Μετάνοια, ὁ δρόμος τῆς ἀνορθώσεως
«Χαῖρε, ἀνόρθωσις τῶν ἀνθρώπων· χαῖρε, κατάπτωσις τῶν δαιμόνων» (Ἀκάθ. ὕμν. Λ1)
Ἂς εὐχαριστήσουμε , ἀγαπητοί μου, τὸνΚύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, ποὺ μᾶς ἀξιώνει νὰ ἀκοῦμε πάλι τὸν Ἀκάθιστο ὕμνο.Κῆπος, μυστικὸ περιβόλι εἶνε ὁ Ἀκάθιστος ὕμνος. Ἀπὸ τὸ μυστικὸ αὐτὸ περιβόλι τῆς Θεοτόκου θὰ κόψω ἕνα λουλούδι, θὰ πάρω ἕναχαιρετισμό· «Χαῖρε, ἀνόρθωσις τῶν ἀνθρώπων· χαῖρε, κατάπτωσις τῶν δαιμόνων»(Ἀκάθ. ὕμν.Λ1).
Ἐδῶ ὁ ὑμνῳδὸς λέει δύο πράγματα. Ὅτι ἡ γέννησις τοῦ Χριστοῦ, ἡ σάρκωσις τοῦ Υἱοῦτοῦ Θεοῦ, τοῦ ἑνὸς ἀπὸ τὰ πρόσωπα τῆς ἁγίας Τριάδος, στὴν ὁποία ὡς ὄργανο καὶ ὑπηρέτης διακόνησε ἡ ὑπεραγία Θεοτόκος, ἡ ἔνσαρκος οἰκονομία, εἶνε ἡ «ἀνόρθωσις τῶν ἀνθρώπων». Ἀλλ᾽ ὅταν ὁ ποιητὴς κάνει λόγο γιὰ ἀνόρθωσι, ἔχει ὑπ᾿ ὄψιν του ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔπεσε.
Ἂς δοῦμε λοιπὸν τὴν πτῶσι τοῦ ἀνθρώπου πρῶτα, καὶ κατόπιν νὰ δοῦμε μὲ λίγα λόγια τὴν ἀνόρθωσί του.
1. «Χαῖρε, ἀνόρθωσις τῶν ἀνθρώπων» . Ὁχαιρετισμὸς αὐτὸς ἀνήκει στὸ στοιχεῖο λάμβδα (Λ). Καὶ στὸ στοιχεῖο αὐτὸ ὁ ποιητὴς ἀναφέρεται στὸ γεγονὸς ἐκεῖνο, κατὰ τὸ ὁποῖο ἡ λεγομένη «ἱερὰ οἰκογένεια» κατέβηκε στὴν Αἴγυπτο. Ἔχει ὑπ᾿ ὄψιν του ὁ ὑμνῳδὸς τὴν ἀνθρωπότητα, καὶ πρὸ παντὸς ἕνα τμῆματης, ὅπως ἦταν πρὸ Χριστοῦ· ἔχει ὑπ᾿ ὄψιν ου τὴν Αἴγυπτο , ὅπου πρὸ Χριστοῦ –ὅπωςκαὶ σ᾿ ὅλο τὸν κόσμο πλὴν μιᾶς γωνίας τῆς γῆς, τῆς Ἰουδαίας–δὲν λατρευόταν ὁ ἀληθινὸς Θεός.Στὴν Αἴγυπτο πρὸ Χριστοῦ βασίλευε σκοτάδι ἀγνοίας καὶ εἰδωλολατρίας. Οἱ ἀρχαῖοι Αἰγύπτιοι ἦταν εἰδωλολάτρες τοῦ χειρίστου εἴδους. Ἦταν πανθεϊσταί· ὅ,τι ἔβλεπαν δηλαδή, ὅ,τι ἀγαποῦσαν, ὅ,τι τοὺς προκαλοῦσε φόβο, τὸ λάτρευαν σὰν θεό.
Λάτρευαν τὰ πάντα, ἔμψυχα καὶ ἄψυχα. Λάτρευαν τὸ βασιλιᾶτους τὸ φαραώ, τὸ Νεῖλο ποταμό, ἀκόμη καὶτὸν κροκόδειλο, τὸ ἀποκρουστικὸ ἑρπετὸ ποὺ κολυμπάει στὸ Νεῖλο· καὶ ὅσα παιδιὰ τά᾿τρωγε ὁ κροκόδειλος, θεωροῦνταν ἱερὰ παιδιά! Λάτρευαν ἀκόμη τὰ ἀστέρια καὶ τὸν ἥλιο,ἀλλὰ καὶ τὰ πλέον εἰδεχθῆ ζῷα, τὰ γεράκιακαὶ τοὺς ἀετούς. Λάτρευαν τὰ σκυλιά, ἀκόμηκαὶ τὰ γατιά· κι ὅταν τὰ γατιὰ ψοφοῦσαν, τὰκήδευαν μέσα σὲ χρυσὲς κάσσες! Κοντὰ στὶςμεγάλες πυραμίδες βρέθηκε ἕνα ἀπέραντο νεκροταφεῖο μὲ πλῆθος μικρὰ κιβώτια, ὅπου ἦταν θαμμένοι σκελετοὶ ἀπὸ γάτες. Καὶ στὸΠηλούσιο βρέθηκε μεγαλοπρεπὴς ναός, ὅπου λάτρευαν –μὴ γελάσετε–, τὰ σκόρδα καὶτὰ κρεμμύδια!
Κατάπτωσι θρησκευτικὴ ἀπερίγραπτη. Κατάπτωσι ὅμως καὶ ἠθικὴ ὄχι λιγώτερη.Διότι ἐκεῖ ὑπῆρχαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη πολλοὶ δοῦλοι. Ἐργάζονταν συνεχῶς. Γράφει κάποιος ἱστορικός, ὅτι 100.000 ἄνθρωποι ἐπὶ 30 καὶ πλέον χρόνια ἀπ᾿ τὴν ἀνατολὴ μέχρι τὴ δύσι τοῦ ἥλιου, δὲν ἔκαναν τίποτε ἄλλο παρὰ νὰ κατασκευάζουν τοὺς τάφους τῶν βασιλέων τους, τὶς περίφημες πυραμίδες. Αὐτὴ λοιπὸν τὴν κατάστασι εἶχε ὑπ᾿ ὄψιν του ὁ ὑμνῳδὸς ὅταν ἔγραφε τὸν στίχο αὐτόν.
2. Καὶ ὅμως ἡ Αἴγυπτος μεταμορφώθηκε,ἀνακαινίστηκε, ἐξυψώθηκε. Ὅταν ὁ Χριστὸς ὡς νήπιο μαζὶ μὲ τὴν Παναγία καὶ τὸν δίκαιο Ἰωσὴφ πῆγε ἐκεῖ γιὰ νὰ σωθῇ ἀπὸ τὸ μαχαίρι τοῦ Ἡρῴδη, τότε, λέει μία παράδοσι –καὶ σ᾿αὐτὴν στηρίζεται καὶ ὁ Ἀκάθιστος ὕμνος–,ὅτι ὅταν πλησίασε τὰ σύνορα τῆς Αἰγύπτου,τὰ εἴ δωλά της σείστηκαν. Δὲν ἄντεξαν στὴ δύναμι τοῦ Χριστοῦ καὶ ἔπεσαν· «Λάμψας ἐν τῇ Αἰγύπτῳ φωτισμὸν ἀληθείας ἐδίωξας τοῦ ψεύδους τὸ σκότος (τὸ σκοτάδι τῆς εἰδωλολατρίας) · τὰ γὰρ εἴδωλα ταύτης, Σωτήρ, μὴ ἐ νέγκαντά σου» , λέει, «τὴν ἰσχὺν πέπτωκε…» (Ἀκάθ. ὕμν. Λ οἶκ.) . Κι ὅταν πέρασε λίγος καιρός, ὕστερα ἀπὸ 30, 40, 50 χρόνια, ἡ Αἴγυπτος μεταμορφώθηκε θρησκευτικὰ καὶ ἠθικά. Ἔπαψαν πιὰ οἱ Αἰγύπτιοι νὰ λατρεύουν τὸν κροκόδειλο,τὶς γάτες καὶ τοὺς σκύλους, τὰ κρεμμύδια καὶτὰ σκόρδα. Ἔπαψαν πιὰ νὰ εἶνε δοῦλοι καὶ νὰχτίζουν πυραμίδες. Κάποιο χέρι, κάποια δύ-ναμι, τοὺς σήκωσε ψηλά, πολὺ ψηλά, καὶ τοὺς ἔφτασε μέχρι τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ. Κι αὐτοὶποὺ προηγουμένως βρίσκονταν σὲ τέτοια κατάπτωσι, κατόπιν ἔγιναν οὐρανοπολῖτες, ἄνθρωποι μὲ νέα ἰδανικά, μὲ νέα αἰσθήματα. Σ᾿αὐτὰ τὰ χώματα τῆς Αἰγύπτου, ὅπου λατρεύονταν τὰ εἴδωλα, γεννήθηκε τὸ ἀθάνατο ἄνθος ποὺ λέγεται ἅγιος Ἀντώνιος, γεννήθηκεὁ ἅγιος Παχώμιος· γεννήθηκε ὁ μέγας πρόμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁ ἡρωικώτερος τῶνἁγίων, ὁ Μέγας Ἀθανάσιος. Κ᾽ ἐκεῖ ποὺ ἦταντὰ νεκροταφεῖα ποὺ ἔθαβαν τὶς γάτες καὶ τοὺς σκύλους, φύτρωσαν σὰν οὐράνιοι κῆποι πλῆθος μοναστήρια μὲ χιλιάδας μοναχοὺς ποὺ λάτρευαν τὸν ἀληθινὸ Θεό. Αὐτὴ τὴν ἀνακαίνισι καὶ ἀναγέννησι τῆς Αἰγύπτου εἶχεὑπ᾿ ὄψιν του ὁ ὑμνῳδὸς ὅταν ἔλεγε «Χαῖρε, ἀνόρθωσις τῶν ἀνθρώπων».
Ἀπὸ αὐτά, ἀγαπητοί μου, τί δίδαγμα βγαίνει γιὰ μᾶς; Ἡ «ἀνόρθωσις τῶν ἀνθρώπων» δὲν ἦταν μόνο τὴν ἐποχὴ ἐκείνη· εἶνε καὶ σήμερα. Διότι ὅπως ὑπῆρχε τότε «κατάπτωσις» ,ἔτσι ὑπάρχει καὶ σήμερα . Θὰ μοῦ πῆτε· Καν-είς ἀπὸ μᾶς σήμερα δὲν εἶνε εἰδωλολάτρης·ἐμεῖς δὲν λατρεύουμε σκυλιὰ καὶ γατιά… Καὶ ὅμως, ἀγαπητοί μου. Σὲ πολλὰ σημεῖα τῆς ζωῆς μας, τῆς ἀτομικῆς τῆς οἰκογενειακῆς καὶ τῆς ἐθνικῆς ζωῆς μας, παρουσιάζουμε μία κατάπτωσι, ποὺ μοιάζει μὲ τὴν κατάπτωσι τῶν εἰδωλολατρῶν. Μήπως ὑπερβάλλω;
1. Ἐνῷ ὑπάρχει δυστυχία, κάποιοι τρέφουν σκυλιὰ καὶ γατιὰ μὲ γάλα μὲ βούτυρο καὶ μὲ κρέας. Κατὰ τί λοιπὸν διαφέρουμε ἐμεῖς ἀπὸτοὺς εἰδωλολάτρες ἐκείνους Αἰγυπτίους; Λεγόμαστε ὀρθόδοξοι Χριστιανοί; Ὑπάρχουν ὅμως κυρίες ποὺ ἀντὶ νὰ ἀνατρέφουν παιδιὰ –ἐνῷ ἔχουν τὴ δύναμι ν᾿ ἀναθρέψουν καὶ πέντε καὶ ἕξι παιδιά–, αὐτὲς τρέφουν ζῷα ,σκυλιὰ καὶ γατιά. Διότι τὰ παιδιὰ τώρα τὰ περιφρονοῦν· τὰ παιδιά, ἐνῷ εἶνε εὐλογία, αὐτὲς τὰ θεωροῦν κατάρα. Πολύτεκνες οἰκογένειες δὲν ὑπάρχουν…
2. Θὰ μοῦ πῆτε· Αὐτὰ νὰ τὰ πῇς σ᾿ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν σκυλιὰ καὶ γατιά· ἐμεῖς εἴμαστε φτωχοί, καὶ ὁ φτωχὸς λαὸς λατρεύει τὸ Θεό.Μπορεῖ, ἀγαπητοί μου, νὰ μὴν ἔχουμε αὐτὴ τὴ σκανδαλώδη ζῳοφιλία, ἀλλὰ συμβαίνει κάτι ἄλλο· ἐνῷ δὲν τρέφουμε σκυλιὰ καὶ γατιά,τρέφουμε – τί; τὰ πάθη μας! τρέφουμε ἀδυναμίες καὶ ἐλαττώματα. Ὑπάρχουν π.χ. «Χριστιανοὶ» ποὺ ἐγκατέλειψαν τὴν οἰκογένειάτους, τὴ σύζυγό τους. Ποδοπάτησαν τὰ στέ-φανά τους, παρέβησαν τοὺς ὅρκους, τὶς ἱερὲς ὑποσχέσεις τους. Ἄφησαν τὴ γυναῖκα καὶτὰ παιδιά τους, καὶ τρέφουν – τί; Μὴ σκανδαλισθῆτε.
Προτιμότερο νὰ ἔτρεφαν σκυλιὰ καὶ γατιά, προτιμότερο νὰ ἔτρεφαν θηρία, τίγρεις καὶ κροκοδείλους. Διότι χειρότερη ἀπὸ κρο-κόδειλο καὶ ἀπ᾽ τ᾿ ἄλλα θηρία εἶνε ἡ διεφθαρμένη γυναίκα. Ξοδεύουν τεράστια ποσὰ γιὰ νὰ τρέφουν πόρνες καὶ παλλακίδες!
3. Κατάπτωσι ἔχουμε, ἀδελφοί μου. Ὅτανἡ κοινωνία μας παρουσιάζῃ τέτοια φαινόμενα, φαινόμενα πανσεξουαλισμοῦ,ἐπιθετικότητος καὶ βίας , ἔχουμε ἄδικο νὰ ποῦμε ὅτι ἡκοινωνία μας καταπίπτει; Ἔτσι εἶνε.
Καὶ ποιός φταίει; Τὰ παιδιά; Ἀλλὰ καὶ τὰ παιδιὰ βγῆκαν μαθηταὶ ἀπὸ τὰ «σχολεῖα τοῦ ἐγκλήματος» , ποὺ εἶνε τὰ διάφορα λεγόμενα μέσα ψυχαγωγίας. Ἡ κοινωνία μας καταπίπτει, πῆρε κακὸ κατήφορο.
Ἡ αἰτία, ἀδελφοί μου, αὐτῆς τῆς καταπτώσεως εἶνε, ὅτι ὅλοι φύγαμε ἀπὸ τὴν πίστι, φύγαμε ἀπὸ τὴν Ὀρθοδοξία μας, φύγαμε ἀπὸ τὸ Χριστό. Ἔχουμε ναυαγήσει .Ἐνῷ ὅμως εἴμαστε ναυαγοί, μέσα στὰ ἄγρια κύματα, πάνω ἀπὸ τὴν ἄβυσσο αὐτὴ τῆς ἀπιστίας καὶ ἀκολασίας καὶ διαφθορᾶς, αἰωρεῖται ἕνα σχοινί · εἶνε τὸ σχοινὶ τῆς σωτηρίας, τὸ σχοινὶ τῆς πίστεως.Ναί, ἀδελφοί μου. Μία εἶνε, μία εἶνε ἡ ὁδὸς τῆς ἀνορθώσεώς μας. Ὅλοι μας, κλῆρος καὶλαός, πλούσιοι καὶ φτωχοί, ἄντρες καὶ γυναῖκες, ἀγράμματοι καὶ ἐγγράμματοι, ἀπὸ τὸ νή-πιο μέχρι τὸν πιὸ μεγάλο, πρέπει νὰ κηρύξουμε μετάνοια ὅπως ἡ Νινευΐ. Μόνο ὅταν οἱ ἄρχοντες σταθοῦν στὸ ὕψος τους καὶ ὁ κλῆροςμὲ συνέπεια στὴν ἀποστολή του, τότε ὑπάρχει ἐλπίδα ὁ λαὸς αὐτὸς νὰ ἐπανέλθῃ στὴντροχιά του.Ἀπόψε, ποὺ ἤρθαμε στὴν ἐκκλησία καὶ εἴ δαμε μιὰ κοινωνία διεφθαρμένη ὅπως τῶν Αἰγυπτίων, ἂς παρακαλέσουμε, ἡ Παναγία νὰκάνῃ τὸ θαῦμα , ἡ πατρίδα μας νὰ ὑψωθῇ, νὰ γίνῃ ἀστέρι τοῦ οὐρανοῦ· καὶ τότε γεμᾶτοι εὐγνωμοσύνη νὰ λέμε στὴν ὑπεραγία Θεοτόκο «Χαῖρε, ἀνόρθωσις τῶν ἀνθρώπων».
Απομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Ἐλευθερίου Γκύζη - Ἀθηνῶν τὴν 3-3-1961.