ΠρωτοπρεσβυτέρουἸωάννου Φωτοπούλου
Ὁ ἃγιος Συμεών ἈρχιεπίσκοποςΘεσσαλονίκης, ὁ μέγας Πατήρ καί λειτουργιολόγος δίδει μιά σύντομη ἀλλά θαυμάσιαπνευματική ἑρμηνεία τῆς ἱερατικῆς ἀμφιέσεως, ἐξηγῶντας ἔτσι τή σημασία πού ἔχειἡ κληρική ἐνδυμασία τόσο γιά τούς κληρικούς ὃσο καί γιά τούς λαϊκούς. Στόβιβλίο “Περί τῶν ἱερῶν χειροτονιῶν” καί στά κεφάλαια ΡΠΕ΄ καί ΡΠΣΤ΄ ὁμιλεῖ“περί ἐνδυμάτων ἀνηκόντων κοσμικοῖς χειροτονηθεῖσι διακόνοις καί πρεσβυτέροις”καί πιό συγκεκριμένα “Περί ἱερῶν ἐνδυμάτων, ἱματίου, καμισίου καί τῶν λοιπῶν”. Λέγει λοιπόν ὃτι μετά τήν χειροτονία του ὁ ἱερεύς ἄν μέν προέρχεται ἀπότή μοναχική τάξη ἐνδύεται τά συνήθη, μοναχικά δηλ. ἐνδύματα ἐνιῶ ἄν εἶναι ἀπότούς “κοσμικούς” δηλ. τούς λαϊκούς “περιβάλλεται ἄμφια ἃ καί ὁ διάκονος ἀμφιέννυται,σημαντικά τῆς ἱερωσύνης, καί διά τήν εὐλάβειαν ὀξέα ἤ μέλανα καί κατά τόλεγόμενον ἱμάτιον ἐραμμένα” δηλ. φοράει ἐνδύματα σάν κι αὐτά τοῦ διακόνου πούφανερώνουν τήν ἱερωσύνη καί τά ὁποῖα εἶναι χάριν εὐλαβείας σκοῦρα ἤ μαῦρακαί ραμμένα ὃπως τό ἱμάτιο. Καί πιό κάτω λέγει ὃτι ὁ ἀναγνώστης πρίνδεχθεῖ τή σφραγίδα τῆς χειροθεσίας εὐλογεῖται ἀπό τόν ἀρχιερέα καί ἐνδύεται τό ἱμάτιο“μέλαν ὄν διά τήν ταπείνωσιν ὡς εἰρήκαμεν τε καί συστολήν. τοιαῦτα γάρ τά τοῦπένθους.καί ἄχρι ποδῶν καί εὐρύχωρον διά τήν εὐλάβειαν μετά τῆς θείας ἀγάπης...Σταυροῦδέ τύπον ἐπέχει τιῶ μήκει τε καί τοῖς μανικίοις. Tαῦτα μέν οὖν τά ἱμάτιακοινά πᾶσι...εἰς τιμήν τῆς ἱερωσύνης...Τοίνυν οἱ διάκονοί τε καί ἱερεῖς ὃμοιατοῖς ἱματίοις ἄνωθεν ἐνδύονται ἄμφια καί ἐπί κεφαλὴς τά σκιάδια καί λοιπάσυνήθη φορέματα, πάντα σταυρόν ἐκτυποῦντα, ὡς καί αὐτό τό σκιάδιον. ἐπεί καί τοῦἐσταυρωμένου δι᾿ ἡμᾶς εἰσί λειτουργοί...” Μεταφράζουμε : “Αὐτό τό ἱμάτιοεἶναι μαῦρο, ὃπως εἴπαμε, χάριν ταπεινώσεως καί συστολῆς πού εἶναι τάχαρακτηριστικά τοῦ κατά Χριστόν πένθους. Κι εἶναι μακρύ ὡς τά πόδια καί εὐρύχωροχάριν εὐλαβείας καί ὡς εἰκόνα τῆς θείας ἀγάπης. Παρουσιάζει ἀκόμα τύπο τοῦΣταυροῦ μέ τό μῆκος καί τά μανίκια του. Λοιπόν αὐτά τά ἱμάτια εἶναικοινά σ᾿ ὃλους τούς κληρικούς ὡς τιμή πρός τήν ἱερωσύνη. Καί οἱ διάκονοικαί οἱ ἱερεῖς φοροῦν ἐνδύματα ὃμοια μέ τά ἱμάτια καί στήν κεφαλή τουςσκιάδια καί τά ὑπόλοιπα συνήθη γιά τούς ἱερεῖς φορέματα πού ὃλα τουςτυπώνουν (εἰκονίζουν )τό Σταυρό καθώς καί τό σκιάδιο. Κι αὐτό, γιατί εἶναιλειτουργοί τοῦ Ἐσταυρωμένου”
Τί μᾶς διδάσκει ἐδῶ ὁ ἃγιος Συμεών; ἄςτό δοῦμε ἀναλυτικά:
α) ὃτι οἱ κληρικοί ἃμα τιῆχειροτονίᾳ τους φοροῦν ἐνδύματα σ η μ α ν τ ι κ ά τῆς ἱερωσύνης. Μέ τά ράσα τους οἱ κληρικοί φανερώνουν στόν κόσμο τή δωρεά τ῀ὴς ἱερωσύνης πού ἔλαβαν. Ἡ ἱερωσύνη εἶναι ἡ ἔνσαρκη μαρτυρία σωτηρίας τοῦ κόσμου, ἡ ὁποία πρέπει νάφανερώνεται στούς μέν πιστούς καί καλοπροαιρέτους ὡς ἐλπίδα, στούς δέ ἀπίστουςὡς ἔλεγχος.
β) ὃτι τά ἐνδύματα αὐτά εἶναι σκοῦρακαί συνηθέστερα μαῦρα. Γιατί; Γιά νά δηλώνεται ἡ εὐλάβεια,ἡ συστολή ἡ ταπείνωση δηλ. τό κατά Χριστόν πένθος πού πρέπει νά χαρακτηρίζειτόν κληρικό. Ἐξάλλου τό μαῦρο χρῶμα εἶναι ἀπόλυτα συμβατό μέ τήν αἰσθητικήτῆς ἐνδυμασίας γενικώτερα, τόσο τῆς ἐπισήμου ὃσο καί τῆς σύγχρονης καθημερινῆς,ἀνδρικῆς καί γυναικείας. Τό μαῦρο ράσο μέ τίς χειρίδες του, εἶναι ἐν ταυτιῶταπεινό καί μεγαλειῶδες, ὃπως εἶπε καί ὁ Γκόγκολ. (ἄς τ᾿ ἀκούσει ὁ κ.Μπούμης πού συνεχίζει νά μιλάει γιά δυνατότητα τῶν τοπικῶν συνόδων νά ἐπιτρέπουνἀκόμα καί λευκά ράσα ἀ λά...Μπίν Λάντεν!).
γ) ὃτι τά ἱερατικά ἐνδύματα είναι ραμμένα σάν ἱμάτια δηλ. εἶναι εὐρύχωρα καί μακριά μέχρι τά πόδια χάριν εὐλαβείας καί γιά νά εἰκονίζεται ἡ εὐρυχωρία τῆς θείας ἀγάπης κατ᾿ εἰκόνα τὴς ὁποίας πρέπει νά ζεῖ καί νά κινεῖται ὁ ἱερεύς.
δ) ὃτι ὑπάρχουν κι ἄλλα ἱερατικά ἐνδύματα, ἀντίστοιχα μέ τό ζωστικό (ἀντερί) καθώς καί κάλυμμα κεφαλῆ ς πού τότε ἦταν τό σκιάδιο καί τώραεἶναι ὁ ...ἀπόγονος του τό καλλυμαύχι.
ε) ὃτι ὃλη ἡ ἱερατική ἀμφίεση εἶναι ἓνας ζωντανός τύπος τοῦ Σταυροῦ ἐπειδή οἱ κληρικοί εἶναι λειτουργοί τοῦ Ἐσταυρωμένου, ἐπειδή πρέπει ἡ ζωή τουςνά σφραγίζεται ἀπό φρόνημα σταυρικό καί μέ τήν ἀμφίεσή τους ἀκόμη νά κηρύττουν τόν λόγον τοῦ Σταυροῦ, ὁ ὁποῖος “τοῖς μέν ἀπολλυμένοις” (γιά ὃσους χλευάζουν τό ράσο κι ὃ,τι αὐτό κατά τή διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Συμεών ἐκφράζει)“μωρία ἐστί, τοῖς δέ σωζομένοις”(γιά ὃσους τιμοῦν κι εὐλαβοῦνται τό τίμιο ράσο κι ὃ,τι αὐτό ἐκφράζει) δύναμις Θεοῦ ἐστί”(Κορ.Α᾿ 1,18). Αὐτά μᾶς λέγει ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Συμεών.
Ἂς ἔλθουμε τώρα σέ κάποιον ἄλλο ἃγιο Ἀρχιεπίσκοπο, τόν ἃγιο Λουκᾶ τόν Θαυματουργό, Ἀρχιεπίσκοπο Συμφερουπόλεως καί Κριμαίας, ὁ ὁποῖος ζεῖ περίπου500 χρόνια ἀργότερα(1887-1961), στίς μέρες μας, στή Ρωσία. Τό Βίο του στά Ἑλληνικά(“῾O Ἀρχιεπίσκοπος Λουκᾶς”), πλήρη χάριτος καί ὠφελείας πνευματικῆς, ὀφείλουμεστόν παιδικό φίλο, ἀδελφό καί συλλειτουργό π. Νεκτάριο Ἀντωνόπουλο, Καθηγούμενοτῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σαγματᾶ Θηβῶν. Ἀπό κεῖ εἶναι καί οἱ σελίδες στίς ὁποῖεςπαραπέμπουμε. Ὁ ἃγιος Λουκᾶς, διάσημος χειρουργός καί καθηγητής στή Ρωσίακαί στό ἐξωτερικό ἀνταποκρίθηκε ἀμέσως στήν κλήση τοῦ Θεοῦ καί δέχθηκε μέ χαράτή δωρεά τῆς ἱερωσύνης καί τό συνακόλουθο ἱερατικό ἔνδυμα τό 1921, μέσα δηλ. στή φωτιά τοῦ κομμουνισμοῦ. “Ἀπό τήν ἡμέρα τῆς χειροτονίας του”διαβάζουμε, “...χειρουργοῦσε καθημερινά, παρέδιδε μαθήματα στήν ἸατρικήΣχολή πάντα μέ τό ράσο του καί τό σταυρό του”.(σ.86) “...παντοῦ ὃπου πήγαινεκυκλοφοροῦσε μέ τήν ἱερατική του περιβολή...Πολλές φορές προσπάθησαν (οἱ ἄθεοι)νά τόν πείσουν νά σταματήσει νά κυκλοφορεῖ μέ τό ράσο καί τό σταυρό καίνά ἀφήσει τήν ἱερωσύνη...δέν ὑποχωροῦσε μέ τίποτα. Λειτουργοῦσε, κήρυττε,δίδασκε στό Πανεπιστήμιο μέ τό ράσο του...(σ.87).Κατά τήν ἐξορία του “κάποιαμέρα τόν κάλεσαν στήν G.P.U. Παρουσιάστηκε, ὃπως πάντα, ὡς ἐπίσκοπος, μέ τόράσο του καί τό εγκόλπιό του..”(σ.129). “Στό Λένιγκραντ τόν κάλεσεπροσωπικά ὁ..πρόεδρος τῶν Σοβιέτ τῆς πόλης..τόν προέτρεψε νά παραιτηθεῖ ἀπό τήνἱερωσύνη καί νά βγάλει τό ράσο του. Τοῦ ὑποσχέθηκε δέ, ὃτι θά δημιουργοῦσανεἰδικό ἐρευνητικό ἰνστιτοῦτο γιά τόν ἴδιο...Ὁ ἐπίσκοπος Λουκᾶς αρνήθηκε νάπαραιτηθεῖ ἀπό τήν ἱερωσύνη”.(σ.213). Κατά τήν τέταρτη(!) σύλληψή του ὁ ἃγιοςἔλεγε σ᾿ ἓνα συγκρατούμενό του: “Μοῦ λένε νά βγάλω τό ράσο, ἀλλά δέ θά τό κάνωποτέ. Τό ράσο μέχρι τό θάνατό μου θά μείνει μαζί μου...”(σ. 242) “Ὁγιατρός τῶν φυλακῶν Ὀμπόγιεφ τόν κάλεσε στό γραφεῖο του. Τοῦ εἶχαν δώσει ἐντολήνά τόν πείσει νά βγάλει τό ράσο του, νά μή δίνει “εὐλογία” καί γενικά νά μήν “τρ αβ ά ε ι τ ή ν π ρ ο σ ο χ ή “.ἔδωσε (ὁ ἃγιος)στόν Ὀμπόγιεφ νά καταλάβει μέ εὐγενικό τρόπο ἀλλά καί σταθερότητα ὃτι αὐτό πούτοῦ ἀνέθεσαν νά κάνει ἦταν ὑπεράνω τῶν δυνάμεών του”.(σ.243).
Σέ ἄλλη περίπτωση διηγεῖται ὁ ἴδιος: “Εἶχαπρόταση ἀπό τό ὑπουργεῖο Ὑγείας νά μιλήσω σ᾿ ἒνα συνέδριο...ἔδωσα τήσυγκατάθεσή μου, ἀλλά ἔγραψα πώς ὁ διευθυντής τοῦ Ὑγειονομικοῦ μοῦ ἀπαγορεύεινά βγαίνω μέ τό ράσο καί ὃτι ὁ Πατριάρχης μού ἀπαγορεύει νά βγαίνω χωρίςράσο. Εγραψα σχετικά στόν Πατριάρχη. Μοῦ ἀπάντησε μ᾿ ἓνα γράμμα ὃτισυμφωνοῦσε μαζί μου. Ἡ ἄποψή του εἶναι ὃτι ὃτι τό νά ἐμφανίζομαι ντυμένοςστά πολιτικά καί νά κρύβω τά μαλλιά μου μπροστά στό ἀκροατήριο, ὃταν ὃλοιγνωρίζουν πώς εἶμαι ἀρχιερέας, σημαίνει πώς ντρέπομαι γιά τό ἱερατικό μου ἀξίωμα.ἄν τό συνέδριο θεωρεῖ ἀπαράδεκτη καί προσβλητική γιά τό κοινό τήν παρουσία τοῦ ἀρχιερέα,τότε καί ὁ ἀρχιερέας πρέπει νά θεωρεῖ ἀναξιοπρεπές γιά τόν ἑαυτό του νάπαρευρίσκεται σ᾿ αὐτό τό συνέδριο...”.ὃταν τοῦ ἀρνήθηκαν νά ἐμφανισθεῖ μέ τόράσο του “...Ζήτησα”, λέει, “νά μεταβιβάσουν στό διευθυντή τήν ἀπόφασή μου νά ἀποστασιοποιηθῶἀπό τούς ἐπιστημονικούς κύκλους”.(σ.302)
Σχετικά μέ τούς ἱερεῖς τῆς ἐπαρχίας του“ἀγανακτοῦσε ὃταν ἔβλεπε νά πίνουν ἤ νά καπνίζουν ἤ νά κυκλοφοροῦν χωρίς τήν ἱερατικήτους ἐνδυμασία.Στούς ἱερεῖς αὐτούς ἔβαζε ἐπιτίμιο τρίμηνης ἀργίας”.(σ.312), ἐνιῶσέ ἐπιστολή του ἔγραφε: “Στήν ἐπαρχία μας δέν ὑπάρχουν πιά ξυρισμένοι ἱερεῖς, ἀλλάπόσοι τέτοιοι ὑπάρχουν σέ ἄλλους τόπους. Πόσοι εἶναι πού ντρέπονται νάφορέσουν τά ράσα τους, πού εἶναι ντυμένοι σύμφωνα μέ τούς κοσμικούς! Χρόνια πρίν ὁ Γκόγκολ ἔγραφε γιά τήν ἐνδυμασία τοῦ κληρικοῦ: “Τό ἔνδυμάτους εἶναι ὑπέροχο καί μεγαλειῶδες. δέν ὑπόκειται στίς ἀλλαγές τῆς ἀνόητης μόδας”.(σ.314) Μήπως ὃμως ὁ ἃγιος φοροῦσε τά ράσα γιά ἐπίδειξη; Γράφει μιά δασκάλα: “Ὁσεβασμιώτατος πάντα φοροῦσε ἐπιδιορθωμένα παπούτσια καί μπαλωμένο ράσο μέξεφτισμένους ἀγκῶνες. Κάθε φορά πού ἡ ἀνηψιά του τοῦ ἔλεγε νά ράψεικαινούργια ροῦχα ἀπαντοῦσε: - Μπάλωνε, μπάλωνε Βέρα. Οἱ φτωχοί εἶναιπολλοί”.(σ.320) κι ἄλλη γράφει: “Φοράει τό παλιό ράσο ἀπό καραβόπανο καί τόπολύ παλιό ἀντερί ἀπό πολύ φτηνό ὓφασμα. Γιά νά πάει ἐπίσκεψη στόνΠατριάρχη, ἔπρεπε νά πλύνω καί τό ἓνα καί τό ἄλλο” (σ.330)
Μέ ὃλον αὐτόν τόν καταιγισμό τῶνπαραπομπῶν ἀπό τό Βίο τοῦ ῾Αγίου Λουκᾶ γίνεται φανερή ἡ σημασία πού ἔδινε ὁ ἃγιοςστό τιμημένο ράσο. Ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἱερατικῆς του ζωῆς ἔγινε “ σάρξ ἐκ τῆςσαρκός του”, καύχημά του, προτιμότερο ἀπό τήν κοσμική του “υπόληψη”, τήν ἐπιστημονικήτου ἰδιότητα (ἄς τό προσέξουν οἱ ποικίλοι ἐπιστήμονες-κληρικοί πούπροφασίζονται ὃτι δέν μποροῦν νά κυκλοφοροῦν στό χῶρο ἐργασίας τους μέ τά ράσα,ἀρνούμενοι ἔτσι τήν μαρτυρία τους καί τόν ὀνειδισμό τοῦ Χριστοῦ)τήν δράση τουτήν ἐλευθερία του καί τήν ἴδια του τή ζωή! Στήν πραγματικότητα δέν ἔκανε ἄλλο ἀπότό νά ἐφαρμόσει στήν πράξη τή διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Συμεών Θεσσαλονίκης, πού δένεἶναι μιά αὐθαίρετη, ἰδιότροπη ἑρμηνεία τῆς σημασίας τοῦ ράσου ἀλλά ἡ ἐμπειρίατῆς Ἐκκλησίας καταγεγραμμένη καί ἀποκρυσταλλωμένη. Μέ ὃλη του τήνπολιτεία ὁ ἃγιος Λουκᾶς τί ἄλλο δείχνει σ᾿ ὃλους μας παρά τό σταυρικό καίπενθικό φρόνημα συμπυκνωμένο στό μπαλωμένο του ράσο. Αὐτό τό φρόνημα τό ἀπαραίτητοσ᾿ ἐκείνους τούς δίσεκτους καιρούς πού διωκόταν ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πού κρεμοῦσαντούς ἱερεῖς στούς στύλους καί γκρέμιζαν τούς ναούς, πού ὀδηγοῦσαν στάστρατόπεδα καί τήν ἐξορία τούς πιστούς. Ὁ ἃγιος Λουκᾶςπροτίμησε”συγκακουχεῖσθαι τιῶ λαιῶ του Θεοῦ ἤ πρόσκαιρον ἔχειν ἁμαρτίας ἀπόλαυσιν”(Ἐβρ.11,25). Ταυτόχρονα μέ τό ράσο του εἰκόνιζε τήν εὐρυχωρία τῆς θείας ἀγάπηςπού τήν εἶχε κάμει δική του θυσιάζοντας τά πάντα τόσο σά γιατρός, ὃσο καί σάν ἐπίσκοποςγιά νά θεραπεύσει τίς σωματικές καί πνευματικές ἀσθένειες τῶν χριστιανῶν καί ἐλεῶνταςτούς πάντας ἀδιακρίτως.
Μᾶς λένε τίποτα ὃλα αὐτά; Μήπωςδέν εἶναι απαραίτητο τό ἴδιο σταυρικό-ἀσκητικό-πενθικό φρόνημα καί σήμεραπού διώκεται λυσσαλέα μέσα κι ἔξω ἀπό τό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας ἡ ἀκρίβεια τῆς Ὀρθοδόξουπίστεως μέ τόν συγκρητιστικό Οἰκουμενισμό, τό ὀρθόδοξο ἦθος μέ τήν προσπάθεια ἐξευτελισμοῦτῆς παρθενίας καί τῆς σωφροσύνης μέ τήν προσπάθεια κατοχυρώσεως τοῦ “ἐπιστημονικοῦ”φόνου τῆς δωρεᾶς ὀργάνων σώματος κ.λ.π. καί τῆς εὐλογίας τῶν ἀθέσμων μικτῶνγάμων, πού διώκεται ἡ ὀρθόδοξη παράδοση μέ τήν προσπάθεια μειώσεως τῶν ἱερῶν νηστειῶν,ἀλλοιώσεως τῆς θείας λατρείας κ.λ.π.; Μήπως καί σήμερα δέν πολεμεῖται τό ἱερόράσο, ὣστε μέ τό πρόσχημα τῆς “ποιμαντικῆς τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου”νά ἀπονευρωθεῖ ἡ ἱερατική παρουσία στήν καθημερινή ζωή, νά μεταβληθεῖ ὁ ἱερεύςσέ ὑπάλληλο μέ μαῦρο - καί ὄχι πάντα - κουστουμάκι, στήν καλλίτερη περίπτωση σέκοινωνικό ἐργάτη πού ἱκανοποιεῖ τίς ψυχολογικές θρησκευτικές ἀνάγκες τοῦ λαοῦ, ὁπλισμένοςμάλιστα μέ ψυχολογικές γνώσεις ἱκανές γιά νά προσφέρουν ὑπηρεσίες στόν β ίο τῶν ἀνθρώπων ἀλλά ἀνήμπορεςγιά νά παράσχουν τήν ὄντως ζ ωή, τόν Χριστό στήν κάθε ψυχή; Μήπως αὐτές οἱ δυνάμεις πού μάχονται τάράσα μας δέν ἐπιδιώκουν ὃπως ἔκαναν καί μέ τόν ἃγιο Λουκᾶ-τί σύμπτωση ἀλήθεια!-“νά μήν προκαλοῦμε γύρω μας(στό δρόμο, στά μαγαζιά, στίς συγκοινωνίες) τήνπροσοχή”; Δέν καίγονται τά σωθικά τους ὃταν κάθε στιγμή κυκλοφορῶντας παντοῦ μέτά ράσα μας δίνουμε τήν εὐλογία τοῦ Κυρίου μας στούς πιστούς, τήν ἐνΧριστιῶ μαρτυρία μας; ὃταν ὑπενθυμίζουμε μέ τό ἁγιασμένο ράσο μας “τά ἄνω”; Δέν φθονοῦν τήν ἱερατική μας, πνευματική ἐξουσία(ἐξουσία κατά πνευμάτων ἀκαθάρτων,ἐξουσία τελέσεως τῶν μυστηρίων, διδασκαλίας ἀκριβοῦς τῶν ἀληθειῶν τῆς πίστεως, ἐξουσίαἐλέγχου τῆς πλάνης,τῆς ἀνομίας καί τῆς ἀδικίας, ἀφέσεως ἁμαρτιῶν) “ἣν ἔδωκεν ὁΚύριος ἡμῶν εἰς οἰκοδομήν καί οὐκ εἰς καθαίρεσιν”ψυχῶν (B΄Κορ.10,8); Δέντονίζουν ἐπίμονα μέ ἓνα περίεργο τρόπο διά τῶν θεωρητικῶν ἐκφραστῶν τους ὃτι ἡ ἱερωσύνηδέν εἶναι καθόλου ἐξουσία ἀλλά μόνο διακονία, πού στήν πράξη βέβαια ἐκφυλίζεταισέ διακονία τούτου δῶ τοῦ βίου, καθώς προείπαμε, σπρώχνοντας ἔτσι τά πράγματαστήν ἀποϊεροποίηση τοῦ κλήρου, καί τήν ἀλλοίωση τῆς ἱερατικῆς μας περιβολῆς,ὃπως τό πέτυχαν μέ τούς κληρικούς τοῦ ἐξωτερικοῦ;
Απόσπασμα από το άρθρο «Τρεις Αρχιεπίσκοποικαι τα ράσα»
