ΚΡΥΦΑ ΣΧΟΛΕΙΑ
Μερικοί αμφισβητούν τηνιστορική υπόσταση των Κρυφών Σχολείων, με την αιτιολογία, όπως είπαμε, ότι ηπαιδεία δεν απαγορεύτηκε από την τουρκική αυτοκρατορία, γι' αυτό άλλωστευπήρχαν οι τόσες ονομαστές σχολές του γένους. Αλλά τα αμφισβητούν και για ένα ακόμαλόγο, από την «έλλειψη» ιστορικών ντοκουμέντων σχετικά με τα Κρυφά Σχολειά. Γιανα δούμε όμως και επί του προκειμένου είναι έτσι τα πράγματα;
«Τα Κρυφά Σχολειά συνεχίζονταιεκεί που οι τοπικοί πασάδες και μπέηδες μάχονται τους καλόγερους και τα γράμματα»,μας λέει ο Αλ. Ελλάδιοςτο 1714.
«Ο Γέρο Μαλαξός (Πρωτόπαπας)δίνει μαθήματα κρυφά στο σπίτι του, μέσα σ' ένα εξαθλιωμένο γυμνό δωμάτιο», μας λέει στην Περιγραφή του οΓκέρλαχ το 1752.
«ΤοΚρυφό Σχολειό δεν είναι θρύλος. Το συνετήρησε, παρά τις καταδιώξεις, οβαθύτατος πόθος του τυραννουμένου έθνους να υπάρξει», βροντοφωνεί ο κριτικός -ακαδημαϊκός - ιστορικός Δ.Κόκκινος.
Ο Μ. Πηγάς (1535-1602), λόγιος και Πατριάρχης Αλεξανδρείας, έκανε έκκληση στον τσάρο τηςΡωσίας να φτιάξει σπουδαστήριο ελληνικών γραμμάτων στο βασίλειό του, γιατί στην Ελλάδα κινδυνεύει ν'αφανιστεί. η πηγή της σοφίας. (Ιστορία Ελλην. Έθνους). Εδώ φαίνεται καθαρά ο διωγμόςπου πέρασαν τα ελληνικά γράμματα κυρίως, τον 15ο και 16ο αιώνα, οπότε καιδημιουργήθηκαν αναγκαστικά τα Κρυφά Σχολειά, που λειτουργούσαν κατά περιόδουςκυρίως στις περιοχές των αρματολών και κλεφτών και μάθαιναν τα «κλεφτόπουλα»γράμματα.
«Τα λίγα γράμματα που ξέρω,λέει ο γέρος του Μωριά, τα έμαθα από το "Ψαλτήρι" και το"Οχτωήχι" της εκκλησίας». Ασφαλώς σε κάποιο Μοναστήρι κρυφά. (Διήγηση συμβάντων ελληνικήςφυλής). Και πράγματι, πώς ήταν δυνατό να φοιτήσει σε φανερό σχολείο έναςαπόγονος των επικηρυγμένων Κολοκοτροναίων;
Χαρακτηριστικό για το πώςλειτουργούσαν τα «Κρυφά Σχολειά» είναι και το ακόλουθο γεγονός:
Όταν ο Ιμπραήμ σκορπούσε τηνκαταστροφή στην Πελοπόννησο, ο ιερομόναχος Δοσίθεος, μορφωμένος κληρικός τηςΙ. Μονής των άγιων Θεοδώρων Καλαβρύτων, πήρε τα παιδιά του Σχολείου τωνΚαλαβρύτων, στο οποίο ήταν δάσκαλος, και τα πήγε και τα δίδασκε «εν τοιςσπηλαίοις» του Χελμού. (Α. Δασκαλάκης, τομ. Γ «ΠερίΠαιδείας»).
Τα φανερά λοιπόν σχολεία, σεαρκετές περιπτώσεις την περίοδο της τουρκοκρατίας, γίνονταν κρυφά. Έτσιδούλευαν οι καλογεροδάσκαλοι της εποχής εκείνης. Δεν έχαναν καμιά ευκαιρία γιανα διδάσκουν το γένος. Είχαν και μετέδιδαν τη συνείδηση ότι η «Πόλη» έπεσε και αλώθηκε μόνοτοπικά, όχι πνευματικά και εθνικά. Ο Χριστιανισμός και ο Ελληνισμόςέμεναν άπτωτα και άτρωτα. Αυτά έτρεφαν και μόρφωναν το γένος μας.
Και πρώτος λόγος βέβαια για ναλειτουργούν «Κρυφά Σχολειά» ήταν το «ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ».
Ο Δ. Ζακυνθηνός στην ιστορία του «Η τουρκοκρατία» σελ. 13 γράφει:
«Κατά τακτά διαστήματα ανάπενταετίαν επί Μωάμεθ του Β', βραδύτερον δε ανά τετραετίαν, τριετίαν η καισυχνότερον, διετάσσετο η στρατολογία χριστιανόπαιδων επί τη βάσει των υπότων τοπικών η κοινοτικών αρχών τηρουμένων μητρώων. Οι στρατευόμενοι ήσανσυνήθως ηλικίας από δέκα μέχρι δεκαπέντε ετών».
Τα παιδιά, λοιπόν, που δεν θαυποτάσσονταν στο «παιδομάζωμα» ήταν αδύνατο να πηγαίνουν σε φανερά σχολεία...
Αλλά οι Τούρκοι, κατάπεριόδους, όταν αγρίευαν —και αγρίευαν πολλές φορές— απαγόρευαν την ίδρυσησχολείων για να μη μορφωθεί και σηκώσει κεφάλι ο «ραγιάς». Κάθε τόσο, δηλαδή,αναιρούσαν τα περί ελεύθερης παιδείας.
Ο Ρίζος Νερουλός γράφει σχετικά, ότι «οι Τούρκοι απαγόρευαν αυστηρώς σε μερικέςπεριοχές την ίδρυση δημοσίων σχολείων από φόβο μήπως οι χριστιανοί μορφωμένοιγίνουν δούλοι επικίνδυνοι και δυσκολοκυβέρνητοι».
Έτσι, κατ' ανάγκη,δημιουργούσαν οι μορφωμένοι Έλληνες δικές τους εστίες γραμμάτων κρυφά.
Και οι Έλληνες αυτοί, κατάκανόνα, όπως λέγει και ο εθνικός μας ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος, ήταν κληρικοί.
Ο Διονύσιος Θερειανός λέει χαρακτηριστικά ότι «Ή Ορθόδοξος Εκκλησία εθέρμανε ταελληνικά γράμματα, καταψυγέντα εν καιροίς χαλεπωτάτοις».
Ό Παπαφλέσσας, όπως γράφει ο «Λόγιος Ερμής» το 1819, συνιστά με επιστολή του στουςκατοίκους της Πολιανής (στην Πελοπόννησο) να χρησιμοποιήσουν το Μοναστήρι τηςΣολομονής για Σχολείο... άλλοτε κρυφό και άλλοτε φανερό, ανάλογα με τις περιστάσεις.
Ο Νεόφυτος Μεταξάς, μοναχός τηςι. Μονής Πεντέλης επί τουρκοκρατίας και μετέπειταΜητροπολίτης Αθηνών, ο οποίος και συνέχισε την παράδοση των μοναχών τηςΠεντέλης να διδάσκουν τα σκλαβόπουλα γράμματα, γράφει, μεταξύ των άλλων, ότι «οι εφημέριοι των μοναστηριών καιτων ενοριών διετήρησαν, άλλοτε κρυφά και άλλοτε φανερά, με την διδασκαλίαν τηςπατρίου γλώσσης την παρακαταθήκην (δηλαδή τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία)αμόλυντον και άμωμον».
Και σαν επιστέγασμα αςξαναθυμηθούμε αυτό που μαθαίναμε από μικρά παιδιά και που το έκφρασε θαυμάσια ηλαϊκή μούσα στα χρόνια της τουρκοκρατίας, και που αν δεν αποτελούσεπραγματικότητα δεν θα το 'κανε τραγούδι η παράδοση των ραγιάδων:
Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό
να μαθαίνω γράμματα,
γράμματα σπουδάγματα
του Θεού τα πράγματα.
φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό
να μαθαίνω γράμματα,
γράμματα σπουδάγματα
του Θεού τα πράγματα.
Γύρω από τα θέματα αυτά γενικώςπολλές πληροφορίες μας δίνουν και τα έργα των ιστορικών Π. Καρολίδη, Κ.Παπαρρηγόπουλου, Σπυρ. Τρικούπη, Μιχ. Βολονάκη, Δ. Κόκκινου, Φραντζή, Γρηγ.Παπαμιχαήλ, Αθ. Βακαλόπουλου, Κ. Καιροφύλα, Αν. Γούδα, Κ. Σάθα, Πουκεβίλ -Γάλλου προξένου σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας την εποχή εκείνη. Δημ. Μπαλάνου,Γ. Σωτηρίου, Χρ. Παπαδοπούλου, Τ. Γριτσοπούλου, κ.α. Δεν κάνουμε «σχολαστικές»παραπομπές, για να μην είναι κουραστικό το βιβλίο μας.
Και ας το ξαναπούμε, τα ΚρυφάΣχολειά όσο και αν τα πολεμούν θα βρουν, γιατί είναι ιστορική πραγματικότητα,από τη μια άκρη της Ελλάδας ως την άλλη.
Πηγή:Μιλούν τα γεγονότα -ΕΚΚΛΗΣΙΑ -ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ –21, ΤΙΜΟΘΕΟΥ Κ. ΚIΛΙΦΗ- Α' ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΝΩΣΕΩΣ ΕΛΛΗΝΩΝΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ
