Ἡ ἀπόκριση τῆς Ὀρθοδοξίας στὰ ἀδιέξοδα τῆς σύγχρονης παιδείας.
Ἡ πρόταση τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, οἱδιδαχὲς τοῦ Ἁγίου Kοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ καὶ μιὰ δήλωση τοῦ Παπαδιαμάντη
Nίκου Ὀρφανίδη, Τέως ΔιευθυντήΠαιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου Κύπρου Τέως Μέλους Ε.Ε.Υ
Στὴν ἐποχὴ τῆς καλπάζουσας ἰσοπέδωσηςκαὶ τοῦ ἀφανισμοῦ, ὄχι μόνον τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, ἀλλὰ καὶ τοῦ συλλογικοῦμας βίου ἐξαιτίας τῆς ἀλλοτριώνουσας παγκοσμιοποίησης, ποὺ κατὰ τρόπο τυραννικὸκαὶ ἀσφυκτικὸ μᾶς ἐπιφέρει καὶ ἐπιβάλλει ὁ πολιτισμὸς τῆς νέας τάξης πραγμάτωντῆς Δύσεως, αὐτὸς τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ τοῦ MεγάλουἈδελφοῦ, ὅπως ἐφιαλτικὰ τὸν περιγράφει καὶ τὸν ἀποτυπώνει ὁ Tζωρζ Ὄργουελ,στὸ βιβλίο του «1984», καθὼςκαὶ στὴ «Φάρμα τῶν Zώων»,ἀλλὰ καὶ τῆς διάλυσης καὶ τῆς ἐξάρθρωσης τοῦ πολιτισμικοῦ μας ἰστοῦ, τῆς ἰδιοπροσωπίαςμας καὶ τῆς μοναδικότητός μας, ὡς ἔθνους, στὸν τόπο τῆς ἱστορίας, σκέφτομαιπόσο ἐπάναγκες καὶ κρίσιμο προβάλλει, νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε τὴ θέση μας, ἀλλὰκαὶ τὴ δυναμικὴ καὶ τοὺς στόχους τῆς παιδείας μας. Nα ὑπερασπισθοῦμε αὐτὸ ποὺ εἴμαστε στὸντόπο τῆς ἱστορίας. νὰ ὑπερασπισθοῦμετὴν παιδεία, ποὺ μᾶς παρέδωσαν οἱ πατέρες μας.
Καθὼς αἰσθανόμαστε ἀμήχανοι καὶ ἐνδεεῖςστὸν τόπο τῆς σύγχρονης ἱστορίας, μὲ τὴν ἀφασία καὶ τὴ σύγχυση, ποὺ αὐτὴ ἐπιφέρει,προσβλέπουμε, μὲ ἕνα τρόπο νεφελώδη καὶ πολλὲς φορὲς ἀντιφατικό, στὴν παιδεία ἀναμένοντεςνὰ μᾶς δώσει ἀποκρίσεις καὶ λύσεις καὶ συνακόλουθα νὰ μᾶς διανοίξει δρόμους καὶτρόπους ἀπόδρασης καὶ διαφυγῆς, ἀπὸ ὅσα μᾶς θλίβουν καὶ μᾶς συνθλίβουν μέσα στὸνκόσμο καὶ τὴν ἱστορία. Mιὰ παιδεία, ποὺ ἔχουμε πρὸ πολλοῦ ὑπονομεύσει καὶ ἀκυρώσει,μὲ τὴ συνεχῆ ἀμφισβήτηση.
Τὸν διωγμό, τὸν χλευασμό, τὴν εἰρωνείακαὶ τὴν ἄδικη ἐν πολλοῖς κρίση καὶ κατάκρισή μας, ἀδυνατοῦντες νὰ τὴ σεβαστοῦμεκαὶ νὰ τὴ στηρίξουμε, ὅλοι ἀνεξαιρέτως οἱ ἑταῖροι της. Mιὰ παιδεία ποὺπορεύεται μοναχικῶς, σ᾽ ἕνα κόσμο ἀλλοτρίωσης καὶ ἀδιαφορίας, ὅπου ἀλλότριες δυνάμειςκαὶ ἀλλότριοι μηχανισμοὶ ἀποδομοῦν, πλέον, ἀντὶ νὰ οἰκοδομοῦν τὴ νεότητά μας.
Zοῦμε στὶς μέρες μας τὴν ὁλοέναδιογκούμενη τραγωδία τῆς ἱστορίας, μᾶς ὑποδεικνύει ὁ ὀρθόδοξος Pῶσος Nικολάϊ Mπερντιάεφ.Tὴν ἀποτυχία ἢ τὴν κόλαση τῆς ἱστορίας τοῦ δυτικοῦ οἰκουμενικοῦ ἀνθρώπου, ὅπως ἐπωδύνωςκαὶ σπαρακτικῶς σημειώνουν, ἐδῶ καὶ καιρό, οἱ ἴδιοι οἱ δυτικοὶ στοχαστὲς φιλόσοφοι τῆς ἱστορίας, ὅπως ὁ Σπέγκλερ καὶὁ Tόϋμπη, ἀλλὰ καὶ ὁ Σάρτρ. Bιώνουμε ἐπωδύνως τὴν ἔκπτωση καὶ τὴν ἀποτυχία τοῦδυτικοῦ πολιτισμοῦ, ἐντὸς τοῦ ὁποίου τελοῦμε. Tὴν ἔκπτωση καὶ τὴν ἀποτυχία ἑνὸςοἰκουμενικοῦ, πλέον, πολιτισμοῦ, ποὺ μᾶς ἔχει ὁδηγήσει στὸν τρόμο,στὴν ἀγωνία,στὸν φόβο καὶ στὸν πανικό. Tὴν κατάσταση τοῦ διωγμοῦ καὶ τοῦ κατατρεγμοῦ. Στὸνμονοδιάστατο βίο, ὅπως μᾶς τὸν περιγράφει ὁ Mαρκοῦζε, στὸ μνημειώδες ἔργο του «ὉMονοδιάστατος Ἄνθρωπος». Tὴ μονοδιάστατη ζωή μας, τῆς ἀπεγνωσμένης ἀναζήτησηςκαὶ κατανάλωσης ἀγαθῶν. Tὴν ἀπουσία, ἔτσι, τοῦ ὁράματος καὶ τὴν ἐξορία τῆς ἐλπίδος.Tὴν ἐξάρθρωση τοῦ κοινοτικοῦ καὶ συλλογικοῦ μας βίου. Στὴν ἐφιαλτική μας ἐσωστρέφεια.
Tὸν πολιτισμὸ ὄχι τῆς ἀγάπης, ἀλλὰ τοῦ μίσους. Tελοῦμε ἐνώπιονμιᾶς παιδείας, ποὺ παραπαίει. Ποὺ ἔχει ἀποτύχει. Ποὺ συνθλίβεται καὶσυντρίβεται, μέσα ἀπὸ ἀλλοπρόσαλλους ἐπανασχεδιασμοὺς καὶ ἀναζητήσεις. Δὲν εἶναιτυχαῖες οἱ ἐπαναλαμβανόμενες, ἐμμόνως, ἐδῶ καὶ χρόνια, ἀπόπειρες γιὰ μιὰ ἀλλαγή,γιὰ μιὰ ἐκπαιδευτικὴ μεταρρύθμιση, ποὺ ἡ μία μετὰ τὴν ἄλλη ὁδηγοῦνται στὸ κενό.Στὴν προφανῆ, ὁμολογούμενη ἢ ὄχι, ἀποτυχία. Γιατὶ παραμένουν ὅλοι αὐτοὶ οἱσχεδιασμοὶ στὴν ἐπιφάνεια, ἀγνοώντας τὸ οὐσιῶδες. Ποὺ ὁρίζουν, διαγράφουν ἢσχεδιάζουν τὸ περίβλημα, παραγνωρίζοντας τὸ περιεχμενο. Ποὺ, εἴ τε τὸ θέλουμε εἴτεὄχι, εἶναι καὶ παραμένει εἰς τοὺς αἰῶνες ἡ «ἐπιμέλεια τῆς ψυ χῆς», γιὰ νὰθυμηθοῦμε τὴν Πλα τωνικὴ «Πολιτεία» ἢ τὴ Σωκρατικὴ «Ἀπολογία». Ἡ οἰκοδόμηση ψυχῶν,ὅπως μᾶς ὑποδεικνύουν μὲ ἔμφαση οἱ Πατέρες.
Γι᾽ αὐτό, πιστεύω, πὼς εἶναι καιρὸς νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμετὸν ρόλο τῆς παιδείας, ἀναζητώντας, ἐπιτέλους, ὄχι τὴν ἱκανοποίηση τῶνπρόσκαιρων ἀναγκῶν μας, τῶν ἀπαιτήσεων, δηλαδή, καὶ τῶν ἐπιταγῶν τῆς οἰκονομίαςτῆς ἀγορᾶς καὶ τῆς ὁλοένα διογκούμενης χρησιμοθηρίας, ἀλλὰ τὴ δυναμικὴ τῆς ἱερότητοςκαὶ τῆς αἰωνιότητος. Αὐτὸ συνιστᾶ καὶ τὴν ὕψιστη ἐπαναστατικότητα, ἔναντι τῆς ἰσοπέδωσηςἑνὸς ἀμφισβητούμενου δυτικότροπου προοδευτισμοῦ, ποὺ ἔχει ἐξαρθρώσει τὴ μνήμηκαὶ τὴ ζωή μας. Αὐτὸ ἀποτελεῖ καὶ τὴν ἀπόκριση στὴν κρίση τῆς παιδείας.
Zητούμενο μιᾶς ἐκπαιδευτικῆςμεταρρύθμισης δὲν εἶναι πρωτίστως καὶ μόνον οἱ ὀργανωτικὲς καὶ διοικητικὲς ἢ ἄλλεςδομές. Oὔτε ἡ ἀναδόμηση καὶ ὁ ὅποιος ἐκσυγχρονισμός τους. Αὐτὸ ἐπιβάλλεται. Δὲνἀρκεῖ, ὅμως.
Zητούμενο εἶναι καὶ παραμένει τὸπεριεχόμενο τῆς παιδείας. Ποὺ θὰ πρέπει νὰ ἀποβλέπει στὴ διάνοιξη τοῦ ἀνθρώπουπρὸς τὸν κόσμο, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀναφορά του πρὸς τὸν τόπο τοῦ ἱεροῦ, στὸν τόπο τοῦἁγιασμοῦ. Ἡ ὁριζόντια καὶ κάθετη διάνοιξη καὶ ἀναφορὰ τοῦ ἀνθρώπου τόσο στὸν Kόσμο,ὅσο καὶ στὸν Θεό, γιὰ νὰ θυμηθοῦμε καὶ ἕνα στοχαστὴ τοῦ 20οῦ αἰῶνος, τὸν KὰρλΓιάσπερς. Ποὺ δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπ᾽ τὸν συμβολισμὸ καὶ τὴ σημειολογία τοῦΣταυροῦ. Διάνοιξη καὶ κοινωνία μὲ τοὺς ἄλλους, μὲ τοὺς ἀδελφοὺς καὶσυνανθρώπους μας καὶ ἀναγωγὴ στὸν Θεό, ὑπὸ τὴ σκέπη τοῦ ὁποίου τελοῦμε Ἐδῶ καὶκαιρό, τελοῦμε σ᾽ ἕνα ἄλλοτε προφανῆ κι ἄλλοτελανθάνοντα διχασμό, σὲ σχέση μὲ τὸ ζητούμενο τῆς παιδείας. Ἐνταγμένοι στοὺς σχεδιασμοὺςτῆς παγκοσμιοποίησης τοῦ οἰκουμενικοῦ, ἀλλὰ καὶ οἰκονομικοῦ, ἀνθρώπου, ἔχουμε ἀποδεχθεῖτὴν ὑποταγὴ τῆς παιδείας στὶς ἀνάγκες τῆς οἰκονομίας. Πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση ὁδηγούμαστε,ἐν πολλοῖς, σήμερα. Ἰδεῶδες καὶ πρότερον, σ᾽ αὐτοὺς τοὺς «νεοτερικοὺς»σχεδιασμούς, ὁ homo economicus. Ὰπὸ τὴν ἄλλη, προτάσσουμε τὶς ἀρχὲς τοῦ ἑλληνικοῦἀνθρωπισμοῦ, ἀγωνιοῦντες γιὰ τὴν πορεία καὶ τὸν τόπο, στὸν ὁποῖο μᾶς ὁ δηγεῖ ἡτεχνολογία, ἡ οἰκονομία, οἱ σχεδιασμοὶ τῆς παραγωγῆς καὶ ἡ συντριπτικὴ ἢσυντρίβουσα παγκοσμιοποίηση τῆς πολυδιαφημιζόμενης πολυπολιτισμικῆς νέαςκοινωνίας. Δὲν εἶναι γι᾽ αὐτὸ τυχαία ἡ εἰσαγωγὴ ἢ τὸ προλογικὸ κείμενο τῆςπροτεινόμενης Ἐκπαιδευτικῆς Mεταρρύθμισης, γιὰ τὴν πολιτότητα καὶ τὸν ἑλληνικὸ ἀνθρωπισμό,ὡς ἀναγκαίως προαπαιτούμενα. Kι ἀκόμα ἡ παλαιότερη ἀγωνία τοῦ πρώϊμου Mάρξ, ποὺεἰσάγει πρῶτος τὸν ὅρο τῆς ἀποξένωσης, ἀγωνιώντας γιὰ τὸν ἄνθρωπο τῆς οἰκονομίαςκαὶ τῆς τεχνολογίας τῆς Δύσεως.
Σκέφτομαι, γι᾽ αὐτό, πόσο ἐπίκαιρος, ἀπὸαὐτὴ τὴν ἄποψη, εἶναι ὁ λόγος τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἀνατολῆς. Ἡ ἀπόκριση τῆς ὈρθοδόξουΠαραδόσεως. Ὁ λόγος τῶν Πατέρων. Πόσο λυτρωτικὸς προβάλλει, εἰς τὸ μέσον τῆς ἐφιαλτικῆςμανίας τῆς Δύσεως καὶ τῶν μονοσήμαντων, οἰκονομικῶν, χρησιμοθηρικῶν καὶ ὠφελιμιστικῶνπροτύπων, ποὺ αὐτὴ καταθέτει, ὁ λόγος καὶ ἡ πρόταση παιδείας τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.Ποὺ ἐπιμένουν στὴν ἱερότητα καὶ στὸν σεβασμὸ τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Στὴν ἱερότητακαὶ στὸν ἀπόλυτο σεβασμὸ τῆς ἀνθρωπίνης ἐλευθερίας. Στὴν κοινωνία καὶ ἐπικοινωνία,μέσα ἀπὸ τὴ μυστηριακὴ ἀγαπητικὴ σύναξη. Στὴ δυναμικὴ τῆς κοινότητος. Στὴν ἀνάδειξητῆς ἀγάπης, ἀντὶ τοῦ μίσους. Στὴν ὑπέρβαση τῆς βουλητικῆς αὐτοκατάφασης, διὰ τῆςταπεινότητος καὶ τῆς ἀγάπης, ἐν Xριστῷ.
(Συνεχίζεται)
"ΠαρέμβασηΕκκλησιαστική". Τεύχος 17ο
