Είναι μία από τις μεγαλύτερες μορφέςτης Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γεννήθηκε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας απόγονείς πλούσιους και πιστούς Χριστιανούς, τον Βασίλειο, καθηγητή της ρητορικήςστη Νεοκαισάρεια και την Εμμέλεια, απόγονο Ρωμαίων αξιωματούχων. Όταν οαυτοκράτορας Διοκλητιανός (284-305), κήρυξε φοβερό διωγμό εναντίον τωνΧριστιανών και οι δυο παππούδες του θανατώθηκαν. Τότε, όλη η οικογένειά τουκρύφτηκε για επτά χρόνια στα δάση του Πόντου.
Ο Βασίλειος είχε πέντε αδελφές, από τιςοποίες η Μακρίνα, μετά από τον πρόωρο θάνατο του αρραβωνιαστικού της,αφιερώθηκε σε μοναστήρι. Είχε και αδελφούς, από τους οποίους οι τρειςέγιναν επίσκοποι και αργότερα ανακηρύχθηκαν άγιοι. Ο Βασίλειος ήταν ομεγαλύτερος. Ο δεύτερος ήταν ο Γρηγόριος, μετέπειτα επίσκοπος Νύσσης και οτρίτος, ο Πέτρος, έγινε μητροπολίτης Σεβαστείας. Ο Ναυκράτιος πέθανε πολύ νέος.
Ο Βασίλειος έμαθε τα πρώτα γράμματα απότη γιαγιά του Μακρίνα, μαθήτρια του Γρηγορίου του Θαυματουργού. Ύστεραμορφώθηκε στην Καισάρεια και έκανε ανώτατες σπουδές στην Αθήνα, όπου ήρθεσε επαφή με τους περίφημους ρήτορες της εποχής, Ιμέριο και Προαιρέσιο,και ηυδόκει σοφιστών τε και φιλοσόφων τοις τελειοτάτοις. Στην Αθήνα σπούδασερητορική, φιλοσοφία, αστρονομία, γεωμετρία και ιατρική. Γνωρίστηκε και με τονΓρηγόριο τον Θεολόγο, με τον οποίο συνδέθηκε με μακροχρόνια φιλία. Ακόμη,γνωρίστηκε και με το μετέπειτα αυτοκράτορα Ιουλιανό, που σπούδαζε στην ίδιαπόλη, ειδωλολάτρη και διώκτη των Χριστιανών.
Επέστρεψε στην Καισάρεια το καλοκαίριτου 356 μ.Χ., όπου συνέχισε την παράδοση του πατέρα του και έγινε καθηγητής τηςρητορικής. Το 358 μ.Χ., επηρεασμένος από το θάνατο του αδερφού του μοναχούΝαυκρατίου και με την παρότρυνση της αδερφής του Μακρίνας, βαφτίστηκεΧριστιανός και αποφάσισε να αφιερώσει τον εαυτό του στην ασκητική πολιτεία.Αποσύρθηκε, λοιπόν, σε ένα κτήμα της οικογένειάς του στον Πόντο. Αργότερα,ταξίδεψε στην Αίγυπτο, την Παλαιστίνη και τη Μεσοποταμία. Επηρεάστηκε από τηνασκητική ζωή των μοναχών των περιοχών αυτών και έτσι αποφάσισε να επιδοθεί στονασκητισμό σε ένα ήρεμο τόπο, στην όχθη ενός ποταμού, κοντά στη Νεοκαισάρεια. Ηφήμη του ασκητικού βίου του Βασιλείου οδήγησε στην ίδρυση αρκετών ερημητηρίωνστην περιοχή, που σύντομα μετατράπηκαν σε μοναστήρια. Ο Βασίλειος έγινε, τότε,πατέρας του μοναχισμού της Καππαδοκίας. Ο σοφός δάσκαλός του Εύβουλος,εντυπωσιασμένος από την αυστηρή νηστεία του Αγίου, λέγεται ότι έγινε και αυτόςΧριστιανός.
Ο Μέγας Βασίλειος ερμήνευσε βιβλία τήςΑγίας Γραφής, υπήρξε σφοδρός πολέμιος του αρειανισμού και πρωτεργάτης τηςκοινωνικής πρόνοιας και αλληλεγγύης. Οικοδόμησε κοντά στην Καισάρεια ένασυγκρότημα κοινωφελών ιδρυμάτων, πτωχοκομείου, νοσοκομείου, λεπροκομείου καιάλλων, τη λεγόμενη Βασιλειάδα, που έγινε ταμείο της ευσέβειας και της αγάπης.Συνέταξε, ακόμη, ρυθμιστικές διατάξεις του μοναχικού βίου, ως υπέρμαχος τηςκοινοβιακής ζωής. Χαρακτηριστικά, προέβλεπε για τις μονές την αγαθοεργία καιτην προσφορά αγωγής στα παιδιά και των δύο φύλων.
Ο Βασίλειος χειροτονήθηκε ιερέας το362. Το 368-369, ο Βασίλειος έσωσε, κυριολεκτικά, την Καππαδοκία από φοβερόλιμό. Πούλησε σημαντικό μέρος της περιουσίας του, για να οργανώσει συσσίτια γιατους τους φτωχούς, ενώ τα φλογερά κηρύγματά του στην εκκλησία κατά τωνπλουσίων, τους ανάγκασαν να ανοίξουν τις αποθήκες τους.
Όταν ο Ευσέβιος πέθανε (370), διάδοχόςτου στο θρόνο της Καισάρειας εξελέγη ο Βασίλειος. Επειδή αρνήθηκε ναδεχθεί τους αρειανούς επισκόπους, ο αυτοκρατορικός απεσταλμένος Μόδεστος,γνωστός για τη σκληρότητά του, τον απείλησε με τιμωρία αλλά ο αρχιερέαςΒασίλειος δεν υπέκυψε στις απειλές του.
Η υγεία του Βασιλείου καταστράφηκε απότη μεγάλη δράση που ανέπτυξε σε διάφορους τομείς, με μόνα όπλα του την πίστηκαι την προσευχή, με τα κηρύγματα και τους λόγους του και με τα πολλά ασκητικάκαι παιδαγωγικά συγγράμματά του. Παρέδωσε το πνεύμα του στον Θεό, σε ηλικία 49χρονών, την 31η Δεκεμβρίου του 378.
Ο Μέγας Βασίλειος μάς άφησε ένα πολύμεγάλο αριθμό σπουδαιότατων συγγραμμάτων. Για την Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία,το μεγαλύτερο έργο του Μεγάλου Βασιλείου είναι η Θεία Λειτουργία, που τελείταικαι σήμερα σε καθορισμένες ημέρες του λειτουργικού έτους. Την ημέρα της μνήμηςτου Μεγάλου Βασιλείου, τις παραμονές των τριών μεγάλων Δεσποτικών γιορτών,Χριστουγέννων, Θεοφανείων και Πάσχα (Μέγα Σάββατο), τις πέντε Κυριακές τηςΜεγάλης Τεσσαρακοστής και τη Μεγάλη Πέμπτη. Κατά παλαιότερη συνήθεια, η ΘείαΛειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου τελούνταν και κατά τη γιορτή της Πεντηκοστήςκαι κατά τη γιορτή του Τιμίου Σταυρού. Άλλα έργα του Βασιλείου είναι οιρητορικές του ομιλίες και οι επιστολές του καθώς και τον περίφημο λόγο Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων. Σημαντικά είναι, επίσης,τα ασκητικά και αντιαιρετικά του έργα. Ο Βασίλειος εξέφρασε απόψεις και για τηδημιουργία και λειτουργία του κόσμου, στο έργο του Εξαήμερος.
Ο Βασίλειος μαζί με τον Γρηγόριο Θεολόγοκαι τον Ιωάννη Χρυσόστομο γιορτάζονται, επίσης, στις 30 Ιανουαρίου. Η γιορτήτων Τριών Ιεραρχών υιοθετήθηκε από το 1081 μ.Χ., όταν ΠατριάρχηςΚωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης ήταν ο Ιωάννης Μαυρόπους (Ευχαΐτων). Τονεοελληνικό κράτος από το 1843 ονόμασε τους Τρεις Ιεράρχες, προστάτες τηςΠαιδείας και καθιέρωσε το γιορτασμό τους στα σχολεία. Ως εκ τούτου, ο Βασίλειοςεικονίζεται συχνά μαζί με τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη Χρυσόστομο,στην ορθόδοξη εκκλησιαστική αγιογραφία.
Απολυτίκιο,Ήχος α'
Εις πάσαν την γην εξήλθεν ο φθόγγοςσου, ως δεξαμένην τον λόγον σου δι’ ου θεοπρεπώς εδογμάτισας, την φύσιν τωνόντων ετράνωσας, τα των ανθρώπων ήθη κατεκόσμησας, Βασίλειον ιεράτευμα, Πάτερόσιε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος.
Δρ Ελένη Ρωσσίδου-Κουτσού,Φιλόλογος-Βυζαντινολόγος – Εκκλησία Κύπρου
Αναφορές: Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρωνκαι Εκκλησιαστικών Συγγραφέων Β.Ε.Π.Ε.Σ.) (Αθήνα, 1988)· Χρήστου, Π. Κ.,Ελληνική Πατρολογία (Θεσσαλονίκη, 1989)· Ιδίου, Εκκλησιαστική Γραμματολογία,Πατέρες και Θεολόγοι του χριστιανισμού (Θεσσαλονίκη, 1991· Τσάμη, Δ.Γ.,Εκκλησιαστική Γραμματολογία. Από την Αποστολική Εποχή ως την άλωση τηςΚωνσταντινούπολεως (Θεσσαλονίκη, 2001)· Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού,Μικρά Ασία.
