Ο όσιος πατήρ ημών Αμβρόσιος επίσκοπος Μεδιολάνων
Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Δορμπαράκη
«Ο άγιος Αμβρόσιος αναπτύχθηκε στημεγαλόδοξη πόλη Ρώμη, ήταν ένας από τη Σύγκλητο και τηρούσε πάντοτε την αλήθειακαι στα λόγια και στα έργα. Κατά προσφυή τρόπο υπήρξε ένα είδος ζυγού καιστάθμης του δικαίου, αποφασίζοντας σε όλες τις περιπτώσεις που του τύχαιναν όχιδιφορούμενα αλλά σταθερά και ορθά. Γι’ αυτό και οι ευσεβείς βασιλείςΚωνσταντίνος και Κώνστας, υιοί του μεγάλου Κωνσταντίνου, του εμπιστεύθηκαν τηνηγεμονία της Ιταλίας. Χωρίς ακόμη να έχει βαπτιστεί, ευρισκόμενος στην τάξη τωνκατηχουμένων, ζούσε την αρετή και την καθαρότητα του βίου όχι λιγότερο απόεκείνους που ήδη ήταν μέλη της Εκκλησίας και μετείχαν στα Μυστήρια. Με απόφασητου βασιλιά Ουαλεντιανού ο άγιος Αμβρόσιος προχειρίζεται αρχιερέας τηςΕκκλησίας των Μεδιολάνων, γιατί εκείνον τον καιρό απέθανε ο προηγούμενοςεπίσκοπος, οπότε μαζί με το βάπτισμα που έλαβε, διήλθε κατά την τάξη τηςΕκκλησίας όλους τους βαθμούς της ιερωσύνης, φτάνοντας στον τελευταίο. Έκτοτεδίδασκε την ορθόδοξη πίστη και ζωή καλώς και ορθώς, κρατώντας την Εκκλησίαμακριά από κάθε αίρεση και υπερασπιζόμενος αυτούς που αγωνίζονταν κατά τωναιρέσεων του Αρείου και του Σαβελλίου και του Ευνομίου. Συνέταξε διάφορα βιβλίαυπέρ της ευσεβούς πίστεως, ενώ όταν ο βασιλιάς Θεοδόσιος ήλθε στην πόλη τωνΜεδιολάνων, μετά από διαταγή του να φονευτούν πολλοί στη Θεσσαλονίκη, τονεμπόδισε να εισέλθει στην Εκκλησία, θυμίζοντάς του αυτά που είχε αποτολμήσει νακάνει και διδάσκοντάς τον πόση διαφορά υπάρχει μεταξύ ιερωμένου, λαϊκού καιβασιλιά. Κι αφού τον νουθέτησε να μη προσέρχεται στα θεία με αυθάδεια καιαναίδεια, τελείωσε τη ζωή του με καλά γηρατειά».
Ο υμνογράφος του αγίου Αμβροσίου, οάγιος Ιωσήφ, βλέπει κατά πρώτον τον άγιο να είναι στεφανωμένος με δύο στεφάνια:αυτό του καλού ηγεμόνα και αυτό του αρχιερέα. Θεωρεί ότι ο τρόπος που άσκησετην κοσμική εξουσία ήταν παρόμοιος με τον τρόπο που έδρασε ως κληρικός,γι’ αυτό και τον χαρακτηρίζει και για τα δύο ως «οικονόμον της χάριτος». Ουμνογράφος προφανώς αποδέχεται την κυριαρχούσα άποψη στο Βυζάντιο ότι η κοσμικήηγεμονία λειτουργεί μέσα στα πλαίσια της εκ Θεού δοθείσης εξουσίας, οπότεως διάκονος του Θεού κατανοείται και ο εκάστοτε ηγεμών, αρκεί καιεκείνος να έχει την ίδια συνείδηση. «Ηγεμονίας τον θρόνον κατακοσμών αρεταίς,εξ επιπνοίας θείας τον της ιεραρχίας προσφόρως εκομίσω∙ όθεν πιστός οικονόμοςτης χάριτος εν αμφοτέροις Αμβρόσιε γεγονώς, διπλούν στέφανον κεκλήρωσαι».(Κατακόσμησες με αρετές τον θρόνο της ηγεμονίας σου, και έλαβες με καλό τρόπο απόθείο φωτισμό τον θρόνο της ιεραρχίας. Γι’ αυτό και έγινες πιστός οικονόμος τηςχάρης του Θεού και στα δύο, Αμβρόσιε, οπότε και δέχτηκες διπλό στεφάνι). Είναιευνόητο βεβαίως ότι ο άγιος Ιωσήφ θέλει εξαρχής να τονίσει ότι εκείνος πουέφτασε να γίνει άγιος αρχιερέας, ήταν ο ίδιος που δρούσε ως άγιος και στακοσμικά του καθήκοντα. Ο άγιος είναι άγιος σε όλη τη διαδρομή της ζωής του καιδρα ως άγιος σε όποιο έργο αναλαμβάνει.
Εκεί που έχουμε μία καθολική σχεδόνθεώρηση της δράσεως του αγίου Αμβροσίου είναι στο κάθισμα του όρθρου. Σημειώνειο ποιητής: «Λόγους ζωής Πάτερ σοφέ κεκτημένος, τας διανοίας των πιστώνκαταρδεύεις και καρποφόρους χάριτι δεικνύεις αεί∙ των αιρετιζόντων δεκατακλύζεις τας φρένας∙ χάριν αναβλύζων τε ιαμάτων εκπλύνεις παθών παντοίωνρύπον αληθώς, ιερομύστα θεόφρον Αμβρόσιε». Δηλαδή: Έχοντας αποκτήσει λόγουςζωής, πάτερ σοφέ, ποτίζεις τις διάνοιες των πιστών και τους αναδεικνύειςπάντοτε με τη χάρη του Θεού καρποφόρους. Τα μυαλά όμως των αιρετικών ταεξαφανίζεις. Κι από την άλλη αναβλύζοντας τη χάρη των ιαμάτων ξεπλένεις τονρύπο των κάθε είδους παθών αληθινά, ιερομύστα θεόφρον Αμβρόσιε. Ο άγιος, μεάλλα λόγια, αναδείχτηκε μεγάλος και σπουδαίος δάσκαλος της πίστεως,εξολοθρευτής των αιρέσεων, θαυματουργός άγιος.
Πράγματι, εκεί που αναδείχτηκε στον πιομεγάλο βαθμό το ταλέντο του αγίου Αμβροσίου ήταν στη διδασκαλία της πίστεως. Οάγιος Αμβρόσιος υπήρξε μέγας δάσκαλος και για τη Δύση που έδρασε, αλλά και γιατην Ανατολή. Και τούτο γιατί πέραν του φωτισμού που είχε από τον Θεό,αξιοποίησε και όλες τις φυσικές δυνάμεις του στο να εκμάθει την ελληνικήγλώσσα, και συνεπώς να έλθει σε επαφή με τα θεόπνευστα κείμενα των μεγάλωνΠατέρων της Ανατολής, του αγίου Αθανασίου, του Μεγάλου Βασιλείου, του αγίουΓρηγορίου του Θεολόγου. Μέσω αυτού μάλιστα μεταγγίστηκε η πατερική αυτή γνώσηκαι στη Δύση, μία προσφορά κολοσσιαία όντως του αγίου Αμβροσίου. Ο άγιοςΑμβρόσιος αφομοίωσε δημιουργικά όλη αυτή τη θεολογία και προσπάθησε να τημεταφέρει στους πιστούς του με τον πιο άμεσο και καίριο τρόπο. Ο υμνογράφος τουλοιπόν, γνώστης όλης αυτής της καταστάσεως, εξαντλεί το μεγαλύτεροποσοστό των ύμνων του προκειμένου να αναδείξει ακριβώς αυτό το θεόσδοτο χάρισμάτου. «Ο Λόγος ο του Θεού σοφίας σοι λόγον δεδώρηται, κεκοσμημένον γλώσσηαληθεί, ιεράρχα Αμβρόσιε» (ο Λόγος του θεού, ο Χριστός, σου έχει δωρήσειλόγο σοφίας, διακοσμημένο με αληθινή γλώσσα, ιεράρχα Αμβρόσιε)∙ «Μεμυημένος,Ιεράρχης ως ένθεος όσιε, πάσαν νόησιν Γραφής τοις αγνοούσι, Αμβρόσιε Πάτερ, ταδισέφικτα τρανώς εσάφησας» (Μυημένος στα του Θεού σαν ένθεος ιεράρχης όσιε,εξήγησες με καθαρό τρόπο τα δύσκολα της Γραφής σ’ αυτούς που αγνοούσαν κάθεκατανόησή της)∙ «Γεωργός ανεδείχθης τέμνων την της πίστεως ευθείαν άρουρανκαι διδασκαλίας επισπείρων Θεόσοφε δόγματα» (Αναδείχτηκες γεωργός,Θεόσοφε, καλλιεργώντας το ίσιο χωράφι της πίστεως και σπέρνοντας τα δόγματα τηςδιδασκαλίας).
Πάνω σ’ αυτό το χάρισμα της διδασκαλίαςτου αγίου θα πρέπει να επισημάνουμε δύο στοιχεία, που επισημαίνει και ουμνογράφος: αφενός το γεγονός ότι ο Αμβρόσιος, μέσα στην ποιμαντική του αγωνία,συνέθεσε και ύμνους λειτουργικούς, προκειμένου πιο εύκολα να αφομοιωθούν οιδιδασκαλίες του από τον πιστό λαό, κάτι που έχει μείνει στην ιστορία ως το«Αμβροσιανό μέλος» - «Νομοθεσίαις ταις του Σωτήρος συ επόμενος, Πάτερ, το δοθένσοι τάλαντον εμμελώς, ως οικέτης αγαθότητος, επολυπλασίασας, δεσποτικής χαράςαξιούμενος» (Ακολουθώντας τις νομοθεσίες του Σωτήρα Χριστού, Πάτερ,πολλαπλασίασες το τάλαντο που σου δόθηκε με εμμελή τρόπο, σαν δούλος καλός,γινόμενος έτσι άξιος της χαράς του Δεσπότη Χριστού) – αφετέρου ότι ο άγιοςΑμβρόσιος τη διδασκαλία του την συνδύαζε πάντοτε με την αγία ζωή του. Ο άγιοςδηλαδή δεν δίδασκε κάτι που ο ίδιος δεν το είχε φτάσει, σύμφωνα και με τουΚυρίου την υπόδειξη: «ο ποιήσας και διδάξας μέγας κληθήσεται», οπότε ηδιδασκαλία του συνδυασμένη με την αγία βιοτή του έφθανε στους πιστούς ωςκυριολεκτικά ευώδες θυμίαμα που κατευωδίαζε τις αισθήσεις τους. «Ο λειμώντων δογμάτων σου και θεολαμπής σου βίος, πανεύφημε, ως συνθέσεως θυμίαμα,κατευωδιάζει τας αισθήσεις ημών».
Ο άγιος Αμβρόσιος υπήρξε όμως και μέγαςαντιαιρετικός. Ήταν ο μόνος στη Δύση, που έχοντας, όπως είπαμε, μελετήσει καιαφομοιώσει τη θεολογία των Πατέρων της Ανατολής, κατενόησε αμέσως τον κίνδυνοτων αιρεσιαρχών Αρείου, Σαβελλίου, Ευνομίου. Γι’ αυτό και απεδύθη σεαγώνα εξαλείψεως των αιρέσεων αυτών και αποκρούσεώς τους, ώστε να απομακρυνθούναπό τα όρια της ευθύνης του. Το γεγονός αυτό βεβαίως τον κατέστησε όριο πίστεωςκυρίως για τη Δύση, ώστε όλων τα βλέμματα να είναι στραμμένα σ’ εκείνον, όπωςαντιστοίχως συνέβαινε για παράδειγμα στην Ανατολή με τον μέγα Βασίλειο. «Πανσόφοιςκαι ιεροίς σου δόγμασι, την αρειανόφρονα αποδιώξας λύμην, ως ποιμήν επί χλόηνεποίμανας ορθοδοξίας, Πάνσοφε, τα λογικά σου πίστει θρέμματα» (Με τα πάνσοφακαι ιερά σου δόγματα έδιωξες μακριά την ακαθαρσία της αίρεσης του Αρείου,Πάνσοφε, κι ως Ποιμένας ποίμανες πάνω στη χλόη της ορθοδοξίας τα λογικά σου μετην πίστη πρόβατα). Γι’ αυτό και ο άγιος Ιωσήφ χαρακτηρίζει μεταξύάλλων τον Αμβρόσιο «μάχαιραν πιστών εστιλβωμένη» και σάλπιγγα της εορτής τηςΣαρκώσεως του Θεού, που ως μάχαιρα κατακόβει τα θράση των αιρέσεων, ενώ ωςσάλπιγγα διεγείρει τους πάντες στην αληθινή πίστη. «Ως μάχαιρα πιστώνεστιλβωμένη δείκνυσαι, και σάλπιγξ της ευσήμου Εορτής, τα θράση των αιρέσεωντμητικώς συγκόπτουσα και πάντας διεγείρουσα». Δεν είναι τυχαίο, γι’ αυτό, ότιμπόρεσε με τη χάρη του Θεού να ελκύσει στη χριστιανική πίστη τον μέγαΑυγουστίνο, ο οποίος μέχρι να γίνει χριστιανός, ταλαιπωρείτο στα μονοπάτια τωνδιαφόρων φιλοσοφιών και θεοσοφιών.
Μέσα στα πλαίσια του αντιαιρετικούαγώνα του αγίου Αμβροσίου πρέπει να εντάξουμε και τον αγώνα του κατά τηςπρακτικής αίρεσης, της αίρεσης του βίου, δηλαδή τον ανορθόδοξο τρόπο ζωής. Κιαυτό κυρίως το έκανε προσφέροντας ανόθευτη την ορθόδοξη πίστη, αλλά καιελέγχοντας τους θρασείς, έστω κι αν βρίσκονταν σε υψηλότατες θέσεις, ακόμη καιτου βασιλιά. Είναι γνωστό σε όλους, το λέει άλλωστε και το συναξάρι, πώς έλεγξεκαι τον ίδιο τον Μεγάλο Θεοδόσιο και του έβαλε κανόνα, μέχρι να γίνει και πάλιδεκτός στην Εκκλησία. Ο υμνογράφος του αγίου δεν αφήνει βεβαίως ασχολίαστηαυτήν την ακεραιότητα και ευθύτητα του αγίου Αμβροσίου. Τον παραλληλίζειμάλιστα εν προκειμένω με τον προφήτη Ηλία και τον άγιο Ιωάννη τονΒαπτιστή. «Τον προφήτην Ηλίαν ζηλοτυπών, Ιωάννην ωσαύτως τον Βαπτιστήν,ανδρείως διήλεγξας Βασιλείς ανομήσαντας». (Ζηλεύοντας τον προφήτη Ηλία, όπωςκαι τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, έλεγξες με ανδρεία βασιλείς που ανόμησαν). «Οζήλος σου Ηλιού ζήλον μιμείται Μακάριε∙ βασιλέα γαρ πιστόν, χρανθέτα τοιςαίμασιν, ελέγξας απήλασας θείων περιβόλων, το αιδέσιμον φυλάττων Θεού». (Οζήλος σου, μακάριε Αμβρόσιε, μιμείται τον ζήλο του προφήτη Ηλία. Διότι έλεγξεςτον πιστό βασιλιά, που μολύνθηκε όμως από το αίμα που έχυσε, και τοναπομάκρυνες από τον θείο περίβολο της Εκκλησίας, φυλάσσοντας έτσι τον σεβασμότου Θεού). Είναι ευνόητο ότι μία τέτοια στάση έναντι της κοσμικής εξουσίαςπροϋποθέτει άνθρωπο που έχει μεταθέσει την ύπαρξή του στον ίδιο τον Θεό και γι’αυτό δεν εξαρτά την πορεία του από τη γνώμη και τη διάθεση των εκάστοτεκρατούντων.
Και τέλος, ο άγιος υπήρξε μέγαςθαυματουργός. Ο Θεός τον χαρίτωσε λόγω της κεκαθαρμένης καρδίας του και τωνπολλών αρετών του («Σώμα και καρδίαν και τον νουν προκαθηράμενος παθώνσυγχύσεως, πυρφόρον έλλαμψιν άνωθεν εισεδέξω την του Πνεύματος, ώσπερ οι θείοιμαθηταί, Αμβρόσιε», δηλαδή: Προκαθάρθηκες κατά το σώμα και την καρδία και τοννου από τη σύγχυση των παθών, Αμβρόσιε, οπότε δέχτηκες από τον Θεό την πυρφόραέλλαμψη του αγίου Πνεύματος, σαν τους θείους μαθητές του Χριστού), όχι μόνο νακάνει θαύματα με την προσευχή και τη μεσιτεία του προς τον Θεό, αλλά και μεμόνη την επαφή με το ρούχο του. «Μεγίστην χάριν προς Θεού δεδεγμένος καιδύναμιν σης εσθήτος επαφή, ποικίλα πάθη, Αμβρόσιε Πάτερ, εθεράπευσας τωνπροσιόντων σοι» (Δέχτηκες μεγίστη χάρη και δύναμη από τον Θεό, Πάτερ Αμβρόσιε,γι’ αυτό και θεράπευσες ποικίλα πάθη αυτών που προσέρχονταν σε σένα, και μεμόνη την επαφή της εσθήτας σου). «Ταις αυτού πρεσβείαις, Χριστέ ο Θεός,ελέησον και σώσον ημάς».
Ακολουθείν
