Ο εν αγίοις πατήρ ημών Μάρκος Μητροπολίτης Εφέσου ο Ευγενικός (19 Ιανουαρίου)
Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Δορμπαράκη
«Ο μέγας διδάσκαλος και ανίκητοςυπερασπιστής της ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας Μάρκος υπήρξε γέννημα καιθρέμμα της βασιλίδος των Πόλεων. Ανατράφηκε από ευσεβέστατους γονείς καιεκπαιδεύτηκε και στη θύραθεν και στην εκκλησιαστική παιδεία, τόσοπου ήταν γνωστός για τις επιδόσεις του και στις δύο. Αφού διήλθε τους βαθμούςκατά την τάξη της ιερωσύνης, προβιβάζεται στο τέλος στο αξίωμα τηςαρχιερωσύνης, και οδηγείται στην υψηλή θέση της μητροπόλεως των Εφεσίων. Με τηνεπίμονη προτροπή του αυτοκράτορα Ιωάννη του Παλαιολόγου απεστάλη στη σύνοδο τωνλατίνων στη Φλωρεντία, προς ένωση δήθεν των χωρισμένων από πολλά χρόνιαΕκκλησιών και εκεί κατέπληξε με τη θεοσοφία των λόγων του τους εκπροσώπους τηςΔυτικής Εκκλησίας, διότι αυτός μόνος δεν υπέγραψε στον βλάσφημο όρο τηςψευτοσυνόδου εκείνης. Γι’ αυτόν τον λόγο η αγία του Χριστού Εκκλησία πάντοτετίμησε τον μεγάλο αυτόν άνδρα ως ευεργέτη και διδάσκαλο και μοναδικό υπέρμαχοκαι αήττητο μαχητή της αποστολικής ομολογίας».
Συνοδική απόφαση του έτους 1743 μ.Χ.υπό τον Πατριάρχη Σεραφείμ ορίζει: «Η καθ’ ημάς αγία του Χριστού ΑνατολικήΕκκλησία τον ιερόν τούτον Μάρκον Εφέσου τον Ευγενικόν και οίδε (γνωρίζει) καιτιμά και αποδέχεται άγιον άνδρα και θεοφόρον και όσιον και ζηλωτήν τηςευσεβείας διάπυρον, και των καθ’ ημάς ιερών δογμάτων και του ορθού λόγου τηςευσεβείας πρόμαχον και προασπιστήν γενναιότατον, και των προηγησαμένων εν τοιςαρχαίοις χρόνοις ιερών θεολόγων και κοσμητόρων της Εκκλησίας μιμητήν καιεφάμιλλον». Ο βιογράφος του ρήτορας Μανουήλ σημειώνει: «Μόνος αυτός ίσως έργοιςκαι λόγοις στύλος ανεδείχθη ορθοδοξίας»! Ποια στοιχεία από τη ζωή του αγίουΜάρκου επιβεβαιώνουν τους εξαιρετικούς αυτούς χαρακτηρισμούς;
Πρώτον∙ άγιος Μάρκος έδειξε με τηζωή του ότι η Ορθοδοξία γι’ αυτόν δεν είναι μία ιδεολογία, αλλά συνιστάπρωτίστως ορθοπραξία: το κατά Χριστόν ζην ήταν το διαρκές μέλημά του. Ο ίδιος,παρόλο το λαμπρό στάδιο που ανοιγόταν μπροστά του για μία ιδιαιτέρωςεπιτυχημένη από πλευράς κοσμικής καριέρα, λόγω και της μεγάλης θέσεως που είχεστην αυτοκρατορία ο πατέρας του και λόγω και των δικών του σπουδών καιπροσόντων, προτίμησε «τον μοναχικόν και ησύχιον βίον» και έγινε μοναχός στημονή του αγίου Γεωργίου Μαγγάνων, οπότε και μετονομάστηκε από Μανουήλ σε Μάρκο.Δεύτερον∙ δεν αρεσκόταν καθόλου στις θέσεις και τις τιμές, κάτι που φάνηκειδιαιτέρως και από το γεγονός ότι καθ’ υπακοήν δέχτηκε να γίνει επίσκοποςΕφέσου, προκειμένου να λάβει μέρος στη σύνοδο της Φερράρας/Φλωρεντίας(1438-1439), και από την άρνησή του μετά την επιστροφή του από τη σύνοδο – όπουο λαός του επιφύλαξε θριαμβευτική υποδοχή για την εμμονή του στην ορθόδοξηπίστη – να δεχτεί την προσφερομένη σε αυτόν από τον αυτοκράτορα θέση τουΠατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Τρίτον∙δεν δίστασε, παρόλο ότι έμπαινε σε κίνδυνοη ζωή του, να μείνει σταθερός στην πίστη του: και στην ίδια τη σύνοδο τηςΦερράρας, όταν ο πάπας μετά την άρνηση του αγίου Μάρκου να υπογράψει το ενωτικόέγγραφο τον απείλησε ότι θα κηρυχτεί αιρετικός και άρα θα εξοριστεί, αλλά καιόταν ο αυτοκράτορας τον κυνήγησε, λόγω της άρνησής του και πάλι να δεχτεί σεκοινωνία τον λατινόφρονα νεοεκλεγέντα πατριάρχη Μητροφάνη τον από Κυζίκου.Τελικώς, για την εμμονή του αυτή, συνελήφθη στη Λήμνο, καθώς προσπαθούσε νακαταφύγει στο Άγιον Όρος, οπότε και έμεινε εκεί υπό περιορισμό για μία διετία.
Στον άγιο Μάρκο βλέπουμε ναενσαρκώνονται όλα τα κύρια γνωρίσματα της ορθοδοξίας. Η ορθοδοξία είναιμυστηριακή. Ακριβώς ο άγιος Μάρκος ανέπνεε με τα μυστήρια, και μάλιστα τηςΘείας Ευχαριστίας. Η άρνησή του να συλλειτουργήσει με τον λατινόφρονα πατριάρχηήταν η φυσική συνέπεια της διαρκούς κοινωνίας του με τον Κύριο, μυστηριακά καιπνευματικά. Θεωρούσε ότι θα πρόδιδε το σώμα και το αίμα του Χριστού, ενούμενοςμε τους «χριστεμπόρους» και τους «χριστοκαπήλους», όπως ονόμαζε τους τότεενωτικούς. Είναι πολύ χαρακτηριστική μάλιστα η φράση του: «Έχω πειστεί ακριβώςότι όσο απομακρύνομαι από τον πατριάρχη Μητροφάνη και τους οπαδούς του πλησιάζωτον Θεό και όλους τους αγίους, και όπως ακριβώς χωρίζομαι από αυτούς, έτσι ενώνομαιμε την αλήθεια» («Πέπεισμαι γαρ ακριβώς, ότι όσον αποδιϊσταμαι τούτου (τουπατριάρχου Μητροφάνους) και των τοιούτων (των οπαδών του) εγγίζωτω Θεώ και πάσι τοις αγίοις, και ώσπερ τούτων χωρίζομαι, ούτως ενούμαι τηαληθεία»).
Η ορθοδοξία είναι ασκητική. Όλη η ζωήτου αγίου Μάρκου σ’ αυτό απέβλεπε: στη δι’ ασκήσεως των εντολών του Χριστούκάθαρση της ψυχής του προς φωτισμό του από τον Θεό. Μόνο ένας πιστός άλλωστεπου έχει μία τέτοια προοπτική στη ζωή του, τη διακράτηση του φωτός του Θεούμέσα του με τον αγώνα τον ασκητικό κατά των ψεκτών παθών του, μπορεί να φτάνεισ’ αυτό το σημείο, δηλαδή της υπερβάσεως των απειλών για την ίδια τη ζωή του.Διότι έχει μεταθέσει το κέντρο της ζωής του πέρα από τη βιολογική του ύπαρξη,στον ίδιο τον Χριστό. Ο άγιος Μάρκος με την καθημερινή άσκησή του μπορούσε ναλέει ό,τι και ο απόστολος Παύλος: «ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός». Μεάλλα λόγια έμπρακτα φανέρωνε αυτό που ο Κύριος έχει υποσχεθεί στους μαθητές Τουόλων των αιώνων: «Εγώ ειμι η άμπελος, υμείς τα κλήματα». Μία πραγματικότητα πουγίνεται αισθητή μόνον από εκείνον που έχει θέσει σε ενέργεια τις εντολές τουΧριστού μέσα του.
Και βεβαίως φαίνεται πολύ καθαρά έτσικαι πώς συμπλεκόταν στον άγιο Μάρκο η παραδοσιακότητα της ορθοδοξίας με τηνεσχατολογική της προοπτική. Ο άγιος ήταν βαθύτατα παραδοσιακός, με τηνπραγματική έννοια του όρου, γιατί είχε τη δύναμη στην καρδιά του της παρουσίαςτου αγίου Πνεύματος, που τον έκανε να ζει ως ο Χριστός εν τω κόσμω. Την οδό γιατη ζωή αυτή είχαν υποδείξει οι Πατέρες της Εκκλησίας. Ήξερε ο ιερός αυτόςάνδρας ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι εκτροπή σε επικίνδυνες ατραπούς. Μόνον ό,τιθεμελιώνεται στην πατερική παράδοση διατηρεί την αυθεντικότατη του ευαγγελικούήθους. Γι’ αυτό και τον βλέπουμε να εμμένει και να επιμένει παραδοσιακά. Σ’ ένανμάλιστα από τους όρους που έθεσε απαρχής στη σύνοδο, για να λειτουργήσει αυτήσωστά και νομότυπα, σημείωνε: Να αναγνωστούν οι όροι των οικουμενικών συνόδων,«ως αν φανώμεν και ημείς σύμφωνοι τοις εν εκείναις πατράσι και η παρούσασύνοδος εκείναις ακόλουθος».
Την εμμονή του αυτή αισθάνονταν όλοι.Πρώτον οι ορθόδοξοι, οι οποίοι τον έστειλαν ως εκπρόσωπό τους – μη ξεχνάμε ότιήταν ο έξαρχος της συνόδου, αφού εκπροσωπούσε το πατριαρχείο τηςΚωνσταντινουπόλεως, αλλά και της Αντιοχείας και των Ιεροσολύμων – έπειτα ακόμηκαι οι Ρωμαιοκαθολικοί. Δεν είναι τυχαίο ότι η δική του άρνηση υπογραφής τουενωτικού κειμένου – κάτι που συνιστά από πλευράς ορθόδοξης την κορυφαία στιγμήίσως της συνόδου – βύθισε στην απελπισία τον πάπα Ευγένιο, ο οποίος προσδοκούσεμε την ένωση αυτή να κυριαρχήσει εκκλησιαστικά και στην Ανατολική Εκκλησία.Έχει μείνει στην ιστορία μάλιστα η φράση που είπε, όταν έμαθε ότι ο μόνος πουδεν υπέγραψε ήταν ο Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός: «εποιήσαμε λοιπόν ουδέν!»
Κι αυτή είναι η ουσία τελικά της ορθήςπαραδοσιακότητας ως εμμονής στην αλήθεια της παραδεδεγμένης πίστης: κρατάκανείς ανοικτή τη σχέση με τον ζωντανό και αληθινό Θεό, ενώ γκρεμίζει τα όνειραόλων επιδόξων που ζητούν με τις κάθε είδους παρεκτροπές τους να στήσουν το δικότους βασίλειο πάνω στις ψυχές των ανθρώπων. Κρατώντας όμως ανοικτή τη σχέση μετον Θεό προσδοκά και την ώρα της συνάντησής του με Αυτόν. Κι αυτό έκανε και οάγιος Μάρκος. Ζώντας τον Χριστό που παρέλαβε από την Εκκλησία αναγάλλιαζε μετην προοπτική της πλήρους ενώσεώς του με Αυτόν την ώρα που Εκείνος θα τονκαλούσε. Γι’ αυτό είπαμε ότι και ο ίδιος ο θάνατος δεν τον τρόμαζε.Άνθρωπος που ζει τη ζωή του Χριστού έχει ήδη νικήσει τον θάνατο και – γιατίόχι; - τον περιμένει με λαχτάρα σαν τον απόστολο που διεκήρυσσε: «έχω την επιθυμίανεις το αναλύσαι και συν Χριστώ είναι».
Χρειάζεται όμως να διευκρινίσουμε καικάτι που πλανάται πολλές φορές στη σκέψη των ανθρώπων, όταν ακούνε για τηνεπιμονή στην ορθόδοξη πίστη και την αντίδραση του αγίου Μάρκου για την ένωσητων Εκκλησιών: «Μα δεν πρέπει να ενωθούμε; Η αγάπη δεν είναι το μείζον σε σχέσημε τα δόγματα και τις αρχές πίστεως, που ίσως μας θέτουν εμπόδιο στηνπροσέγγιση των καρδιών;» Μολονότι η απάντηση είναι γνωστή, ας επιτραπεί νααπαντήσουμε. Και καταρχάς είναι πλάνη και ιστορικό σφάλμα να ισχυρίζεται κανείςότι ο άγιος Μάρκος ως ηγέτης των ανθετικών δεν ήθελε την ένωση των Εκκλησιών.Το αντίθετο μάλιστα. Διακαής πόθος του και διάπυρο αίτημά του προς τον Θεό ήτανη ενότητα των Χριστιανών και η προσέγγιση των Εκκλησιών. Γι’ αυτό άλλωστε καιπήγε στη σύνοδο της Φερράρας. Είναι μάλιστα συγκλονιστική η επιστολή του προςτον πάπα κατά την έναρξη της συνόδου: «Μέχρι πότε όλοι εμείς που έχουμε τονίδιο Χριστό και την ίδια πίστη, θα χτυπιόμαστε και θα κομματιαζόμαστε μεταξύμας; Μέχρι πότε εμείς που προσκυνούμε την αγία Τριάδα θα δαγκώνουμε και θατρώμε ο ένας τον άλλον μέχρι να αλληλοεξοντωθούμε και να μας εξαφανίσουν οιεξωτερικοί εχθροί μας; Ας μη συμβεί αυτό, Χριστέ βασιλιά μας, κι ας μη νικήσειτη δική Σου καλοσύνη το πλήθος των δικών μας αμαρτιών… Ένωσέ μας και μεταξύ μαςκαι με Σένα τον Ίδιο…».
Έβλεπε όμως ο άγιος ότι οι πλάνες τηςπαπικής Εκκλησίας απομάκρυναν τους χριστιανούς από τον Χριστό και δημιουργούσανσυνθήκες έντασης και διαμάχης μεταξύ τους. Γι’ αυτό ήδη το πρώτο που θέτειστους παπικούς ο άγιος, κατά τους ιστορικούς, ήταν να αποβάλουν «το τραχύ καιανένδοτον», διότι «εστίν αναγκαιοτάτη η ειρήνη, ην κατέλιπεν ημίν ο δεσπότηςημών ο Χριστός και η αγάπη». Και αυτήν την αγάπη την παρέβλεψε η ρωμαϊκήεκκλησία και διελύθη και η ειρήνη. Γι’ αυτό και παρακαλεί: «αδύνατόν εστιν ανακαλέσασθαιτην ειρήνην, εάν μη λυθή το του σχίσματος αίτιον»!
Ήθελε λοιπόν με πάθος την ένωση και τηναγάπη ο άγιος Μάρκος, αλλά πάνω στο έδαφος της αληθείας, δηλαδή πάνω στην πίστητου Χριστού. Διότι μία αγάπη χωρίς την αλήθεια δεν είναι αληθινή. Είναι έναςαπλός συναισθηματισμός που έχει πολύ σύντομη την ημερομηνία λήξεώς της. Κι αυτήείναι και η απάντηση και στην άλλη ένσταση, ότι τα δόγματα μας απομακρύνουν καιδεν μας ενώνουν. Τα δόγματα, οι αλήθειες δηλαδή της πίστεως, δεν είναι απλέςαρχές σαν ιδεολογικά μανιφέστα. Είναι δείκτες πορείας για να συναντήσουμε τοναληθινό Θεό και να ζήσουμε συνεπώς την αγάπη Του. Έξω από τα δόγματα πουδιαφυλάσσουν την ορθή εικόνα του Θεού και Χριστού μας ανοίγεται η θύρα για ναεισέλθουν δικές μας αντιλήψεις και δικές μας εικόνες περί Θεού, συνεπώς ναδιαστρεβλωθεί και η αληθινή έννοια της αγάπης, αφού «ο Θεός αγάπη εστί και ομένων εν τη αγάπη εν τω Θεώ μένει και ο Θεός εν αυτώ».
Περισσότερο λοιπόν από ποτέ σήμερα οάγιος Μάρκος είναι επίκαιρος. Διότι ως ορθόδοξοι περνάμε κρίση στην ορθοδοξίαμας. Την εκλαμβάνουμε οι πολλοί κυρίως ιδεολογικά, δηλαδή θεωρητικά, χάνονταςγι’ αυτό τη δύναμη που προσφέρει στη ζωή μας. Αν ένα μεγάλο μέρος τωνΧριστιανών έχει χάσει το νόημα της ζωής του και ζει ως άθεο, αν πολλοί πέφτουμεστην αρρώστια της εποχής, το άγχος και τη συνακόλουθη θλίψη και μελαγχολία,είναι διότι δεν ενεργοποιούμε την αλήθεια της ορθόδοξης πίστης στη ζωή μας. Κιεδώ προβάλλει μεταξύ άλλων η μεγάλη φυσιογνωμία του αγίου Μάρκου. Έρχεται μεσεμνότητα αλλά και με σθένος να μας υπενθυμίσει ότι η ορθοδοξία δεν είναιθεωρία και ιδεολογία, αλλά τρόπος ζωής, που δίνει δύναμη και φως στη ζωή,νοηματοδοτώντας την κάθε στιγμή της. Αλλά και να μας τονίσει ότι δενεπιτρέπονται εκπτώσεις στην πίστη, διότι η πίστη, όπως εξηγήσαμε, είναι εκείνηπου διακρατεί την αγάπη, κατά το «αληθεύοντες εν αγάπη» του αποστόλου.
Ακολουθείν
