ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΟΥ
ΔΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ
Τοῦ κ. Δημητρίου Ἠ. Βογιατζῆ, ΘεολόγουΚαθηγητοῦ τοῦ 3ου ΓΕΛ Ὑμηττοῦ
(2ον- τελευταίον)
δ.Ὁ Συνήγορος θεωρεῖ ὡς ἐπαχθῆ προϋπόθεση γιά τήν ἀπαλλαγή τή δήλωση, ἔστω καίἔμμεση, ὅτι ὁ μαθητής δέν εἶναι Ὀρθόδοξος, γιατί αὐτή παραβιάζει την ἀρνητικήθρησκευτική ἐλευθερία του. Σύμφωνα ὅμως μέ τή νομολογία τοῦ ΕΔΔΑ ἡ ἀξίωσηἀποκάλυψης, ὄχι μόνο ἔμμεσης ἀλλά και ἄμεσης, τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων τῶνγονέων γίνεται ἀποδεκτή ὅταν ἐξυπηρετοῦνται σύμφωνα μέ τό ἄρθρο 9,2 τῆς ΕΣΔΑσκοποί πού προβλέπονται ἀπό τόν νόμο και ἀποτελοῦν ἀναγκαῖα μέτρα σέ μιαδημοκρατική κοινωνία. Σέ καμιά δε ἀπόφαση τοῦ ΕΔΔΑ δέν γίνεται λόγος, οὔτενύξη, γιά ἀπαγόρευση τῆς ἔμμεσης ἀποκάλυψης θρησκευτικῶν πεποιθήσεων κατά τηδιαδικασία τῆς ἀπαλλαγῆς ἀπό το μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν...
Ἀντίθεταστήν περίπτωση τοῦ Λουξεμβούργου ἀξιολογεῖται θετικά ἡ ἀπόφαση τῆς κυβέρνησήςτου να ἀπαλλάσσονται ἀπό τό μάθημα μόνο ὅσοι ἀνήκουν σέ ὁμολογίες ἤ θρησκεῖεςπού δέν διαθέτουν διδακτικές ὧρες στό σχολικό πρόγραμμα καί ὄχι οἱ ἄθεοι, οἱὁποῖοι παρακολουθοῦν ἐναλλακτικό μάθημα.Ἡ ἀπαλλαγή ἀπαιτεῖ αἴτηση στό «ἘθνικόΣυμβούλιο Ἠθικῆς καί Κοινωνικῆς ἐκπαίδευσης» τό ὁποῖο και ἐγκρίνει τίςἀπαλλαγές. Στήν αἴτηση δηλώνεται φυσικά τό δόγμα το ὁποῖο πρεσβεύει ὁμαθητής11. Βεβαίως τό ΕΔΔΑ σέβεται και προστατεύει τό δικαίωμα τῆς ἐκδήλωσηςτῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων, στό βαθμό πού αὐτό δεν ἐμποδίζει τό δικαίωμα στήνἐκπαίδευση. Γιά παράδειγμα, στήν πρόσφατη ἀπόφαση γιά τή Νορβηγία το δικαστήριοἀξιολόγησε τή διαδικασία ἀπαλλαγῆς ἀπό τίς λατρευτικές ἐκδηλώσεις ὡς ἐπαχθῆ καίπολύπλοκη, ἐπειδή ἀπαιτοῦνταν ἀπό τούς γονεῖς νά δώσουν εὔλογη αἰτιολογία, ἡὁποία ἔπρεπε νά τεθεῖ ὑπό τήν κρίση τῆς Διεύθυνσης τοῦ σχολείου, χωρίς νά ἔχουνκαθοριστεῖ σαφῆ κριτήρια ἀξιολόγησης.
Συμπεραίνονταςθά πρέπει να τονίσουμε ὅτι ἡ δήλωση τοῦ μαθητῆ ὅτι δέν εἶναι ΧριστιανόςὈρθόδοξος, πού προβλέπει ἡ ἐγκύκλιος τοῦ 2002, εἶναι ἀπόλυτα συμβατή μέ τήνομολογία τοῦ ΕΔΔΑ. Ὁ μαθητής στήν προκειμένη περίπτωση δηλώνει ὅτι οἱπεποιθήσεις του ἔρχονται σέ ἀντίθεση με τό περιεχόμενο τοῦ μαθήματος, πού ἔχειὈρθόδοξο προσανατολισμό, μέ σκοπό νά θεμελιώσει τό δικαίωμα τῆς ἀπαλλαγῆς.Εἶναι ἐπίσης αὐτονόητο ὅτι ἡ πολιτεία ὀφείλει νά προστατεύει τό δικαίωμα τῶνπαιδιῶν στή μόρφωση, ὅταν αὐτό προσβάλλεται ἀπό γονεῖς πού ἀπαλλάσσουν τάπαιδιά τους για λόγους ἄσχετους μέ τίς προϋποθέσεις πού ἀναπτύξαμε. Κατάσυνέπεια οἱ ἀπαλλαγές πού δεν ὀφείλονται σέ λόγους θρησκευτικῆς συνείδησης ἀλλάσέ ἄλλους λόγους, ὅπως ἡ δυσαρέσκεια γιά τη βαθμολογία, ἡ διαφωνία μέ κάποιο καθηγητή,ἕνα μάθημα λιγότερο
κλπ.,προσβάλλουν τό δικαίωμα τοῦ παιδιοῦ στήν ἐκπαίδευση. Οἱ Θεολόγοι ποτέ δένἀρνήθηκαν την ἀπαλλαγή γιά λόγους θρησκευτικῆς συνείδησης. Αὐτό πού ἀρνοῦνταιεἶναι οἱ προσχηματικές ἀπαλλαγές, τίς ὁποῖες ἄλλωστε και θέλησε νά ἐνθαρρύνει ἡπαρέμβαση τοῦ ΣτΠ, νομίζοντας ὅτι ἔτσι θα πλήξει τό μάθημα.
Τόἐρώτημα πού τίθεται ἀβίαστα, μέ βάση τά προηγούμενα, εἶναι με ποιό πρόσχημα ὁΣτΠ ἀνέτρεψε τη δική του ἀπόφαση πού χαρακτήριζε τή λύση τῆς ἐγκυκλίου Γκεσούλη«ὡς τή μόνη ἐφικτή» (ὑπό το κράτος τῆς νομολογίας). Ὁ ἴδιος ἐπικαλέστηκε ὡςδικαιολογία, ὄχι βέβαια τήν ἀνύπαρκτη ἀλλαγή τῆς νομολογίας, ἀλλά τήν ἔκδοσημιᾶς ἀπόφασης τοῦ ΕΔΔΑ τοῦ 2008. Ἰσχυρίστηκε συγκεκριμένα ὅτι: «Τό θέμα τῆςἀπαλλαγῆς ὁδηγεῖται ἀναπόφευκτα πρός ἐπανεξέταση, κάθ᾽ ὅσον πρόσφατα τόΕὐρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου (Ἀλεξανδρίδης κατά Ἑλλάδος,ἀπόφαση τῆς 21.2.2008 με ἀφορμή τή διαδικασία ἐπιλογῆς μη θρησκευτικοῦ ὅρκου)ἔκρινε ἀθέμιτη τήν ἀξίωση (ἀκόμη καί ἀρνητικῆς) γνωστοποίησης πεποιθήσεων ὡςπροϋπόθεση ἄσκησης δικαιώματος»12. Γιά τόν ἰσχυρισμό αὐτό θά πρέπει νάἐπισημάνουμε τά ἑξῆς:
α.Δέν ὑπῆρξε ἀλλαγή οὔτε τῆς ἑλληνικῆς οὔτε τῆς εὐρωπαϊκῆς νομολογίας, ἀλλάπροσωπική ἐκτίμηση τοῦ Συνηγόρου ὅτι αὐτή θα ἀλλάξει μέ κάποια ἀπόφαση πού θαἐκδοθεῖ στό μέλλον καί θά ἀνατρέπει τή νομολογία τοῦ ΕΔΔΑ.
β.Ἡ ἐκτίμηση αὐτή δέν εὐσταθεῖ, γιατί ἡ ὑπόθεση τήν ὁποία ἐπικαλέστηκε δέν ἔχεικαμιά σχέση με τά Θρησκευτικά καί δέν ἀποτελεῖ πρόκριμα γιά κανενός εἴδουςἐπανεξέταση. Ἡ ἐπίκληση τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων γιά την ἁπαλλαγή ἀπό τάΘρησκευτικά εἶναι ἐντελῶς διαφορετικό ζήτημα ἀπό τή δημόσια δήλωση ἑνός πολίτη,ἐνώπιον τοῦ ἀκροατηρίου τοῦ δικαστηρίου ὅτι δέν εἶναι Ὀρθόδοξος, προκειμένου νάὁρκιστεῖ για νά ἀποκτήσει ἄδεια ἐπαγγέλματος δικηγόρου.
γ.Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι λίγο πρίν ἀπό τήν ἀπόφαση γιά τόν ὅρκο τοῦ 2008, τόΕΔΔΑ εἶχε ἐκδώσει, τό 2007, δυό ad hoc ἀποφάσεις για τό ζήτημα τῆς ἀπαλλαγῆςἀπό το μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, στις ὁποῖες ὁ Συνήγορος δέν ἀναφέρεται καθόλου,γιατί εἶναι ἀντίθετες μέ τούς ἰσχυρισμούς του13.
Ἀπότά προηγούμενα ἔγινε νομίζουμε σαφές ὅτι ἡ ἄποψη τοῦ στο ὅτι τό ἄρθρ.16 παρ. 2τοῦ Συντάγματος δημιουργεῖ ὑποχρέωση τῆς πολιτείας νά παρέχει θρησκευτικήἐκπαίδευση, ὄχι ὅμως καί ὑποχρέωση τῶν πολιτῶν νά τή δέχονται, εἶναι ὄχι μόνοπρόδηλα ἀντισυνταγματική, ἀφοῦ τό Σύνταγμα μιλᾶ γιά καλλιέργεια τῆςθρησκευτικῆς συνείδησης, ἀλλά καί ἀντίθετη τό- σο μέ τήν ἑλληνική νομολογία ὅσοκαί μέ αὐτήν τοῦ ΕΔΔΑ. Πράγματι εἶναι ἐξωφρενική ἡ ἄποψη τοῦ Συνηγόρου ὅτι ἀπότό ὁμολογιακό μάθημα ἀπαλλάσσονται καί οἱ Ὀρθόδοξοι.Ποιά εἶναι ἡ σύγκρουσηθρησκευτικῶν πεποιθήσεων, πού προϋποτίθεται γιά τήν ἀπαλλαγή; Ὅσο γιά τόνἰσχυρισμό Καμίνη ὅτι οἱ μαθητές, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς θρησκευτικές τουςπεποιθήσεις, μποροῦν νά ἐπικαλοῦνται λόγους συνείδησης, θαυμάζει κανείς τηνἐφευρετικότητα καί τή σοφιστική δεινότητα τοῦ ἀνδρός.Ἔχει ἀφαι- ρέσει μάλιστακαί τόν προσδιορισμό «θρησκευτική» ἀπό τόν ὅρο συνείδηση, ὥστε αὐτή νάδιευρυνθεῖ τόσο πού νά χωράει τήν ἱστορία, τήφιλοσοφία καί γενικά ὅλα ταμαθήματα μέ ἀνθρωπιστικό περιεχόμενο. Ἄν σᾶς θυμίζουν ὅλα αὐτά τούς σχεδιασμούςγιά τό Νέο Λύκειο, ἔχετε δίκιο !
Συνοψίζοντας,παρατηροῦμε ὅτι οἱ θέσεις τοῦ κ. Καμίνη ἐξελίσσονται, προϊόντος τοῦ χρόνου, ὡςἑξῆς:
•Τό 2000 θεωρεῖ ὅτι «Ἡ δήλωση θρησκεύματος στό σχολεῖο καί ἡ σχετική καταγραφήστό ἀτομικό σχολικό δελτίο τοῦ μαθητῆ δεν εἶναι ἀντισυνταγματική», γιατίἀποτελεῖ ἀπαραίτητη προϋπόθεση σε περίπτωση πού κάποιος θά θελήσει νά ἀπαλλαγεῖἀπό τά Θρησκευτικά.
•Τό 2002 θεωρεῖ ὅτι ἡ λύση τῆς ἐγκυκλίου Γκεσούλη εἶναι ἡ μόνη ἐφικτή μέ βάση τήνομολογία (πού ἀπό τότε μέχρι σήμερα δέν ἔχει ἀλλάξει).
•Τό 2007 ἐπικαλεῖται ἐνδεχόμενη μελλοντική ἐπανεξέταση τοῦ θέματος, λόγῳ μιᾶςἄσχετης μέ τά Θρησκευτικά ἀπόφασης τοῦ ΕΔΔΑ, καί προτείνει τήν ἀνατροπή τῆςμόνης ἐφικτῆς λύσης. Προτείνει ἐπίσης τήν ἐφαρμογή τῆς ἀπόφασης τῆς ΑΠΔΠΧ τοῦ2002, μόνο κατά το ἕνα σκέλος της, πού ἀφορᾶ τό περιεχόμενο τῆς δήλωσης καί ὄχικατά τό δεύτερο, πού ἀφορᾶ τον ἔλεγχο τῆς ἀξιοπιστίας της,το ὁποῖο ἀποσιωπᾶ.Ἀγνοεῖ ἐπίσης το γεγονός ὅτι ἡ Ἀρχή δέν ἀναφερόταν στήν ἐγκύκλιο Γκεσούλη καιὅτι ἡ δήλωση κατʼ ἐπίκλησι τῶν θρησκευτικῶν πεποιθήσεων δεν δίνει δικαίωμαἀπαλλαγῆς στους Ὀρθόδοξους μαθητές, γιʼ αὐτό και ὁ ἔλεγχος τῆς σοβαρότητάς της.
•Τέλος, τό 2008 ἀνατρέπει την ἀπόφαση τῆς Ἀρχῆς, τήν ἑλληνική νομολογία καί τήνομολογία τοῦ ΕΔΔΑ καί ἰσχυρίζεται ὅτι: «Δικαίωμα ἀπαλλαγῆς ἀπό τό μάθημα αὐτό(τῶνΘρησκευτικῶν) δέν ἔχουν μόνο οἱ «ἀλλόθρησκοι ἤ ἑτερόδοξοι», ἀλλά ὅλοι οἱμαθητές, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις».
Τόἐρώτημα πού προκύπτει ἀπ’ ὅλα αὐτά εἶναι ποιός ἦταν ὁ στόχος ὅλης αὐτῆς τῆςκινητικότητας, τῶν ἀντιφάσεων, τῶν εἰκασιῶν, πού ἀναστάτωσαν καί ἀναστατώνουντά σχολεῖα.
Ὅπωςἔγινε φανερό ἀπό τά προηγούμενα, ὁ πραγματικός στόχος τοῦ κ. Καμίνη δέν ἦταν ἡπροστασία τοῦ δικαιώματος τῆς ἀπαλλαγῆς, πού ἄλλωστε ἀσκοῦνταν ἐλεύθερα, ἀλλάνά διακηρύξει και νά ἐμπεδώσει τήν ἀντίληψη ὅτι τά Θρησκευτικά εἶναι μάθημαπροαιρετικό, ἔτσι ὥστε νά ἐνθαρρύνει τά παιδιά νά ἀπαλλάσσονται γιά λόγουςἄσχετους μέ τίς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Τό ἐγχείρημα ἀπέτυχε καί τώρα τόλόγο ἔχει τό βαρύ πυροβολικό τοῦ «Νέου Λυκείου».
Θάπρέπει ἐδῶ νά ἐπισημανθεῖ μέ ἔμφαση ὅτι οἱ ἀπόψεις Καμίνη ἰσχύουν γιά κάθεεἴδους καί χαρακτήρα μάθημα Θρησκευτικῶν και ἀπόδειξη γι’ αὐτό εἶναι ὅτι ὁἴδιος καί ὅσοι ἀσπάζονται τίς ἀντιλήψεις του ποτέ δέν μίλησαν γιά ὑποχρεωτικόθρησκειολογικό μάθημα.Ἐάν θεωρηθεῖ ὅτι τό Σύνταγμα δεν δημιουργεῖ τήν ὑποχρέωσηἀποδοχῆς τῆς θρησκευτικῆς ἐκπαίδευσης, τότε ὁποιοσδήποτε μαθητής θά μπορεῖ νάζητᾶ ἀπαλλαγή ἀπό τά Θρησκευτικά γιά λόγους «συνείδησης», ἀνεξάρτητα ἀπό τοπεριεχόμενό τους. Ἐξʼ ἄλλου οἱ ἀντίπαλοι τοῦ μαθήματος γνωρίζουν πολύ καλά ὅτιἡ ριζική λύση δέν εἶναι τό νά καταστεῖ ὑποχρεωτικό γιά ὅλους, ἀλλά νάκαταργηθεῖ. Αὐτό πού τούς ἐνδιαφέρει δεν εἶναι τόσο τό περιεχόμενο τῶνΘρησκευτικῶν ὅσο ἡ ἴδια ἡ παρουσία τῶν Θεολόγων στό σχολεῖο.
Τέλος,καί γιά τούς πλέον δύσπιστους ὡς πρός τό ἀβάσιμο καί ἀνεδαφικό τῶν ἰσχυρισμῶνΚαμίνη, παραθέτουμε, στό τέλος τοῦ κειμένου, τή δήλωση γιά τήν ἐπιλογή τοῦμαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στά γαλλόφωνα σχολεῖα τοῦ Βελγίου. Παρόμοια δήλωσηἀπαιτεῖται ἀπό τούς γονεῖς σέ πολλές Εὐρωπαϊκές χῶρες, ὅπου τό μάθημα εἶναιὑποχρεωτικό-ἐναλλακτικό με τήν Ἠθική, καθώς καί σ’ αὐτές πού προσφέρονται πολλάὁμολογιακά μαθήματα ἤ τό μάθημα εἶναι προαιρετικό. Μέ τή δήλωση αὐτή ὁ Βέλγοςγονέας ἐπιλέγει ὑποχρεωτικά ἕνα ἀπό τά πέντε ὁμολογιακά μαθήματα ἤ τήν μήὁμολογιακή Ἠθική.
Σύμφωνα,λοιπόν, μέ τά λεγόμενα τοῦ ΣτΠ, αὐτός πού δηλώνει στό Βέλγιο τό μάθημα τῆςἨθικῆς ἀποκαλύπτει ἔμμεσα τίς θρησκευτικές του πεποιθήσεις καί μάλιστα πολύἀναλυτικά. Ἀποκαλύπτει δηλαδή ὅτι δέν εἶναι Ρωμαιοκαθολικός, Προτεστάντης,Ὀρθόδοξος, Μουσουλμάνος ἤ Ἑβραῖος. Ἄν ὑποτεθεῖ δέ ὅτι, κατά τούς εὐσεβεῖς ἤἀσεβεῖς πόθους τοῦ Συνηγόρου, μελλοντικά θά «ἐπανεκτιμηθεῖ» τό καθεστώς τῶνἀπαλλαγῶν ἀπό τό ΕΔΔΑ, ἡ δήλωση αὐτή θά πρέπει νά καταργηθεῖ και μαζί καί τόμάθημα στή σημερινή του μορφή. Τό ἴδιο βεβαίως ἰσχύει καί γιά τά περισσότεραεὐρωπαϊκά κράτη. Φυσικά αὐτό δέν πρόκειται νά συμβεῖ, γιατί τά κράτη αὐτάσέβονται τό Σύνταγμά τους, τούς νόμους καί τίς δικαστικές ἀποφάσεις.
Ὅσογιά τή χώρα μας, ὅπου ἀνθεῖ ἡ φαιδρά πορτοκαλέα καί ἡ ἐκπαιδευτική πολιτικήἀνατρέπεται ξαφνικά, μεσοῦντος τοῦ θέρους, με βάση τή μελλοντολογική ἐκτίμησηἑνός ἰθύνοντος ὅτι «τό θέμα τῆς ἀπαλλαγῆς ὁδηγεῖται ἀναπόφευκτα πρόςἐπανεξέταση».... Ὅλα εἶναι πιθανά!
Τόσυμπέρασμα εἶναι ὅτι τά περί ἀρνητικῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας συνιστοῦν ἕναἀκόμα πρόσχημα, πού χρησιμοποιεῖται γιά νά καλύψει τή βαθιά ἐπιθυμία ὁρισμένωννά ὑποβαθμίσουν τό Ὀρθόδοξο θεολογικό μάθημα. Τό κάνουν ὄχι ἀπό ἐμπάθεια ἤἰδεολογική ἀντίθεση, ἀφοῦ δέν ἔχουν πιά ἰδεολογία. Τό κάνουν γιατί ὑπηρετοῦναὐτούς πού σχεδιάζουν τή «Νέα Ἑλλάδα». Μιά Ἑλλάδα μέ ἀπαίδευτους καί ἄθρησκουςἝλληνες. Και δυστυχῶς βρίσκουν εὐήκοα ὦτα.
Τίκρίμα!
Ὑποσημειώσεις:
11.ΕΔΔΑ, ἀπόφ. ἐπιτροπῆς,γιά την ὑπόθ. Bernard and others v. Luxemburg, 8/9/1993.
12.Ἔγγραφο τοῦ Συνηγόρου τοῦ πολίτη πρός τό ΥΠΕΠΘ, ἀρ. πρωτ. 13216.07.23/5.1.2008.
13.ΕΔΔΑ, ἀπόφ.γιά τήν ὑπόθ. Hasan and Eylem Zengin v. Turkey, 9-10- 2007, 66. καί ἀπόφ.γιά τήν ὑπόθ. Folgero and others v. Norway, 29-6-2007, 84c.
Ορθόδοξος Τύπος, 18/11/2011
Δείτε και:
-Δημήτριος Ἠ.Βογιατζής, Έλεγχος των ισχυρισμών του Συνηγόρου του Πολίτη για το μάθημα τωνθρησκευτικών
