εξοχήν περίοδο εγκρατείας ολοκλήρου του εκκλησιαστικούέτους.
Ενώ δε όλοι οι Πατέρες από την μίαπλευρά εγκωμιάζουν την νηστεία, τονίζουν την αξία της, και προβάλλουν τουςκαρπούς της, από την άλλη θαυμάζουμε την σοφία της διακρίσεώς των στον τρόποτης εφαρμογής της στην κάθε μία συγκεκριμένη περί-πτωση. Ο άγιος Κασσιανός οΡωμαίος σ’ ένα λόγο του προς τον επίσκοπο Κάστορα παρατηρεί, ότι «εκείνοι,(δηλαδή οι Πατέρες), δεν μας παρέδωσαν ένα κανόνα νηστείας, ούτε ένα τρόπο μεταλήψεωςτροφών, ούτε και στο ίδιο μέτρο, επειδή δεν έχουν όλοι την ίδια δύναμη, ούτεόλοι την ίδια ηλικία, αλλά ούτε όλοι είναι εξ’ ίσου υγιείς». Χωρίς δηλαδή ναπαραθεωρούν ή να υποτιμούν την αξία της νηστείας ως εκφραστήτου ασκητικού χαρακτήρος του Ορθοδόξουήθους, παράλληλα δεν εγκλωβίζονται σε άκαμπτες αρχές, νόμους και κανόνες, αλλάκινούνται με μιά θαυμαστή πνευματική ελευ-θερία στο συγκεκριμένο θέμα. Λαμβάνουνυπ’ όψιν πλείστους όσους παράγοντες, που είναι δυνατόν να τροποποιήσουν ή καινα μεταβάλλουν το μέτρο και τον χρόνο της νηστείας, όπως η ασθένεια, το είδοςτης εργασίας, οι ανθυγιεινές συνθήκες της ζωής και οι κλιματολογικοίπαράγοντες. Επίσης άλλες ειδικές περιπτώσεις, όπως εγκυμονούσες και θηλάζουσεςμητέρες και μικρά παιδιά. Σ’ όλες αυτές τις περιπτώσεις ανέκαθεν καθιερώθηκεστη ζωή της Εκκλησίας η αρχή της οικονομίας. Μάλιστα υπάρχει κανόνας τηςΕκκλησίας, ο 69ος Αποστολικός, ο οποίος προβλέπει κατάλυση της νηστείας, γι’αυτούς, που αδυνατούν να νηστεύσουν λόγω ασθενείας.
Καλό υπόλοιπο της αγίας και ΜεγάληςΤεσσαρακοστής.
