Ο εν αγίοις πατήρ ημών ΒασίλειοςΑρχιεπίσκοπος Καισαρείας της Καππαδοκίας (1 Ιανουαρίου)
Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Δορμπαράκη
«Οάγιος Βασίλειος άκμασε στους χρόνους του βασιλιά Ουάλεντα. Ενώπιόν τουομολόγησε με θάρρος την υγιά ορθόδοξη πίστη και εναντιώθηκε στην κακοδοξία τουΑρείου, την οποία αποδέχτηκε ο βασιλιάς σαν φωτιά που λυμαίνεται την Εκκλησία.Ο πατέρας του καταγόταν από τον Πόντο, ενώ η μητέρα του από την Καππαδοκία.Στους λόγους υπερέβαλε τους πάντες, όχι μόνον τους ρήτορες της εποχής του, αλλάκαι τους παλαιούς. Διότι αφού σπούδασε την κάθε επιστήμη, έφτασε στο ανώτεροσημείο καθεμιάς από αυτές. Αλλά όχι λιγότερο άσκησε την πρακτική φιλοσοφία καιμέσω αυτής ανέβηκε στη θεωρία των όντων, οπότε και ανήλθε στον αρχιερατικόθρόνο. Ως αρχιερέας αγωνίστηκε πολύ υπέρ της ορθοδόξου πίστεως και κατέπληξετον έπαρχο με το σταθερό και ανυποχώρητο φρόνημά του. Συνέθεσε και λόγους, μετους οποίους εξαφάνισε τα συστήματα των ετεροδόξων, δίδαξε το ορθό ήθος και μεσαφήνεια φανέρωσε τη γνώση των όντων. Κι αφού καθοδήγησε το ποίμνιο του Χριστούμε κάθε αρετή, εκδήμησε προς τον Κύριο. Ήταν δε κατά τον τύπο του σώματοςψηλός, ξηρός και λιπόσαρκος, μελαχρινός, με ωχρότητα στο πρόσωπο, με μακριάμύτη, κάνοντας κύκλο τα φρύδια του, με σύσπαση αυστηρή αλλά που μοιάζειφροντιστικός, με μέτωπο που ρυτιδώνεται από ακτινοβολίες, επιμήκης στις παρειές,κοίλος στους κροτάφους, χωρίς πολλά μαλλιά, με μεγάλη όμως γενειάδα, μεσήλικας.Ήταν υιός του Βασιλείου και της Εμμέλειας. Τελείται δε η σύναξή του στηναγιότατη μεγάλη Εκκλησία».
Ομέγας Ιωάννης Δαμασκηνός, ο βαθύς θεολόγος και ιδιοφυής υμνογράφος τηςΕκκλησίας μας, είναι ο συνθέτης του κανόνα του αγίου Βασιλείου του μεγάλου.Ένας μεγάλος που έγραψε για έναν πολύ μεγάλο, μπροστά στον οποίο όμως ο ίδιοςνιώθει μικρός, γι’ αυτό και θεωρεί ότι μόνον ένας με τη φωνή του αγίουΒασιλείου μπορεί να είναι ικανός να εγκωμιάσει τη μεγαλοσύνη του. «Σου τηνφωνήν έδει παρείναι Βασίλειε, τοις εγχειρείν εθέλουσι, τοις εγκωμίοις σου»(Έπρεπε η δική σου φωνή να είναι παρούσα, Βασίλειε, σ’ αυτούς που θέλουν ναεπιχειρήσουν τον εγκωμιασμό σου). Παρ’ όλα αυτά το επιχειρεί, ζητώντας τησυγνώμη του και τη χάρη του.
Δενξεχνά βεβαίως ο άγιος Δαμασκηνός ότι η εορτή του αγίου συμπίπτει με τηνΔεσποτική εορτή της Περιτομής του Κυρίου Ιησού Χριστού. Γι’ αυτό και διπλάπανηγυρίζει, κατ’ αυτόν, η Εκκλησία μας: «Άγει διπλήν αληθώς η Εκκλησία εορτήνσήμερον∙ Περιτομής, ως βρέφος Δεσπότου οφθέντος επί γης, και μνήμηςοικέτου, σοφού και τρισμάκαρος» (Διπλή εορτή εορτάζει η Εκκλησία σήμερα. ΤηνΠεριτομή, διότι ο Δεσπότης Χριστός φάνηκε στη γη ως βρέφος, και την εορτή τηςμνήμης του δούλου του Χριστού Βασιλείου, του σοφού και τρισμακάριστου). Καιπροβαίνει σε μία υπερβολή: προκειμένου να τονίσει το ύψος της αγιότητας τουΒασιλείου, σημειώνει ότι η Εκκλησία έχει ως στολισμό τη μνήμη του αγίου, όπωςέχει στολισμό τη Γέννηση του Κυρίου. «Καλλωπίζεται ώσπερ τω τόκω Χριστού ηΝύμφη Εκκλησία, ούτω και τη μνήμη σου, Παμμακάριστε» ( Όπως στολίζεται η ΝύμφηΕκκλησία με τον τόκο του Χριστού, έτσι και με τη μνήμη σου, Παμμακάριστε). Ηυπερβολή όμως μειώνεται και γίνεται αποδεκτή, αν σκεφτεί κανείς ότι η όποιατιμή ενός αγίου στην πραγματικότητα αποτελεί τιμή και δόξα του ίδιου τουΚυρίου. Διότι ο Θεός εξυμνείται με τους αγίους, αφού Εκείνος τους έδωσε τη χάρητου αγιασμού τους. «Θαυμαστός ο Θεός εν τοις αγίοις Αυτού».
Ουμνογράφος μας, βαθύς γνώστης της ζωής και του έργου του Μεγάλου Βασιλείου,προσπαθεί να τον προβάλει στο πλήρωμα των πιστών, σε όλες σχεδόν τις διαστάσειςτης πολυποίκιλης προσωπικότητας και του πολυσχιδούς έργου του. Κατεξοχήνβεβαίως επιμένει στον αγώνα του υπέρ της ορθοδόξου πίστεως και κατά τωναιρετικών. Ο Βασίλειος για τον άγιο Ιωάννη, αλλά και για τους λοιπούςυμνογράφους που έγραψαν γι’ αυτόν, είναι «ορθοδοξίας τη Εκκλησία βλύσαςδιδάγματα» (αυτός που ανάβλυσε στην Εκκλησία τα διδάγματα της ορθοδοξίας), «τωνδογμάτων θησαυρός ο ανέκλειπτος», «ο των πιστών τας καρδίας ενθέως ευφραίνων»,όπως αντιστοίχως βεβαίως είναι εκείνος που στηλίτευσε τους αιρετικούς καικονιορτοποίησε όλα τα επιχειρήματά τους: «των απίστων τα δόγματα αξίωςεβύθισε» και «τοις αντιθέοις πέλεκυς εκκοπτικός και πυρ καταναλίσκον τηναπάτην ώφθης, πάτερ Βασίλειε» (φάνηκες σαν κοφτερός πέλεκυς για τους αντίθεουςκαι σαν φωτιά που κατατρώγει την απάτη, πάτερ Βασίλειε).
Η σανάστρο φωτεινό παρουσία του αγίου Βασιλείου στην Εκκλησία, με την οποία φώτισεαυτήν στον δρόμο της ορθοδοξίας, στηρίχτηκε κατά τον άγιο Δαμασκηνό πρωτίστωςσε δύο παράγοντες: πρώτον, στον καθαρό και αγνό τρόπο της ζωής του, με τονοποίο έκανε τον Χριστό ένοικο της ψυχής του. Ενοικώντας δηλαδή ο Χριστός στηνψυχή του, που είναι η πηγή της ζωής, έκανε τον Βασίλειο να αναβλύσει ποταμούςδογμάτων ευσεβών για όλη την οικουμένη. «Χριστόν εισοικισάμενος εν τη ψυχή σου,διά της καθαράς σου πολιτείας, την πηγήν της ζωής, ιεροφάντα Βασίλειε, ποταμούςανέβλυσας δογμάτων ευσεβών τη οικουμένη», δηλαδή: Αφού έβαλες τον Χριστό ωςένοικο στην ψυχή σου, με την καθαρό τρόπο ζωής σου, Αυτόν που είναι η πηγή τηςζωής, ανέβλυσες, ιεροοφάντα Βασίλειε, ποταμούς ευσεβών δογμάτων στην οικουμένη.Κι ο καθαρός τρόπος ζωής του έγκειτο στον αγώνα να αποκτήσει τις αρετές όλων τωναγίων: «Πάντων των αγίων ανεμάξω τας αρετάς, πατήρ ημών Βασίλειε» (μάζεψες τιςαρετές όλων των αγίων, πατέρα μας Βασίλειε). Δεύτερον, στην τεράστιαπαιδεία του, την κοσμική και την εκκλησιαστική, καρπό των πολυετών σπουδών τουκαι της μεγαλοφυούς διανοίας του, όπως βεβαίως και της εφέσεώς του προς τονΘεό. «Των όντων εκμελετήσας την φύσιν και πάντων περισκοπήσας τοάστατον» (μελέτησας καλά τη φύση των όντων και εξέτασες το άστατο όλων τωνδημιουργημάτων), σημειώνει ο άγιος Δαμασκηνός. Και: «Παιδείας γεγονώς απάσηςέμπλεως, ου μόνον της κάτω και πατουμένης, πολλώ μάλλον δε της κρείττονος,ανεδείχθης τω κόσμω φως, Βασίλειε» (Έγινες πλήρης από όλη την παιδεία, όχι μόνοτην κάτω και γήινη, αλλά πολύ περισσότερο την ανώτερη, γι’ αυτό και φάνηκεςστον κόσμο ως φως, Βασίλειε).
Οάγιος υμνογράφος βεβαίως είναι ευνόητο ότι δεν μπορεί να μην αναφέρει καιεκείνο το έργο, πέραν της διδασκαλίας του αγίου και του προσωπικού τουαγιασμού, με το οποίο σφράγισε την εποχή του ο άγιος και έμεινε χρυσόπαράδειγμα ανά τους αιώνες: την ελεήμονα προσφορά του στον συνάνθρωπο, ιδίως μετη λεγόμενη «Βασιλειάδα». Η φιλανθρωπική δράση του αγίου Βασιλείου όντως έχειμείνει παροιμιώδης. Θεωρείται κυριολεκτικά «κανών», τύπος, προς τον οποίοστρέφουν τα βλέμματα όλοι οι πιστοί στους μετέπειτα αιώνες μέχρι σήμερα, για νακατανοούν τι σημαίνει αγιότητα βίου συνδυασμένη με οξυδέρκεια και άνοιγμακαρδιάς. Κατά τον άγιο Δαμασκηνό «Πατήρ ορφανών και χηρών προασπιστής καιπλούτος πένησι, των ασθενούντων η παράκλησις και των εν πλούτω κυβέρνησις,γήρως βακτηρία εδείχθης, παιδαγωγία νεότητος και Μοναζόντων αρετής κανών,Βασίλειε». Δηλαδή: Αναδείχτηκε, Βασίλειε, πατέρας των ορφανών και των χηρώνυπεραπιστής, και ο πλούτος για τους πτωχούς, η παρηγοριά για τους ασθενείς καιο κυβερνήτης των πλουσίων, το στήριγμα των γηρατειών, η παιδαγωγία της νεότηταςκαι ο κανόνας της αρετής των μοναχών.
Κι ανσ’ αυτά προσθέσουμε και το μαρτυρικό φρόνημα του αγίου, το οποίο κατεξοχήνφάνηκε με τη σθεναρή στάση του απέναντι στον αλαζόνα έπαρχο του αυτοκράτορα,τον Μόδεστο, ο οποίος προκειμένου να τον μεταπείσει από την αλήθεια τηςορθοδοξίας, τον απείλησε με δήμευση της περιουσίας, με εξορία και με αυτόνακόμη τον θάνατο, καταλαβαίνουμε ότι μιλώντας για τον άγιο Βασίλειο μιλάμε γιαάγιο που και ο χαρακτηρισμός του μεγάλου είναι ελλιπής. Και μπορεί να μηνυπήρξε μάρτυρας με τη συνήθη έννοια του όρου, υπήρξε όμως μάρτυρας στησυνείδηση και στο φρόνημα, έτοιμος να δώσει και τη ζωή του για χάρη της αληθούςπίστεως. Ιδού πώς εγκωμιάζει ο άγιος Δαμασκηνός το μαρτυρικό αυτό φρόνημά του:«Τριάδος υπέρμαχε Βασίλειε, θρόνω παρέστης δικαστικώ, προκινδυνεύων τηςπίστεως∙ και αθλητικήν ένστασιν επιδειξάμενος, θυμόν επάρχου κατήσχυνας,θρασυνομένου τω κράτει της ασεβείας∙ και σπλάγχνων εκτομήν απειλούντος,προθύμως ταύτα προέκρινας∙ και Μάρτυς γενόμενος τη προαιρέσει, τονστέφανον ανεδήσω της νίκης παρά Χριστού». Δηλαδή: Υπέρμαχε της ΤριάδοςΒασίλειε, στάθηκες μπροστά σε δικαστικό θρόνο, κινδυνεύοντας για την πίστη.Γιατί δείχοντας την αντίθεσή σου με γενναίο φρόνημα, ντρόπιασες τον θυμό τουεπάρχου, ο οποίος υπερηφανευόταν για την εξουσία της ασέβειάς του. Και ενώαπειλούσε να σου βγάλει τα σπλάχνα, εσύ προτίμησες με προθυμία να το κάνει. Καιαφού έγινες μάρτυρας ως την προαίρεσή σου, πήρες το στεφάνι της νίκης από τονΧριστό.
Είθε «μιμούμενοιαυτού την πίστιν, την ζέσιν, την ταπείνωσιν» να γίνουμε κι εμείς οίκος Χριστούκαι κάτοικοι του Παραδείσου.
Ακολουθείν
