Ο Πόντος στην Εθνεγερσία
«Είναι δε ειςθέσιν οι Πόντιοι να αποτελέσουν τους φρουρούς του Ελληνισμού. Εν πρώτοις, είναιέργον εις το οποίον έχουν συνηθίσει από αιώνων. Περιβαλλόμενοι εν τηαπομακρύνσει των από ξένα φύλα, παλαίοντες διαρκώς προς αυτά, αφομοιούντες παράαφομοιούμενοι, αποτελούσι τον ισχυρότερον τύπον της ελληνικής φυλής».(Στρατηγός Καθενιώτης, σύμβουλος του Ελευθερίου Βενιζέλου).
Ήταν Μάιος του1453, όταν έπεφτε στην πόλη του Ρωμανού, «ο τελευταίος Έλληνας». Ένα μοιραίο,κατά Καβάφη, πουλί, έφερε στην Τραπεζούντα των Μεγάλων Κομνηνών την ζοφερήείδηση: «Η Ρωμανία πάρθεν». Μετά από 8 χρόνια ο Πορθητής κυριεύει και τηναυτοκρατορία του Πόντου. Αρχίζει η μακρά περίοδος της αιχμαλωσίας. Μία-μία οιελληνικές αυτοκρατορίες, που συστάθηκαν μετά την άλωση της Πόλης από τουςΦράγκους, θυσιάζονται για να σωθεί η Δύση.
Η Δύση που αφούσφετερίστηκε, σύλησε και δήωσε το «Βυζάντιο», προσπάθησε τους επόμενους αιώνεςνα αλώσει και πολιτιστικά τον Ελληνισμό. Η καθ’ ημάς Ανατολή καθυβρίζεται, υποτιμάται,η συμβολή της στον ευρωπαϊκό πολιτισμό αποκρύπτεται. Για 400 και 500 χρόνια ηΡωμηοσύνη, εκτός από το μαχαίρι του Τούρκου, υπομένει τις ιεραποστολικές ορδέςτων Λατίνων. Τρώνε τα θεριά αλλά η μαγιά μένει. Το 1962 ο Ουνίτης πατριάρχηςΜάξιμος Δ’ ομολογούσε κυνικότατα στην Β’ βατικάνειο σύνοδο: «Ο σουλτάνοςζητούσε από τους Έλληνες φόρους και δοσίματα. Αντίθετα η λατινική Δύση αξίωνετο σώμα και την ψυχή, την υποταγή του πνεύματος, τον στραγγαλισμό τηςελευθερίας». Ή όπως το λέει ο Άγιος των Σκλάβων, Κοσμάς ο Αιτωλός: «Και τι;Άξιος ήτο ο Τούρκος να έχη βασίλειον; Άλλ’ ο Θεός του το έδωκε διά το καλόνμας. Και διατί δεν ήφερεν ο Θεός άλλον βασιλέα… Διότι ήξευρεν ο Θεός πως ταάλλα ρηγάτα (σ.σ. τα ευρωπαϊκά) μας βλάπτουν εις την πίστιν και ο Τούρκος δενμας βλάπτει, άσπρα δώστ’ του και καβαλλίκευσέ τον από το κεφάλι». Εδώ στηνπολύπαθη Ρωμηοσύνη συνέβη το εξής ιστορικώς πρωτόγνωρο. Να αγωνίζεται ένα έθνοςνα περισωθεί όχι από τον κατακτητή που δεσμεύει την ελευθερία του σώματος, αλλάαπό αυτούς που επιχειρούν να περιορίσουν την πνευματική του ελευθερία. Το Γένοςόμως δεν χάνεται, έχει την κιβωτό του, την Εκκλησία, τον θεματοφύλακα τηςταυτότητας του Ελληνισμού. Έτσι φτάσαμε στο ’21.
Συνηθίζουμε οισύγχρονοι Έλληνες να γιορτάζουμε την επέτειο της Εθνικής Παλιγγενεσίας και ναπεριοριζόμαστε μόνο σε γεγονότα που έχουν σχέση με την δημιουργία τουλυμφατικού νεοελληνικού κρατιδίου. Η Μικρά Ασία, ο Πόντος, εκεί που μέχρι το1922 επιβίωνε ακραιφνής Ελληνισμός, απουσιάζουν προκλητικά από τις επίσημεςιστοριογραφίες με αποτέλεσμα να δημιουργείται η άποψη πως οι Έλληνες τουΠόντου, που μας ενδιαφέρουν στο παρόν αφιέρωμα, περίπου συνεργάστηκαν με τουςΤούρκους ή στην καλύτερη περίπτωση, παρέμειναν απαθείς και αμέτοχοι κατά τηνΕπανάσταση. Ξέρουμε πολλά για την περίοδο της Τουρκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο.Και ο Πόντος; εκεί όπου κατοικούσε «το ισχυρότερον ελληνικό φύλο», τι έκανε τηνπερίοδο της σκλαβιάς; Μετά το ’22, ίσως με έκπληξη έμαθαν οι Ελλαδίτες ότιεσφάγησαν 1.500.000 Έλληνες της Μ. Ασίας και άλλα 2.500.000 εκ. προσφυγοποιήθηκαν. Πώς κατόρθωσαν αυτοί οι τελευταίοι Ρωμιοί να διατηρήσουν τηνεθνική συνείδηση ζωντανή για τόσους αιώνες; Και όμως εκεί στα βουνά και σταμοναστήρια του Πόντου επέζησε ο φρουρός του Ελληνισμού, ο Πόντος. Ένα τραγούδιτης εποχής λέει: «Έρθεν ο Τούρκον ο κακόν κι εκόνεψεν σην χώραν/ τ’ ομάλα(πεδιάδες) Τούρκ’ς εγόμωσεν (γέμισε) και τα βουνά λεβέντους.» Πάνω στα βουνάτου Πόντου «οι κλέφτες», οι «εσχιάδες» (=εκδικητές), όπως αποκαλούνταν στονΠόντο, ανακουφίζουν τους πληθυσμούς από τις ατιμίες και κακουργήματα τωνδυναστών. Πολλοί κάτοικοι για να διαφυλάξουν την ορθόδοξη πίστη καταφεύγουνστην θρησκευτική προσποίηση. Έχουμε χιλιάδες κρυπτοχριστιανούς, Σταυριώτεςονομάστηκαν, παίρνοντας το όνομα αυτό από το κατεξοχήν κρυπτοχριστιανικό χωριό,το Σταυρίν της Αργυρούπολης. Το μεγάλο ψυχικό δράμα του κρυπτοχριστιανισμού,μία κατάσταση μεταβατική των Χριστιανών προς τον εξισλαμισμό, σε ορισμένεςπεριοχές της Μικράς Ασίας κράτησε ολόκληρους αιώνες (από το β΄μισό του 17ουαι. ως το 1856, τότε που δημοσιεύτηκε το Χάτι-Χουμαγιούν. Και εξασφάλισε τοδικαίωμα της ανεξιθρησκίας στις εθνότητες της Τουρκίας), για μερικούς μέχρι το1908, τότε που έγινε η ανακήρυξη του τουρκικού Συντάγματος, ενώ για άλλουςμέχρι το 1922. Στο σημείο αυτό θα αναφέρω το εξής συνταρακτικό γεγονός στονΠόντο από την εφαρμογή του Χάτι-Χουμαγιούν το 1856: Στο Τσεβισκλκούκ τηςΜατσούκας αποφασίστηκε από τον Δήμαρχο και τον μουλά, θρησκευτικό αρχηγό τωνμωαμεθανών, να προσέρχονται για μερικές μέρες από την ανατολή μέχρι τη δύση τουήλιου, όσοι από τους Κρυπτοχριστιανούς ήθελαν να ομολογήσουν μπροστά τουςδημόσια πως είναι χριστιανοί, ώστε δίπλα στα τουρκικά ονόματά τους νακαταγραφούν και τα πραγματικά χριστιανικά ονόματά τους. Ήταν η τελευταία μέρατης καταγραφής και είχε δύσει πλέον ο ήλιος. Ο Δήμαρχος ετοιμάζεται ναυπογράψει το πρωτόκολλο και να λήξει η διαδικασία. Τότε ο μουλάς Βαϊτζόγλου τουλέει: «Μην βιάζεσαι. Περίμενε λίγο.» «Τι να περιμένουμε; Ο ήλιος έδυσε και δενυπάρχει κανένας», του απαντά ο Δήμαρχος. «Υπάρχει ακόμη ένας, και αυτός είμαιεγώ» απαντά ο μουλάς. Και τον βλέπουν αποσβολωμένοι οι Τούρκοι να γράφει στονκατάλογο: «Γεώργιος Κηρυτόπουλος. Επάγγελμα ιερέας». Αυτά ζούσε ο ΠοντιακόςΕλληνισμός. Γνώριζε ότι μόνον η διατήρηση της Ορθόδοξης Πίστης θα περιφρουρήσεικαι την ελληνικότητά του. Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος βροντοφωνάζει οΠόντιος αρχηγός Υψηλάντης. Πολλοί διακηρύττουν με ανδρεία την πίστη τους. Τοστέφανο του νεομάρτυρα τους αναμένει. Όπως γράφει ο καθηγητής Απ. Βακαλόπουλος «Η θυσία τους τόνωσε όχιμόνο το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού, αλλά και το πνεύμα της αντίστασηςαπέναντι των κατακτητών. Έτσι οι νεομάρτυρες στην πραγματικότητα ήσαν καιεθνομάρτυρες.».
Φτάνουμε στο 1800.Το σάλπισμα του πρωτομάρτυρα της λευτεριάς Ρήγα μεταφέρεται και στον Πόντο. ΣτονΘούριό του αναφέρεται στους Πόντιους Μαυροθαλασσινούς: «ΛεβέντεςΜαυροθαλασσινοί, ο βάρβαρος ως πότε θε να σας τυραννεί». Την ίδια εποχή 4.000Μπαφραίοι θανατώνονται από τους Τούρκους, ρίχνονται δεμένοι πισθάγκωνα καιπνίγονται στον ποταμό Άλυ. Οι πρόγονοι του «φίλου» Ερντογάν» επιδίδονται μεμαεστρία στην μόνη τέχνη που διακρίθηκαν και διακρίνονται: την σφαγή του άμαχουπληθυσμού.
Το 1814 ιδρύεται ηΦιλική Εταιρεία. Αρχηγός της ορίζεται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Οι Υψηλάντες ήτανμια από τις αρχοντικές και παλιές ποντιακές οικογένειες του Φαναρίου τηςΠόλης, κατάγονταν από την Υψηλή, έναπαλιό χωριό του Όφι, στον Πόντο. Την άνοιξη του 1821 ο Αλ.Υψηλαντής κηρύσσειτον πόλεμο της ανεξαρτησίας στη Μολδοβλαχία. Από την πρώτη στιγμή τηςδιακήρυξης περί ελευθερίας του Υψηλάντη, Έλληνες νέοι σπουδαστές σπεύδουν απόδιάφορα μέρη και οργανώνονται κατά τα πρότυπα του θηβαϊκού «Ιερού Λόχου», μεαρχηγό τον Λασσάνη. Πολλοί, ίσως οι περισσότεροι, ήταν Πόντιοι. Στις 7 Ιουνίουτου 1821 στο Δραγατσάνι, πέφτουν οι περισσότεροι στο πεδίο της μάχης. Από τουςδιασωθέντες είναι γνωστά τα ονόματα 19 Ποντίων αγωνιστών του Ιερού Λόχου. Αςσημειωθεί εδώ ότι ο Τούρκος σουλτάνος κήρυξε τον Ιερό Λόχο ως ποντιακήστρατιωτική μονάδα και με την πρόφαση αυτή, έσφαξε τότε τους προκρίτους τηςΑργυρούπολης. Επί δύο χρόνια οι κάτοικοι της Αργυρούπολης, κι άλλων περιοχώντου Πόντου, δεν είχαν δικαίωμα να παίρνουν νερό την ημέρα από τις βρύσες τους,έστω κι αν αυτές βρίσκονταν μέσα στην αυλή τους. Ερμηνεύοντας το φιρμάνιοδηγούμαστε με βεβαιότητα στο συμπέρασμα ότι ο Ιερός Λόχος αποτελούνταν στηνπλειοψηφία του από Πόντιους φοιτητές.
Από την άλλη μεριάοι Πόντιοι ενίσχυσαν τον μεγάλο αγώνα της ανεξαρτησίας και με χρήματα. Ένασοβαρό παράδειγμα οικονομικής ενίσχυσης της Ελληνικής Επανάστασης είναι και ηπερίπτωση του λόγιου άντρα Ηλία Κανδήλη ή Κανδήλογου. Από τη μεγάλη παρουσίαπου απέκτησε με το εμπόριο, ένα μεγάλο μέρος, 500 λίρες Αγγλίας, το άφησεκληρονομιά στον Αλέξανδρο Υψηλάντη για τη Φιλική Εταιρεία.
Δεν έχουμεδυστυχώς πολλές μαρτυρίες για το θέματης συμβολής του Πόντου στην Επανάσταση του ’21. Η ολοκληρωτική καταστροφή τουΠοντιακού Ελληνισμού συνεπέφερε και καταστροφή των μαρτυριών. Σε γραπτά όμωςκείμενα αγωνιστών του ’21 πολλές φορές γίνεται μνεία εκατοντάδες για«Μαυροθαλασσίτες», «Τραπεζούντιους», «Σινωπείς», «Αργυρουπολίτες». Όλοι αυτοίοι μαχητές ήταν Πόντιοι εθελοντές που πολέμησαν γενναία για την απελευθέρωσητης πατρίδας. Έδωσε, λοιπόν, και ο Πόντος τον φόρο τον αιματηρό για τηνελευθερία της σημερινής πατρίδας μας. Για 100 χρόνια από την επανάσταση του ’21ανθούσε η ευλογημένη γη των Κομνηνών. Ως την μαύρη μέρα. Και μετά σιωπή,απόκρυψη, άψογη στάση. Τίποτε δεν πρέπει να λεχθεί που θα ερεθίσει τουςΤούρκους, η ελληνοτουρκική φιλία δεν πρέπει να διαταραχθεί με ασήμαντες λεπτομέρειες.Η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, τα μεγαλεία και οι άθλοι της Ρωμανίας ναλησμονηθούν. Ανάγκη μεγάλη να μάθει ο εκσυγχρονιζόμενος Ρωμηός πως η ιστορικήμνήμη είναι ασυμβίβαστη με την δολοφονική Νέα Τάξη Πραγμάτων. Η μόνη αναφοράπου ανέχεται «το εθνικό κέντρο» για τον Πόντο είναι τα συκοφαντικά ανέκδοτα. Θαακουστούν μεθαύριο στα μηνύματα των επισήμων οι γνωστές κοινοτοπίες, οινεφελώδεις και πομπώδεις φράσεις, ο στόμφος πίσω από τον οποίο κρύβεται τοτίποτα. Θα ακουστούν οι «τροπαιούχοι τουάδειου λόγου»… Θα ακουστούν οι ηχηρές γελοιότητες περί της Ενωμένης Ευρώπης, ταίδια, μονότονα πράγματα θα ξανακουστούν…
«Τότεμεγαλουργούσαν οι καρδιές, τώρα μεγαλουργούν τα χρήματα» έλεγε ο Κανάρης. Τότετο ’21 ξεσηκώθηκαν καρδιές ρωμαίικες, τώρα επικάθησαν στο σβέρκο μας Γραικύλοι,που ονομάζουν την ανανδρία τους σωφροσύνη. («Το σώφρων του ανάνδρου πρόσχημαεστί»). Δεν θέλω ‘γω καινούργια η ξένα δώρα/παληά δικά μου πλούτη σου ζητώ» λέει ο Παλαμάς. Αυτά τα παληάπλούτη είναι το αίμα των παιδιών του Πόντου, της Θράκης, της Μακεδονίας πουσήμερα η μικρά και έντιμος Ελλάς τα κρύβει κάτω από τα τουρκο-ευρωπαϊκά σαρίκιατης. Αλλά με τα «παληά πλούτη» θα ασχοληθεί ο «προοδευτικός» σκοταδισμός;Μονάχη έγνοια του η τύχη των λαθρομειονοτήτων που ζουν στην Ελλάδα.
«Και τι θε ν’απογίνει
με τη…μειονότητα
των λιγοστώνΕλλήνων
δω μέσα στηνΕλλάδα»
γράφει ο ΧρίστοςΚατσιγιάννης.
Κλείνουμε με ταλόγια του ποντιακής καταγωγής ηρωικού αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας που σε μιαπαράγραφο της προκηρύξεως συνοψίζει και τον σκοπό και το μήνυμα τηςΕπανάστασης: «…Είναι καιρός να αποτινάξωμεν τον αφόρητον τούτον ζυγόν, ναελευθερώσωμεν την Πατρίδα, να κρημνίσωμεν από τα νέφη την ημσέληνον, δια ναυψώσωμεν το σημείον, δι ου πάντοτε νικώμεν: λέγω τον Σταυρόν και ούτω ναεκδικήσωμεν την Πατρίδα και την Ορθόδοξον ημών Πίστιν από την ασεβή των ασεβώνκαταφρόνησιν».
( Το κείμενοπρωτοδημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2003, στην εφ. «Χρόνος» του Κιλκίς. Ταβιβλιογραφικά βοηθήματα που χρησιμοποιήθηκαν για την ιστορία του Πόντου είναι ηκλασική «Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού» του Χρ.Σαμουηλίδη, «Τααπελευθερωτικά στρατεύματα του Ποντιακού Ελληνισμού» του Αχ. Ανθεμίδη και«Τραπεζούντα» του Γ.Μίλλερ).
