«ΑΔΑΜ ΤΟΝ ΦΘΑΡΕΝΤΑΑΝΑΠΛΑΤΤΕΙ ΡΕΙΘΡΟΙΣ ΙΟΡΔΑΝΟΥ»
(Θεολογικό σχόλιο στη μεγάλη εορτή των Θεοφανείων)
Τα Άγια Θεοφάνεια είναι μια από τιςμεγαλύτερες εορτές της Χριστιανοσύνης. Κατ’ αυτήν εορτάζεται το μεγάλο γεγονόςτης Βαπτίσεως του Κυρίου στα ιορδάνεια νάματα και η θαυμαστή και σπάνιαφανέρωση της Τριαδικής Θεότητος στον κόσμο.
Η σπουδαιότητα της μεγάλης εορτής φαίνεταιαπό το γεγονός ότι αυτή, μετά το Πάσχα, είναι η αρχαιότερη χριστιανική εορτή.Ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι καθιερώθηκε νωρίτερα από το 140 μ.Χ. από την ομάδα του αιρετικού Γνωστικού Βασιλείδη στηνΑλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Οι Γνωστικοί εόρταζαν τη Βάπτιση του Χριστού καιταυτόχρονα την Γέννησή του στις 6 Ιανουαρίου, διότι πίστευαν πως κατά τηβάπτιση ενώθηκε το ον «Αιώνας Χριστός» με τον«άνθρωπο Ιησού», κακοδοξία, την οποία υιοθέτησαν αργότερα και οι αιρετικοίΝεστοριανοί. Η καθιέρωσή της δεν είναι επίσης άμοιρη με την οργιαστικήειδωλολατρική εορτή του χειμερινού ηλιοστασίου των Αιγυπτίων και των Αράβων, ηοποία συνέπιπτε την ίδια ημερομηνία.
Φαίνεται πως η εορτή αυτή έτυχε μεγάληςαποδοχής τόσο από τους αιρετικούς Γνωστικούς, όσο και από πολλούς χριστιανούς,καθ’ ότι η Εκκλησία δεν είχε ως τότε καθιερώσει τέτοια εορτή. Ίσος το γεγονόςαυτό οδήγησε την Εκκλησία να υιοθετήσει την εορτή αυτή και να αποτρέψει τουςπιστούς να συνεορτάζουν με τους αιρετικούς Γνωστικούς. Οι πηγές μας βεβαιώνουνπως η εορτή των Θεοφανίων, κατά την οποία εορτάζονταν μαζί η Γέννηση και ηΒάπτιση του Κυρίου στα τέλη του 2ου αιώνα ήταν γεγονός. Ως τα τέλη του 4ουαιώνα στη Δύση εορτάζονταν μαζί η Γέννηση και η Βάπτιση, οπότε και μεταφέρθηκεη εορτή της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου, προκειμένουνα ατονήσει και στο τέλος να καταργηθεί η ειδωλολατρική εορτή του «Αήττητου Ηλίου», δηλαδή οιθορυβώδεις εκδηλώσεις της λατρείας του ιρανικού «ηλιακού θεού» Μίθρα, η οποία είχε καθιερωθεί ως ο προστάτηςτων ρωμαϊκών λεγεώνων. Στην Ανατολή χωρίστηκε επί ιερού Χρυσοστόμου στις αρχέςτου 5ου αιώνα. Οι λεγόμενες «προχαλκηδόνιες εκκλησίες» (Κοπτική, Αρμενική,Νεστοριανική, κλπ), κράτησαν την αρχαίαπαράδοση εορτάζοντας την 6η Ιανουαρίου τη Γέννηση και τη Βάπτιση μαζί.
Το γεγονός της Βαπτίσεως του Κυρίουενέχει τεράστια θεολογική σημασία. Σύμφωνα με την βιβλική διήγηση, όταν οΧριστός έγινε τριάντα ετών και προκειμένου να βγει στο δημόσιο βίο Του πήγεστην έρημο του Ιορδάνη, προκειμένου να λάβει το τυπικό βάπτισμα της μετανοίαςαπό τον τίμιο Πρόδρομο. Στα μέρη εκείνα ο μέγας προφήτης Ιωάννης κήρυττε μεαφάνταστη τόλμη και παρρησία τη μετάνοια, ώστε να υποδεχτούν οι άνθρωποικαθαρμένοι τον ερχόμενο Σωτήρα. Συνέρεαν κοντά του μεγάλα πλήθη για να ακούσουντον διαπρύσιο και ελπιδοφόρο κήρυκα. Αυτός τους έβαζε στα νερά τουΙορδάνη, όπου εξομολογούνταν τις αμαρτίες τους. Ήταν μια καθαρά συμβολικήπράξη. Όπως έτρεχε το γάργαρο νερό και καθάριζε τους σωματικούς ρύπους κατά τονίδιο τρόπο η εξομολόγηση και μετάνοια καθάριζε την ψυχή του βαπτιζομένου.
Ο Κύριος προκειμένου να δείξει ωςάνθρωπος σεβασμό στην ανθρώπινη παράδοση, δέχτηκε να λάβει το τυπικό βάπτισματου Ιωάννη, χωρίς ουσιαστικά να το έχει ανάγκη, διότι ήταν απόλυτα αναμάρτητος,«ο πάσης επέκεινα καθαρότητος». Αυτό θα τον διευκόλυνε στο μεγάλο δημόσιοαπολυτρωτικό έργο, που θα άρχιζε κατόπιν. Ο Ιωάννης θεωρούνταν μεγάλος προφήτηςαπό το λαό. Η υπόδειξη του Ιησού από αυτόν ως «Αμνού του Θεού, του αίροντος τηναμαρτίαν του κόσμου» (Ιωάν.1,29) ήταν απαραίτητη.Η μαρτυρία του Ιωάννη για τον Χριστό στάθηκε καθοριστική, τα πλήθη πείσθηκανκαι αναγνώρισαν στο πρόσωπο του Ιησού τον αναμενόμενο Μεσσία. Χάρη σε αυτή τημεγάλη μαρτυρία σχηματίσθηκε ο πρώτος πυρήνας των συνεργατών του Κυρίου.
Εκτός από την μαρτυρία του Ιωάννη υπήρξεκαι ένα άλλο συγκλονιστικό και μοναδικό γεγονός. Τη στιγμή που ο Κύριος μπήκεστα νερά του Ιορδάνη άνοιξαν οι ουρανοί και παρουσιάστηκε αυτοπροσώπως οΤριαδικός Θεός στα παραβρισκόμενα πλήθη. Ο Ενανθρωπήσας Λόγος βρίσκονταν σταιορδάνεια νάματα, το Άγιο Πνεύμα κατέβαινε «ωσεί περιστερά» (Ματθ.3,16) και από τον ανοιγμένο ουρανό ακούστηκε η φωνή τουΠατέρα «ούτος εστιν ο υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα» (Ματθ.3,16,17). Αυτό το συγκλονιστικό γεγονός της θεοφάνειαςσημαίνει ότι το έργο της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους είναι συλλογική απόφασητου Τριαδικού Θεού. Η φανέρωσή Του κατά την στιγμή της Βαπτίσεως του Χριστούφανερώνει την επιβεβαίωση για την ξεχωριστή επιμέλεια του Θεού για τη λύτρωσητου κόσμου και την επίσημη χρίση του Χριστού ως Μεσσία και Λυτρωτή τηςανθρωπότητας και ολοκλήρου της κτίσεως. Αποτέλεσμα αυτής της επιβεβαίωσης είναιη κατοπινή δυναμική πορεία του Κυρίου στον κόσμο της πτώσεως και της φθοράς καιη πανηγυρική νίκη Του κατά των δυνάμεων του σκότους, η οποία θα ολοκληρωθεί μετην λαμπροφόρο Ανάστασή Του! Στην ευφρόσυνη εορτή ψάλλουμε σχετικά: «ΒαπτίζεταιΧριστός μεθ’ ημών ο πάσης επέκεινα καθαρότητος,ενίησι τον αγιασμόν τω ύδατι και ψυχών τούτο καθάρσιον γίνεται΄ επίγειον τοφαινόμενον, και υπέρ τους ουρανούς το νοούμενον…» (4ο τροπ. των Αίνων τωνΦώτων).
Το γεγονός της Βαπτίσεως του Κυρίουαποτελεί φωτεινό ορόσημο στην επί γης πορεία και δράση του Σωτήρα μας, διότι «ολαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα και τοις καθημένοις εν χώρα και σκιάθανάτου φως ανέτειλεν αυτοίς» (Ματθ.4,16). Η είσοδος τουΧριστού στον κόσμο διέλυσε τα πνευματικά σκοτάδια του πτωτικού παρελθόντος,διότι είναι ο Ίδιος το «φως το αληθινόν, ο φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον ειςτον κόσμον» (Ιωάν.1,9). Κατά τα Θεοφάνια «εθεασάμεθα τηνδόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός, πλήρης χάριτος και αληθείας» (Ιωάν.1,14). Γι’ αυτό οι πιστοί ονόμασαν τη μεγάλη αυτή εορτήτα Φώτα και μάλιστα η αρχαία Εκκλησία πραγματοποιούσε την ημέρα αυτή τιςβαπτίσεις των κατηχουμένων, τις οποίες ονόμαζε φωτισμούς! Ο ιερός υμνογράφοςτης μεγάλης εορτής μας προτρέπει: «Δεύτε λάβετε πάντες Πνεύμα σοφίας, Πνεύμασυνέσεως, Πνεύμα φόβου Θεού, του επιφανέντος Χριστού» (τροπ. Μ. Αγιασμού).
Μια άλλη σημαντική παράμετρος της εορτήςτων Θεοφανίων είναι ο καθαγιασμός της φύσεως. Η κάθοδος του Χριστού σταιορδάνεια ρείθρα σημαίνει τον καθαγιασμό του υγρού στοιχείου, που είναι η βάσητης ζωής σε ολόκληρη τη δημιουργία και κατ’ επέκταση ο καθαγιασμός ολόκληρηςτης κτίσεως, η οποία εξαιτίας της ανθρώπινης αμαρτίας «συστενάζει και συνωδύνειάχρι του νυν» (Ρωμ.8,22). Οι καταπληκτική ασματική ακολουθίατης εορτής είναι γεμάτη από ύμνους, αναγνώσματα και ευχές, που αναφέρονται στονεξαγιασμό της φύσεως με προεξάρχουσες τις υπέροχες ευχές του Μεγάλου Αγιασμού.Ο ίδιος ο Μεγάλος Αγιασμός, που μεταλαμβάνουμε την ημέρα αυτή, είναι ηαπελευθέρωση της υλικής δημιουργίας από τη φθορά της πτώσεως και η μετουσίωσήτης στην προπτωτική κατάστασή της. Ο προφήτης Ησαϊας προείδε αυτή την θαυμαστήεσχατολογική μεταμόρφωση του υλικού κόσμου ως εξής: «Τα γαρ όροι και οι βουνοίεξαλούνται, προσδεχόμενοι υμάς εν χαρά, και πάντα τα ξύλα του αγρού επικροτήσειτοις κλάδοις. Και αντί της στοιβής αναβήσεται κυπάρισσος, και αντί της κονύζηςαναβήσεται μυρσίνη. Και έσται Κυρίω εις όνομα, και εις σημείον αιώνιον, και ουκ εκλείψει» (Ησ.55,12). Οι λαμπρές τελετές του καθαγιασμού των υδάτων, μετη ρίψη του Τιμίου Σταυρού σε αυτά, την αγία αυτή ημέρα, σημαίνουν τον αέναοεξαγιασμό της δημιουργίας, χάρη στηνκαθαρτική δύναμη του Χριστού, η οποία πηγάζει από τα ιορδάνεια ρείθρα. ΗΟρθόδοξη ναυτική χώρα μας, η οποία ζει και μεγαλουργεί χάρη στο απλόχερουγρό στοιχείο που την περιβάλλει,εορτάζει με ιδιαίτερη λαμπρότητα αυτή την εορτή και συμμετέχουν οι πιστοίπάνδημα στις λαμπρές τελετές του καθαγισμού των υδάτων.
Η μεγάλη εορτή των Θεοφανίων αποτελεί τηναπαρχή του επί γης απολυτρωτικού έργου του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. «Αδάμ τον φθαρέντα αναπλάττει ρείθροις Ιορδάνου και δρακόντωνκεφαλάς εμφωλευόντων διαθλάττει ο Βασιλεύς των αιώνων Κύριος» (2ο τροπ. Α΄ωδής, του κανόνα των Φώτων). Αυτό μας κάνει να σκιρτούμε από χαρά και ναγεμίζουμε τις πληγωμένες καρδιές μας από ανείπωτη ελπίδα για τη λύτρωσή μας απότα πικρά δεσμά της αμαρτίας και του θανάτου. Το τυπικό βάπτισμα του Κυρίου στονΙορδάνη αποτελεί για μας παράδειγμα για το ουσιαστικό μας βάπτισμα, το οποίοείναι «λουτρόν παλλιγγενεσίας» και θάνατος του παλαιού πτωτικού εαυτού μας καιαναγέννηση της νέας εν Χριστώ υπάρξεώς μας. Δια του αγίου Βαπτίσματος «οπαλαιός ημών άνθρωπος συνεσταυρώθη, ίνα καταργηθή το σώμα της αμαρτίας, τουμηκέτι δουλεύειν ημάς τη αμαρτία» (Ρωμ.6,5). Στην καταπληκτικήακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού διαβάζουμε: «Σήμερον τα των ανθρώπων πταίσματατοις ύδασι του Ιορδάνου απαλείφονται. Σήμερον ο παράδεισος ανέωκται τοιςανθρώποις και ο ήλιος της δικαιοσύνης καταυγάζει ημίν… Σήμερον του παλαιούθρνήνου απηλλάγημεν και ως νέος Ισραήλ διασώθημεν. Σήμερον του σκότουςεκλυτρούμεθα και τω φωτί της θεογνωσίας καταυγαζόμεθα. Σήμερον η αχλύς τουκόσμου καθαίρεται, τη επιφανεία του Θεού ημών… Σήμερον ο Δεσπότης προς το βάπτισμαεπείγεται, ίνα αναβιβάση προς ύψος το ανθρώπινον» (Ευχή Μ. Αγιασμού).
Ο Θεός της πίστεώς μας δεν είναι ένααφηρημένο λογικό και θεωρητικό σχήμα, γέννημα ανθρώπινης φαντασίας, αλλά οζωντανός Τριαδικός Θεός, ο Οποίος καταδέχτηκε να εισέλθει στον κόσμο και τηνανθρώπινη ιστορία, για χάρη της δική μας απολυτρώσεως. Ως σημείο δε της αέναηςπαρουσίας Του και της φανέρωσής Του στον κόσμο, είναι το ανεπανάληπτο γεγονός των Θεοφανείων, το οποίο εορτάζουμε με κάθε λαμπρότητααυτή τη μεγάλη μέρα. Ο απόστολος Παύλος δίνει σαφέστατα το έναυσμα για μιακαινούργια πορεία αγίας ζωής: «Επεφάνη η χάρις του Θεού η σωτήριος πάσινανθρώποις, παιδεύουσα ημάς, ίνα αρνησάμενοι την ασέβειαν και τας κοσμικάςεπιθυμίας σωφρόνως και δικαίως και ευσεβώς ζήσωμεν εν τω νυν αιώνι,προσδεχόμενοι την μακαρίαν ελπίδα και επιφάνειαν της δόξης του μεγάλου Θεού και σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, ος έδωκενεαυτόν υπέρ ημών, ίνα λυτρώσηται ημάς από πάσης αμαρτίας και καθαρίση εαυτώλαόν περιούσιον, ζηλωτήν καλών έργων» (Τιτ.2,11-15). Ανμπορέσουμε, ως πρόσωπα και κοινωνία, να αντιληφτούμε το μέγεθος της ΘείαςΔωρεάς και δεχτούμε να ακολουθήσουμε τα ίχνη Εκείνου, Του «εν Ιορδάνη Βαπτιζομένου», τα όποια προβλήματά μας θα είναιθέμα χρόνου να επιλυθούν, ο κόσμος μας, η όμορφη Πλάση του Θεού, θα γίνει καιπάλι παραδείσια και εμείς θα βιώνουμε αέναα την πλημμυρίδα του θεοφάνειουφωτισμού στην ουρανοδρόμο πορεία μας. Εμπρός λοιπόν: «ιδού νυν καιρόςευπρόσδεκτος, ιδού νυν ημέρα σωτηρίας» (Β΄Κορ.6,2) για όλους μας!
