Καθαρή καρδιά και φωτισμένος νους
α) Πριν από μερικά χρόνια, σε περιοδικό λόγου και τέχνης της Θεσσαλονίκης γράφτηκε ότι ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς είναι άγιος της "άρχουσας τάξης", επειδή τάχα υπερασπίσθηκε τους ευγενείς κατά την επανάσταση των ζηλωτών του 14ου αιώνα.
Υποστηρίχθηκε επίσης ότι "για την πολιτεία του αυτή οι λαϊκές μάζες δεν τίμησαν ισάξια με άλλους αγίους της πόλης, όπως τον άγιο Δημήτριο, τον Γρηγόριο Παλαμά που δεν πέρασε στη λαϊκή λατρεία".
β) Η άποψη αυτή υπεραπλουστεύει τα πράγματα και αφήνει αιχμές για παραπλανητικές εντυπώσεις. Διαφορετική γνώμη θα σχηματίσει ο νηφάλιος μελετητής της ζωής και του συγγραφικού του έργου. Εξάλλου, οι άγιοι μιμούνται τη ζωή του Χριστού, ο οποίος θυσιάσθηκε για τη σωτηρία όλου του κόσμου. Έτσι και ο άγιος Γρηγόριος, που αγωνίσθηκε για την πνευματική καλλιέργεια και ειρήνευση του λαού του, αναδείχθηκε οικουμενικός διδάσκαλος και κήρυκας της αλήθειας, που ανήκει σε όλο το πλήρωμα της Εκκλησίας.
γ) Για την αναίρεση της παραπάνω κατηγορίας, αρκεί μόνο η παράθεση κάποιων αποσπασμάτων από ομιλία που εκφωνήθηκε στη Θεσσαλονίκη, κατά την πολυτάραχη εκείνη εποχή στα πρώτα έτη της αρχιερατείας του. Καυτηριάζοντας ο άγιος Γρηγόριος την κοινωνική αδικία, την υπέρογκη φορολογία και τη μισανθρωπία των ισχυρών της εποχής του φθάνει να τους παρομοιάζει με αιμοβόρα σκυλιά και άγρια γουρούνια, που αρπάζουν την περιουσία των αδυνάτων.
δ) Είναι χαρακτηριστικό ένα απόσπασμα από την 63η Ομιλία: "Καταντήσαμε να μην καταφέρνουμε σχεδόν τίποτε άλλο, εκτός από το να φθείρουμε ο ένας τον άλλο και να βλάπτουμε τους φτωχοτέρους μας. Οι εξουσιαστές αυξάνουν ακόμη περισσότερο την καταπίεση των φτωχών, επιβάλλοντας βαρύτερους φόρους στους εργάτες. Γι' αυτό υψώνουν οι φτωχοί τη φωνή τους ενάντια σε σας που κατέχετε την εξουσία, γιατί δεν μπορούν να υποφέρουν την άσπλαχνη και μισάνθρωπη διάθεση των φοροεισπρακτόρων και τη συνεχή βία και αδικία που προέρχεται από σας που είσθε ισχυρότεροί τους". Και καταλήγει ότι "και μέχρι μοναχών έφθασε της επικεχυμένης αδικίας το ρείθρον".
δ) Είναι χαρακτηριστικό ένα απόσπασμα από την 63η Ομιλία: "Καταντήσαμε να μην καταφέρνουμε σχεδόν τίποτε άλλο, εκτός από το να φθείρουμε ο ένας τον άλλο και να βλάπτουμε τους φτωχοτέρους μας. Οι εξουσιαστές αυξάνουν ακόμη περισσότερο την καταπίεση των φτωχών, επιβάλλοντας βαρύτερους φόρους στους εργάτες. Γι' αυτό υψώνουν οι φτωχοί τη φωνή τους ενάντια σε σας που κατέχετε την εξουσία, γιατί δεν μπορούν να υποφέρουν την άσπλαχνη και μισάνθρωπη διάθεση των φοροεισπρακτόρων και τη συνεχή βία και αδικία που προέρχεται από σας που είσθε ισχυρότεροί τους". Και καταλήγει ότι "και μέχρι μοναχών έφθασε της επικεχυμένης αδικίας το ρείθρον".
ε) Όμως, ο άγιος Γρηγόριος είναι γνωστός, όχι τόσο για την κοινωνική του διδασκαλία, η οποία είναι όντως πρωτοποριακή, αλλά για την ησυχαστική και νηπτική διάσταση του έργου του. Ανέλαβε να υπερασπισθεί τους ησυχαστές μοναχούς, τους οποίους κατηγορούσε ο Βαρλαάμ Καλαβρός στηριζόμενος σε αφηρημένες φιλοσοφικές ιδέες. Έτσι συντάσσοντας τις Τριάδες, ένα βαθύ θεολογικό σύγγραμμα, διασαφηνίζει την ορθόδοξη πίστη για την αμαρτία, τη σάρκωση, τη λύτρωση, την αξία της άσκησης, τη χάρη της προσευχής και των ιερών μυστηρίων. Σημαντική είναι η θέση του για τη διάκριση αμέθεκτης ουσίας και αιώνιων δημιουργικών και προνοιακών ενεργειών στο Θεό.
στ) Το έργο του, που στηρίζεται στην προγενέστερη χριστιανική παράδοση, έγινε συνοδικώς αποδεκτό από την Εκκλησία που τον κατέταξε στη χορεία των μεγάλων διδασκάλων της. Ο Θεός για τον άγιο Γρηγόριο δεν είναι αφηρη- μένη έννοια ή φιλοσοφική ιδέα, αλλά πρόσωπο ζων που καλεί σε κοινωνία, για να θεώσει τον άνθρωπο. Έτσι, η άσκηση και η προσευχή αποτελούν θετική απάντηση στη Θεία πρόσκληση και συμβάλλουν στην άνθιση της χάρης του αγίου Βαπτίσματος. Με τη χάρη της προσευχής αποκαλύπτεται η "εντός ημών βασιλεία" (Λουκ. 17, 21) και ο "κρυπτός της καρδίας άνθρωπος" (Α' Πέτρ. 3, 4).
ζ) Ο σύγχρονος άνθρωπος διακρίνεται για τη μεγάλη εξωστρέφεια, την υπέρμετρη κινητικότητα, την έντονη δραστηριότητα, αλλά και την επιφανειακή κριτική των πάντων. Παράλληλα, στον εκκλησιαστικό χώρο προβάλλεται ο κοινωνικός χαρακτήρας της εν Χριστώ ζωής και μάλλον υποτιμάται η ησυχαστική, ασκητική και νηπτική της διάσταση. Όμως, οποιαδήποτε κοινωνική δράση και προσφορά για να είναι επιτυχής, χρειάζεται εσωτερική ησυχία, καθαρή καρδιά και φωτισμένο νου. Ανάλογα αι- σθητήρια απαιτούνται για να αξιολογεί κάποιος καθαρά τη σύγχρονη πραγματικότητα, αλλά και την παρουσία των αγίων στη ζωή των ανθρώπων.
Μακεδονία 11/11/2012
