Παιδεία και αγωγή των νέων κατά τους Τρεις Ιεράρχες
Ομιλία π. Θεοδώρου Ζήση στην ΑίθουσαΜητροπόλεως Σερρών (31/01/2010)
Κυρίες και κύριοι, στα πλαίσια τηςεορτής των Αγίων Μεγάλων Τριών Ιεραρχών και Οικουμενικών Διδασκάλων, τωνπροστατών της παιδείας και των γραμμάτων, η τοπική μας Εκκλησία διοργανώνει τησημερινή εκδήλωση με ομιλητή τον αιδεσιμολογιώτατο πρωτοπρεσβύτερο π. ΘεόδωροΖήση, ο οποίος θα μιλήσει με θέμα «Παιδεία και αγωγή των νέων κατά τους ΤρειςΙεράρχες». Ο π. Θεόδωρος Ζήσης είναι ομότιμος καθηγητής του Α.Π.Θ., στο οποίοδίδαξε στην έδρα της Πατρολογίας. Είναι, πιστεύω, πολύ γνωστός στουςπερισσοτέρους από εμάς, από τις συχνές παρουσίες του εδώ στην πόλη μας, από τιςομιλίες και διαλέξεις του, αλλά και από το πλούσιο συγγραφικό του έργο...
Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες,πάτερ Θεόδωρε, για την ανταπόκριση στο κάλεσμα αυτό της Ιεράς Μητροπόλεώς μαςκαι παρακαλώ να έρθετε να αναπτύξετε το θέμα σας.
***
Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Σερρών,ποιμενάρχα της ιστορικής Μητροπόλεως των Σερρών, σεβαστοί πατέρες, κυρίες καικύριοι, τα τελευταία χρόνια στις εορτές των Αγίων Τριών Μεγάλων Ιεραρχών,Οικουμενικών Διδασκάλων και προστατών της Παιδείας μας, συνειδητάπροβληματιζόμαστε όλοι και ανησυχούμε για την πορεία, στην οποία βρίσκεται ηΠαιδεία διεθνώς, αλλά ιδιαίτερα στην χώρα μας, η οποία έχει χιλιετιών παράδοσηπαιδείας και προσφοράς πολιτιστικής.
Ο αποχωρήσας 20ος αιών, με τον οποίονέκλεισε η δεύτερη χιλιετία, θεωρείται ως αποκορύφωση της προσπάθειας, πουάρχισε ο Δυτικός πολιτισμός και εφήρμοσε επί τρεις αιώνες, να έρθει σε πλήρηρήξη με το παρελθόν, ν’ απορρίψει σχεδόν στο σύνολό της την πολιτιστική κιεκπαιδευτική παράδοση της ελληνοχριστιανικής αρχαιότητος, της προχριστιανικήςκαι της χριστιανικής, να αποδεσμευτεί από την ιστορική μνήμη, από δοκιμασμένεςκαι καθιερωμένες αξίες και πεποιθήσεις και να στηρίξει το μέλλον τηςανθρωπότητος στη γνώση και στην επιστήμη. Ιδιαίτερα στην προσπάθεια αυτήεπλήγησαν οι θρησκευτικές και ηθικές αξίες, που συνδέονται άμεσα μεταξύ τουςαφού ουσιαστικά χωρίς Θεό, νομοθέτη και ρυθμιστή της ηθικής συμπεριφοράς, όλαεπιτρέπονται και όλα μεταβάλλονται ανάλογα με τις χρησιμοθηρικές καιευδαιμονιστικές απόψεις της κάθε εποχής. Η μικρή αθεϊστική ομάδα των αρχαίωνΕλλήνων φιλοσόφων μαζί με τους σοφιστές, που σχετικοποιούν τις αξίες, έγιναν τοπρότυπο των νέων σοφών και επιστημόνων. Το μεγάλο όμως και κυρίαρχο αίτημα τηςεθνικής παιδευτικής παραδόσεως του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, τουΠυθαγόρα, του Πλουτάρχου, του Πλωτίνου και στη συνέχεια των μεγάλων Αγίων καιΠατέρων της Εκκλησίας μας, που το εσυνέχισαν και το επλούτισαν, αγνοήθηκε καισυκοφαντήθηκε γιατί δεν ταίριαζε στο νέο πολιτιστικό δρόμο και όραμα.
Διαπνεόταν αυτή η παράδοση των ευσεβώνφιλοσόφων και των Αγίων Πατέρων από ισχυρή μεταφυσική πνοή, από θεοσέβεια, καιπροέβαλε, μαζί με τη γνώση, την αναγκαιότητα της αρετής και την αποφυγή τηςκακίας. Όλος ο πνευματικός βίος της αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίουσφραγίζεται από την ευσέβεια και την αρετή, όπως αυτό αποτυπώνεται ακόμα καιστις αρχαίες τραγωδίες, στην καθημερινή ζωή, στα μνημεία που σώθηκαν, τονΠαρθενώνα και την Αγιά Σοφιά, πολύ περισσότερο βέβαια στο πλήθος των Αγίων τηςΟρθόδοξης Εκκλησίας, οι οποίοι ουσιαστικά πραγματοποίησαν το ιδανικό του «φιλοσόφουβίου». Επί δυόμισι και πλέον χιλιάδες χρόνια η ανθρωπότητα πορεύτηκεεξισορροπητικά και πολιτισμένα. Δεν έλειψαν βέβαια οι σκοτεινές πλευρές και οιπαρεκκλίσεις, οι αδικίες και οι ανισότητες, οι πόλεμοι και οι συγκρούσεις, οιδιωγμοί και οι κατατρεγμοί και φαινόμενα παρακμής, και ηθικής ακόμη. Υπήρχεόμως πάντοτε η δυνατότητα και η θέληση, ακόμα και μέσα σ’ αυτά, νακαθρεφτίζεται η ανθρωπότητα στον καθρέπτη των ηθικών και πνευματικών αξιών καινα βλέπει το παραμορφωμένο της πρόσωπο, να φιλοσοφεί, να στοχάζεται για τοπρέπον και το δέον, να αξιολογεί και να εκτιμά και να προσπαθεί να βελτιωθείπνευματικά.
Αυτός ο κόσμος όμως των δυόμισιχιλιάδων ετών της κοινής ελληνοχριστιανικής παιδευτικής παραδόσεως από τον 18οαιώνα, τον περίφημο αιώνα του Διαφωτισμού, αποτελεί παρελθόν για τον Δυτικόπολιτισμό, μέσα στον οποίον, δυστυχώς, έχουμε ενταχθεί κι εμείς και πηγαίνουμεπιο βαθιά. Δεν υπάρχει πλέον ο καθρέπτης της ανθρωπιστικής, τηςελληνοχριστιανικής παιδείας, η ευσέβεια και η αρετή είναι συκοφαντημένες και άχρηστες,δεν είναι πλέον αξίες αλλά είναι απαξίες. Ο σκοπός της παιδείας δεν είναιδιπλός, η καλλιέργεια δηλαδή της επιστήμης αλλά και της αρετής, η μέσω τηςγνώσης μορφοποίηση-μεταμόρφωση του ανθρώπου εις καλόν καγαθόν, αλλά ηαποοικειοποίηση της γνώσης και της επιστήμης, η εκτροπή της παιδείας σεεμπορικό και οικονομικό μέγεθος, που θα εξασφαλίζει επαγγελματικά καιοικονομικά οφέλη, η μετατροπή των μαθητών από πρόσωπα με ποικίλες πτυχές σεεγκεφάλους, σε computers, σε μηχανές που απομνημονεύουν και παράγουν. Αυτή ηπερίφημη σκοποθεσία της παιδείας απασχολεί ως και άλλους και την ελληνικήπραγματικότητα, αφού και από το Σύνταγμα και τους σχετικούς νόμους προσπαθούνοι σοφοί μεταρρυθμιστές να απαλείψουν οτιδήποτε έχει σχέση με θρησκευτική καιηθική αγωγή των ελληνοπαίδων και να εισαγάγουν το Δυτικό μοντέλο της παιδείας.
Για το Δυτικό αυτό μοντέλο της παιδείαςέγραφε παλαιότερα πολύ χαρακτηριστικά ο Φώτης Κόντογλου, συγκλονιστικά: «Οιψυχές των νέων είναι ρημαγμένες από τα άγρια ένστικτα, που τα ανεβάσανε στηνεπιφάνεια από τα σκοτεινά τάρταρα της ανθρώπινης φύσης, κάποιοι εχθροί τουανθρώπου, κάποιοι πνευματικοί ανθρωποφάγοι, που ανάμεσα τους πρωτοστατεί έναςτρελός λύκος λεγόμενος Νίτσε, μια μούμια σαν παλιόγρια λεγόμενος Βολταίρος,κάποιος ζοχαδιακός Φρόυντ, κι ένα πλήθος από τέτοια όρνια και κοράκια καινυχτερίδες. Όσοι τους θαυμάζανε, ας καμαρώσουνε σήμερα τα φαρμακερά μανιτάριαπου φυτρώσανε μέσα στις καρδιές και στις ψυχές της γαγγραινιασμένηςανθρωπότητος». Εν όψει λοιπόν αυτού του Δυτικού μοντέλου, του οποίου ηκαρποφορία είναι πλέον εμφανής στη συμπεριφορά των νέων μας, αρχίζουμε όλοι καιπροβληματιζόμαστε.
Πού οφείλεται άραγε αυτή η απαξίωση κιαυτή η παιδευτική παρακμή; Δεν είναι δύσκολο να δώσει κανένας την απάντηση.Οφείλεται στο πνευματικό κενό που δημιούργησαν οι κρατούντες και οισχεδιάζοντες διεθνώς για να μεταβάλλουν τους ανθρώπους σε καταναλωτικέςμηχανές, ώστε να αυξάνουν τα κέρδη τους από τον υπερκαταναλωτισμό και τηνηδονοφιλία. Και τότε αυτό είναι αιτία χειρότερη, καινούρια κατάσταση· ξεφύγαμεαπό τον Διαφωτισμό και περάσαμε πλέον στον υλισμό και στη σαρκολατρεία και στηνεμπορευματοποίηση της παιδείας. Αποθεώνουν συστηματικά το σεξ, τη σαρκικήηδονή, προβάλουν τις μοιχείες και τις πορνείες, τις διαλυμένες οικογένειες, ταδιαζύγια, τις εξωγαμικές ελεύθερες συμβιώσεις, την ομοφυλοφιλία, τα γλέντια καιτις διασκεδάσεις, τα πανάκριβα ενδύματα, τα είδη καλλωπισμού, διαλύουν τηνΠαιδεία και τα σχολεία με τον μαθητικό και φοιτητικό συνδικαλισμό. Ως πρότυπαγια τους νέους δεν είναι πλέον οι ηθικοί και ενάρετοι άνθρωποι αλλά οικακοπληρωμένοι ηθοποιοί, τραγουδιστές, δημοσιογράφοι, ποδοσφαιριστές,τεχνοκράτες. Οι λέξεις αρετή, τιμιότης, σεβασμός, υπακοή, υπομονή, σεμνότητα,πειθαρχία, ευνομία, τάξη, κόπος, μάθηση, δικαιοσύνη, εγκράτεια, ολιγάρκεια καιπολλές άλλες χάθηκαν από το λεξιλόγιο διδασκόντων και διδασκομένων. Και επειδήαδειάσαμε τις ψυχές των νέων από αξίες και τις γεμίσαμε με υλικά σκουπίδια καιαπόβλητα, με το σεξ, την καλοπέραση και τη βία, αγρίεψαν τώρα· δεν υπάρχουνπνευματικά αντισώματα, ηθικές αναστολές αλλά και ελπίδες. Δεν έμαθαν ναυπομένουν, να εγκρατεύονται, να ζουν με ολιγάρκεια και λιτότητα αν χρειαστεί,όπως έζησαν τόσες γενιές προηγουμένως. Ατίθασοι και ανυπάκουοι επαναστατούν καικαταστρέφουν χωρίς η διαλυμένη και συκοφαντημένη οικογένεια και το αλλοπρόσαλλοσχολείο, που έχει χάσει τον προσανατολισμό του, να μπορούν να βοηθήσουν. Χωρίςτην εξημερωτική δύναμη του Ευαγγελίου αγριεύουν οι ψυχές των ανθρώπων.
Παλαιότερα βάρβαροι και άγριοι λαοίδέχθηκαν το Ευαγγέλιο και εξημερώθηκαν· τώρα εξορίζουμε το Ευαγγέλιο,υποβιβάζουμε και καταργούμε από τα σχολεία τον κατηχητικό, βιωματικό,εξημερωτικό, ανθρωποπλαστικό χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών καιαφήνουμε να φουντώνουν τα πάθη και οι κακίες στις ψυχές των νέων ανθρώπων. Οδηγούμετον κόσμο σε παλινβαρβάρωση. Το Ευαγγέλιο ενοχλεί όσους ζουν στο σκότος, όσουςθέλουν να διαπράττουν πονηρά έργα. Το φως ελύληθεν εις τον κόσμον και ηγάπησανοι άνθρωποι μάλλον το σκότος ή το φως, ην γαρ πονηρά αυτών τα έργα (Ιωάν., 3,19). Η προ Χριστού ανθρωπότης εγκαταλείψασα τον αληθή Θεό, όπως τονεγκαταλείπουμε κι εμείς τώρα, παλινβαρβάρωση, και προσκολληθείσα στα άψυχα καιανόητα είδωλα παραδόθηκε σε πάθη ατιμίας, που εξευτέλισαν την αξία τουανθρώπου, όπως διαπιστώνει ο Απόστολος Παύλος, φάσκοντες είναι σοφοίεμωράνθησαν και ήλλαξαν την δόξαν του αφθάρτου Θεού εν ομοιώματι εικόνοςφθαρτού ανθρώπου και πετεινών και τετραπόδων και ερπετών. Διό και παρέδωκεναυτούς ο Θεός εν ταις επιθυμίαις των καρδιών αυτών εις ακαθαρσίαν τουατιμάζεσθαι τα σώματα αυτών εν αυτοίς (Ρωμ., 1, 22-24) και αυτή την εικόνα τηζούμε και τώρα· έχουμε παραδοθεί σε πάθη ατιμίας. Η περιγραφή των μακράν τουΘεού ανθρώπου περιγράφει και την ευθύνη όσων εκδιώκουν τον Θεό από την Παιδείακαι την κοινωνία, και φωτογραφίζει την σημερινή κατάσταση όπως την κατήντησανοι θεομάχοι και οι εκκλησιομάχοι, πολιτικοί και άλλοι ηγέτες χωρίς Θεό. Και οιάνθρωποι πλέον είναι, όπως λέει κι ο Απόστολος Παύλος, πεπληρωμένοι πάσηςαδικίας, πορνείας, πονηρίας, πλεονεξίας, κακίας, μεστοί φθόνου, φόνου, έριδος,δόλου, κακοηθείας, ψιθυρισταί, καταλάλοι, θεοστυγείς, υβρισταί, υπερήφανοι,αλαζόνες, εφευρεταί κακών, γονεύσιν απειθείς, ασύνετοι, άστοργοι, άσπονδοι,ανελεήμονες (Ρωμ., 1, 29-31).
Ίσως αυτή η εικόνα, την οποία μεεισαγωγικά εδώ σας παρουσίασα, να θεωρείται υπερβολικά απαισιόδοξη για τηνΠαιδεία μας, αλλά δεν παρουσιάζει όλο το σκοτάδι και όλο τον γνόφο αυτής τηςκαταστάσεως. Να κάνετε λίγη υπομονή για μερικά λεπτά ακόμη πριν μπω στο να σαςπαρουσιάσω τα μεγάλα πρότυπα των Αγίων Ιεραρχών για τη διδασκαλία τους, να σαςενημερώσω από σύγχρονες φωνές που διατραγωδούν σε ποια κατάσταση είναι ηΠαιδεία μας.
Γιατί αν δεν συνειδητοποιήσουμε πούβρίσκεται σήμερα η Παιδεία μας κι αν δεν φροντίσουμε ν’ αλλάξει αυτή η εικόνα,τι νόημα έχει κάθε χρόνο τυπικά να γιορτάζουμε την εορτή των Τριών ΑγίωνΙεραρχών; Ήρθε στα χέρια μου από βιβλιοπωλεία αυτές τις ημέρες ένα βιβλίο ενόςεκπαιδευτικού, νομίζω είναι φιλόλογος, ο Γιάννης Τσέντος, με θέμα «Η Παιδεία σεκρίση», εκδόσεις Τήνος, «σκέψεις πάνω στα αδιέξοδα του σημερινού σχολείου». Σαςδιαβάζω μόνον δύο παραγράφους από το βιβλίο αυτό. Λέει λοιπόν εδώ ο καλός αυτόςεκπαιδευτικός και ο αγωνιών: «Μία από τις σημαντικότερες αλήθειες είναι ότι τααδιέξοδα της παιδείας είναι περισσότερο από οπουδήποτε αλλού ορατά στην εικόνατων σημερινών μαθητών. Όχι τα προβλήματα ότι ξεκινούν από εκεί, αλλά σίγουρακαταλήγουν, ξεσπούν εκεί. Όλοι μας έχει τύχει να δούμε παρέες ανηλίκων», καιακούστε τώρα, εγώ τρόμαξα, αλλά μετά κατοχυρώνοντας και από αλλού, είδα ότιέχει δίκιο, έχουμε δει «παρέες ανηλίκων, που λίγο απέχουν από συμμορίεςαλητών». Και παρακάτω «αλλά θα διερωτάσθε, τι είναι άραγε αυτό που κάνει κάποιαπαιδιά σήμερα ακόμη και κατ’ αρχήν αξιαγάπητα το καθένα ξεχωριστά, ναλειτουργούν συχνά μέσα σε μία σχολική τάξη σαν αγέλη λύκων ανθρωποφάγων;».Αλητόπαιδα, αγέλη λύκων ανθρωποφάγων…
Θεώρησα υπερβολική αυτή την διαπίστωσητου εκπαιδευτικού, αλλά μετά τον δικαιολόγησα όταν έφτασε στα χέρια μου έναβιβλίο γραμμένο για τον γέροντα Παΐσιο, ο οποίος γέροντας Παΐσιος έχοντας επαφήμε γενιές, γενιές, γενιές νέων ανθρώπων, λέει τα εξής για τη νεολαία μας:ρωτάει, τον ρώτησε κάποιος «αν κάνουν παρατήρηση οι μικροί στους μεγάλους είναικακό;».
«Αυτό είναι το τυπικό της νέας γενιάς,αλλά η Γραφή λέει έλεγξον τον αδελφόν σου, δεν λέει έλεγξον τον πατέρα σου! Οισημερινοί νέοι έχουν λόγο, έχουν το αντάρτικο, δίχως να το καταλαβαίνουν. Τηνθεωρούν φυσιολογική αυτήν την συμπεριφορά. Μιλούν με αναίδεια και σου λένε: «Τοείπα απλά». Έχουν επηρεασθή από αυτό το πνεύμα του κόσμου το αλήτικο, που δενσέβεται τίποτε. Δεν υπάρχει σεβασμός στην συμπεριφορά του μικρού προς τονμεγάλο και δεν το καταλαβαίνουν πόσο κακό είναι αυτό. Όταν ο μικρός λέεικατεστημένο τον σεβασμό στον μεγάλο, για να έχει δήθεν προσωπικότητα, τιπεριμένεις; Χρειάζεται πολλή προσοχή. Το κοσμικό πνεύμα, το σύγχρονο, λέει:«Μην ακούτε τους γονείς, τους δασκάλους, τους μεγαλυτέρους». Γι’ αυτό ταμικρότερα παιδιά γίνονται χειρότερα τώρα. Μεγαλύτερη ζημιά παθαίνουν ιδίωςεκείνα τα παιδιά που οι γονείς τους δεν καταλαβαίνουν τι κακό τα κάνουν με τονα τα θαυμάζουν και να τα θεωρούν σπουδαία, όταν μιλούν με αναίδεια.» Καιδιηγείται το εξής περιστατικό· έχει πολλά, θα σας πω μόνον αυτό: «Είχαν έρθειστο Καλύβι δυο ξαδελφάκια οκτώ-εννιά χρονών με τον πατέρα τους. Τα πήρα το έναδεξιά, το άλλο αριστερά. Ήταν εκεί και ένας γνωστός μου ζωγράφος, πολύ καλόπαιδί και καλλιτέχνης· σε ένα λεπτό, τακ-τακ, τον ζωγραφίζει τον άλλον.«Διονύση, του λέω, ζωγράφισε τα παιδιά έτσι όπως καθόμαστε μαζί». «Για ναδούμε, λέει, αν τα καταφέρω, γιατί κουνιούνται». Έβγαλε μια κόλλα και άρχισε ναζωγραφίζει. Πετιέται το ένα και λέει: «Για να δούμε, βρε βλάκα, τι θα κάνεις!»,και να είναι ο κόσμος μπροστά! Ο νέος δεν ταράχτηκε καθόλου. «Αυτά είναι τασημερινά παιδιά», μου είπε και συνέχισε να ζωγραφίζει. Εμένα μου ανέβηκε τοαίμα στο κεφάλι. Και ο πατέρας του σαν να μη συνέβαινε τίποτε! Να λένε έτσι σεάνθρωπο τριάντα χρονών και ο άνθρωπος να κάθεται και να τα ζωγραφίζει και να μηδιαμαρτύρεται;». Και παρακάτω διηγείται και πολλά άλλα περιστατικά, που ένας νέοςεπειδή ο πατέρας του τον σκαμπίλισε, τον πήγε στην αστυνομία.
Και υπάρχει επίσης και το γνωστό,πιστεύω σε πολλούς εδώ στις Σέρρες, διότι ο συγγραφεύς είναι γνωστός, έρχεταισυχνά στην πόλη σας, το βιβλίο του Σαράντου Καργάκου, «Ελληνική Παιδεία, ένας νεκρόςμε μέλλον». Θεωρεί ο Σαράντης Καργάκος ότι η Παιδεία μας ήδη είναι νεκρή. Καισημείωσα απλώς εδώ –έχει πολλά θέματα μέσα, είναι συλλογή ομιλιών και άρθρωντου- σημείωσα εδώ ένα σύμπτωμα, μία αρρώστια της σημερινής αγωγής προς τουςνέους, την οποία επικρίνουν και οι Τρεις Ιεράρχαι. Λέει εδώ: «θα πρέπει ηΠαιδεία να μη γίνει εξάρτημα ή παράρτημα των κομμάτων, αλλά δυστυχώς αυτόέγινε· και το σχολείο πέθανε. Τον υπερπατριώτη ποιητή αντικατέστησε οκομματικός ινστρούχτορας καθηγητής. Η παιδοκολακεία»,παιδοκολακεία, νακολακεύουμε τα παιδιά, όλα για τα παιδιά, «η παιδοκολακεία ακόνισε το ήθος τηςΕλληνικής Παιδείας. Επί τέσσερις παρά κάτι δεκαετίες η μαθητική και φοιτητικήνεολαία θυμιατίζεται και λιβανίζεται σαν τον νεκρό πριν μπει στον τάφο». Τουςθυμιατίζουμε, τους κάνουμε τα χατίρια, τους θυμιατίζουμε για να μπουν στοντάφο.
Ένα θαυμάσιο άλλο νεανικό περιοδικό, τοοποίο εκδίδει ο γνωστός συγγραφεύς νεανικών βιβλίων, ο ΚώσταςΠαπαδημητρακόπουλος, λέει στο τέλος, έχει μια στατιστική: στους δέκα εφήβους, επισκέπτονταιπορνογραφικές ιστοσελίδες δύο στους δέκα εφήβους· επισκέπτονται πορνογραφικέςιστοσελίδες οι δύο από τους δέκα, ενώ είκοσι τέσσερις έφηβοι ως τώραεπιχείρησαν να βάλουν τέρμα στη ζωή τους μέσω του διαδικτύου κατά την τελευταίατριετία. Αυτά, μεταξύ άλλων, αναφέρθηκαν στην ημερίδα που διοργάνωσε ο ΔήμοςΑμαρουσίου με θέμα «Φροντίδα των παιδιών και ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο». Οίδιος, ο Παπαδημητρακόπουλος, αναφερόμενος στο σχεδιασμό για την ταφή τουσχολείου και της Παιδείας μας λέει τα εξής γι’ αυτούς, οι οποίοι τα σχεδιάζουνόλα αυτά. Ο Παπαδημητρακόπουλος, ενημερωτικά για όσους δεν ξέρουν, έχει γράψειτα καλύτερα νεανικά βιβλία στη σειρά «Φωτοδότες», μία έξοχη σειρά για νέουςανθρώπους, που πρέπει όλες οι βιβλιοθήκες και όλα τα σπίτια να τα έχουν. Έχωεδώ μπροστά μου ένα από τα βιβλία του, «Η παγκοσμιοποίηση και οι νέοι». Λέειλοιπόν: «Τι προσπαθούν να κάνουν; Τι απαιτείται; Η χειραγώγηση και ο έλεγχοςτης νεολαίας· ο αποπροσανατολισμός, η αποπροσωποποίηση, η αποχαύνωσή τηςπροκειμένου να γίνει αυτή μαλθακή και άνευρη. Πώς να το πούμε; Κάτι σαν πτώμα.Πεθαίνει η παιδεία, πτώματα και οι νέοι. Ναι, μια νεολαία που παραπαίει, μιανεολαία που χάνεται στα ναρκωτικά με τη διαφθορά, μια νεολαία χωρίςπροσανατολισμούς ανώτερους, ιδανικά και αξίες, είναι εξαιρετικά ευάλωτη.Μπορούν πλέον να περάσουν σ’ αυτή και το αύριο του κόσμου οτιδήποτε. Καιμάλιστα χωρίς αντίσταση, δίχως εμπόδια και δίχως τριγμούς». Και ένα μόνον απότα σκοτεινά σημεία σας αναφέρω.
Ένας άλλος, επίσης πνευματικόςάνθρωπος, που εκδίδει το περιοδικό «Χριστιανική Βιβλιογραφία», ο ΣτυλιανόςΛαγουρός, δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Τα βιβλία του Γυμνασίου προπαγανδίζουντην πορνεία και αθωώνουν την παιδεραστία», και λέει τα εξής, ότι η εφημερίδα«Απογευματινή» στις 10 Ιουνίου το 2007, έγραψε τον εξής εντυπωσιακό τίτλο γιατα πορνοβιβλία του Υπουργείου Παιδείας· ο δημοσιογράφος το λέει «πορνοβιβλία».Ο τίτλος, «Κορίτσια, γίνετε εταίρες να τα ‘κονομάτε!...». «Υπάρχει στο βιβλίοαυτό», το οποίο καταγγέλλεται, «ειδικό κεφάλαιο αφιερωμένο στις εταίρες τηςαρχαιότητος. Ανθολογείται ο ποιητής Αλέξις της Μέσης Κωμωδίας, που έζησε λίγομετά τον Μέγα Αλέξανδρο. Και να επί λέξει το μεταφρασμένο στα νεοελληνικάποίημα του Αλέξιδος», το οποίο διδάσκεται στους μαθητάς: ««Κατ' αρχάς ένα καιμόνο ενδιαφέρει τις εταίρες. Να κερδίζουν και να λεηλατούν όσους τιςπλησιάζουν. Κι όταν κάποτε πλουτίσουν, στρατολογούν νέες εταίρες πρωτόβγαλτεςστο επάγγελμα»... Ακολούθως ο Αλέξις μάς περιγράφει πώς οι πορνοβοσκοί», λέει,επιτρέψτε μου, «(νεοελληνιστί νταβατζήδες) επεξεργάζονται τις εταίρες για ναέχουν επιτυχία: «Είναι κάποια ψηλή; Φοράει σανδάλι», τα λέει κι ο αρχαίοςποιητής αυτά, «φοράει σανδάλι με σόλα λεπτή και κυκλοφορεί με το κεφάλι γερμένοστον ώμο. Αυτό αφαιρεί ύψος Δεν έχει κάποια γλουτούς; Τις προσθέτει ραμμένουςκάτω απ’ το φόρεμα. Έτσι - όσοι την βλέπουν, εκστασιάζονται με τα οπίσθιατης!... Έχει κοιλιά; Διαθέτουν για λόγου της στήθη. Φορώντας τα πρόσθετα καιστητά, το φόρεμα καταφέρνει να μην φαίνεται πολύ η κοιλιά της»!... Καισχολιάζει: «Αμέσως μετά το κείμενο αυτό υπάρχουν ερωτήσεις για να τιςεπεξεργαστούν τα παιδιά στο σχολείο. Μία απ’ αυτές τις ερωτήσεις λέει: «Με βάσητις βελτιωτικές επεμβάσεις που αναφέρονται στο κείμενο, να γράψετε τιςπροδιαγραφές για την εμφάνιση και την συμπεριφορά της ιδεώδους εταίρας!...».»Και ποιο είναι το μήνυμα τώρα στα παιδιά, ιδιαίτερα στις νέες κοπέλες; Ναγίνουν ιδεώδεις εταίρες; «Γίνετε εταίρες να τα ‘κονομάτε και να κυκλοφορείτε μετζιπ στα 21 σας χρόνια».
Απλώς σας παρουσίασα ορισμένα στοιχείααπό αυτή την ζοφερή κατάσταση για να δείτε πού πάει αυτό το δυτικό μοντέλοπαιδείας, το οποίο ξέφυγε πλέον από τον Διαφωτισμό και από την αθεΐα και έγινεπλέον ένα ζωώδες μοντέλο παιδείας, ένα υλιστικό, ένα ηδονιστικό μοντέλοπαιδείας.
Απέναντι, λοιπόν, σ’ αυτήν την κατάσταση,η οποία έχει αρχίσει και κρούει και τις θύρες μας, και τις θύρες της Ελλάδος,νομίζω πως καλά κάνουμε και καλά θα κάνουμε κάθε χρονιά τη γιορτή των ΑγίωνΤριών Ιεραρχών να παρουσιάζουμε το πρόσωπο και το έργο τους, να παρουσιάζουμετις δικές τους απόψεις για την Παιδεία, οι οποίες απόψεις για την Παιδεία τωνΤριών Ιεραρχών διατυπώθηκαν κι εμφανίστηκαν σ’ έναν κόσμο που παρουσίαζεπαρόμοια παρακμή. Ο Ελληνορωμαϊκός κόσμος είχε αρχίσει να παρακμάζει καιυπήρχαν και τότε παρόμοια φαινόμενα, την εποχή που ζούσαν οι Τρεις Ιεράρχαι. ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στο γνωστό του έργο «Περί κενοδοξίας και ανατροφήςτων τέκνων», μας παρουσιάζει ακριβώς ποια ήταν η παιδευτική κατάσταση τωνχρόνων του. Είχε αρχίσει ο εκχριστιανισμός, είχε προχωρήσει ο εκχριστιανισμόςαλλά εξακολουθούσε η παλαιά παιδευτική αντίληψη, η ρωμαϊκή, η διαφθοράεξακολουθούσε να υπάρχει ακόμη και μέσα στη χριστιανική κοινωνία, ενώ βέβαιαένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ακόμη εξακολουθούσε να είναι ειδωλολάτρες. Μαςλέει, λοιπόν, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στο έργο αυτό ότι τρία στοιχείακυριαρχούσαν στη νοοτροπία την κοινωνική της εποχής εκείνης. Κυριαρχούσαν τρειςέρωτες· κυριαρχούσε ο έρωτας της δόξας, κυριαρχούσε ο έρωτας των χρημάτων καικυριαρχούσε και ο έρωτας του σεξ. Είναι μία εικόνα της σημερινής παρακμιακήςεποχής, όπως την περιγράφει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος για την δική τουπαρακμιακή εποχή. Όταν λέει, οι γονείς θέλουν να παροτρύνουν τα παιδιά τους γιανα σπουδάσουν και να μάθουν γράμματα, δεν τους λένε πρέπει να γίνεις καλόςάνθρωπος, να έχεις αγιότητα, να έχεις αρετή, να γίνεις καλός, να γίνεις αγαθός,αλλά του λένε, πρέπει να τελειώσεις το σχολείο, να πάρεις δίπλωμα, να πάρειςμια καλή θέση, να παντρευτείς, να πάρεις μια πλούσια νύφη, να έχεις χρήματα ναδιασκεδάζεις, να γίνεις υπουργός, να πας κοντά στο βασιλιά… Και το χειρότερο,λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, εκτός του ότι υποθάλπτουν έτσι την τάσηπρος την δόξα και την τάση προς τον πλούτο, το χειρότερο είναι ότι τα έσπρωχναντότε τα παιδιά και τα σπρώχνουν και τώρα, ακόμη και στο σεξ. Και λέει ο ΆγιοςΙωάννης ο Χρυσόστομος, αγανακτισμένος για την τότε κατάσταση, και πρέπει κιεμείς επιτέλους να αγανακτήσουμε· το αναφέρω αυτό, διότι κατόρθωσαν τότε οιΤρεις Ιεράρχαι και όλοι οι άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας αυτόν τον παρηκμασμένοκόσμο να τον αλλάξουν και να εμφανιστούν άγιοι, όσιοι, αγνοί, νέοι. ΤοΒυζάντιο, η Ρωμιοσύνη μας, είναι γεμάτο από αρετή κι από αγιότητα, απόαγγελικές μορφές· μέχρι και πριν από σαράντα-πενήντα χρόνια υπήρχε αγνότης σταήθη και στη συμπεριφορά. Κι έφθασαν σαράντα χρόνια να μας καταστρέψουν αυτόντον κόσμο, τον οποίον έπλασαν και δημιούργησαν οι Τρεις Ιεράρχες. Λέει λοιπόν οΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, «ουδαμόθεν την διαστροφήν γίνεσθαι των τέκνων,αλλ’ εκ της περί τα βιωτικά μανίας»· από τίποτε άλλο δεν διαστρέφονται ταπαιδιά, παρά από την μανία για τα βιοτικά, που τα βάζουμε από την παιδική τουςηλικία. Και μέσα, λέει, σ’ αυτήν την κατάσταση εκεί, της παρακμής της ηθικήςκαι πνευματικής του αρχαίου ελληνορωμαϊκού κόσμου, μέσα σ’ αυτήν την πνευματικήσύγχυση, την οποία ζούμε τώρα και στις μέρες μας, επανερχόμαστε στηνβαρβαρότητα, δεν υπήρχε τίποτα σαφές. Και δέστε πώς φωτογραφίζει τη δική μαςτην εποχή: ούτε τα δικαστήρια ούτε οι νόμοι ούτε τα σχολεία μπορούσαν ναβοηθήσουν. Τους δικαστάς τους διέφθειραν με χρήματα οι πλούσιοι και κάποιοιάλλοι, οι δε δάσκαλοι ενδιαφέρονταν μόνο για το μισθό τους, για την αμοιβήτους. «Ουδέν όφελος δικαστηρίων, ουδέ νόμων, ουδέ παιδαγωγών, ου πατέρων, ουκακοκλούθων, ου διδασκάλων· τους μεν γαρ ίσχυσαν διαφθείραι χρήμασιν, οι δε(διδάσκαλοι) όπως αυτοίς μισθός γένοιτο μόνον ορώσι», βλέπουν πώς θα πάρουν τομισθό τους. Και φωνάζει, «Τούτο εστι, ο την οικουμένην ανατρέπει πάσαν», αυτόανατρέπει όλη την οικουμένη, ότι «των οικείων αμελούμεν παίδων», αμελούμε ταπαιδιά μας, «και των μεν κτημάτων αυτών επιμελούμεθα της δε ψυχής αυτώνκαταφρονούμεν».
Με αυτήν λοιπόν την παρουσία των ΑγίωνΤριών Ιεραρχών, των μεγάλων αυτών διδασκάλων, θα χρειαζόταν κανένας πολλές ώρεςγια να παρουσιάσει το παιδευτικό έργο, και στη ζωή τους και στο έργο τους, τωνΤριών Αγίων Μεγάλων Ιεραρχών. Και για να φράξουν τα στόματα, να φραγούν ταστόματα, αυτών οι οποίοι τολμούν και υποβιβάζουν τους Τρεις Αγίους ως προστάταςτης Παιδείας και αρχίζουν σιγά-σιγά με την εορτή των Τριών Ιεραρχών ωςπροστατών της Παιδείας, να την υποβαθμίζουν, αλλά ακόμη κι από καθαρά κοσμικήάποψη, από καθαρά κοσμικής παιδείας δεν υπάρχουν ανάλογα πρότυπα μορφωμένωνανθρώπων και παιδαγωγών σαν τους Τρεις Ιεράρχες. Σε έρευνες που έχουνε γίνειαπό σύγχρονους ερευνητάς γνωρίζετε ότι οι Τρεις Ιεράρχες στην εποχή τους ήτανπερισσότερο μορφωμένοι, περισσότερο αρχαιομαθείς, είχαν σπουδάσει του κόσμουτις επιστήμες και κανένας δεν μπορούσε να συγκριθεί και να παραβληθεί με τηνεποχή τους. Και μια και ο λόγος το φέρνει εδώ, να σας πω π.χ., το έχω σημειώσεικάπου εδώ, ότι ο Μέγας Βασίλειος διατηρούσε αλληλογραφία με το γνωστό ρήτορατης αρχαιότητος τον Λιβάνιο, τον οποίον είχε περί πολλού ο αυτοκράτωρ οΙουλιανός ο Παραβάτης, ο οποίος επεδίωκε να καταργήσει, να χτυπήσει τον χριστιανισμόγια να επαναφέρει την ειδωλολατρία. Είδωλο της ελληνικής παιδείας τηςειδωλολατρικής ο ρήτωρ Λιβάνιος, καλοπληρωμένος· τον έπαιρναν από πόλη σε πόλημε χρυσούς μισθούς για να διδάσκει ρητορική και φιλολογία. Μαθηταί του Λιβανίουήταν και οι Τρεις Ιεράρχαι. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στα γεράματά του, οιδύο που ήταν μεγαλύτεροι ο Μέγας Βασίλειος και ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος σενεότερη ηλικία, στην Αντιόχεια και στην Κωνσταντινούπολη. Γνωρίζετε όλοι σαςότι όταν ερωτήθηκε ο Λιβάνιος, ποιον θα επιθυμούσε ν’ αφήσει διάδοχο, απήντησε«Ιωάννην ή μη αυτόν οι χριστιανοί εσύλησαν» · ήθελα ν’ αφήσω ως διάδοχό μου τονΙωάννη τον Χρυσόστομο αν δεν ήταν Χριστιανός, αν δεν τον είχαν κερδίσει οιχριστιανοί. Κι έχω εδώ, θα σας το πω όμως περιληπτικά, έχω εδώ ένα κείμενοαλληλογραφίας ανάμεσα στο Λιβάνιο και στον Μέγα Βασίλειο. Έστειλε ο ΜέγαςΒασίλειος στο Λιβάνιο μία επιστολή στέλνοντάς του κάποιον γνώριμό του από τηνΚαππαδοκία· και του γράφει του Λιβανίου: «Ιδού πέμπω σοι και έτερονΚαππαδόκην», του έστελνε συχνά Καππαδόκες ο Μέγας Βασίλειος του Λιβανίου.
Όταν λοιπόν πήρε την επιστολή του ΜεγάλουΒασιλείου ο Λιβάνιος, του λέει στην αρχή, μου αρέσει αυτό που διαρκώς μου λες,ιδού πέμπω σοι και έτερον Καππαδόκην, και μου στέλνεις πολλούς μαθητάςΚαππαδόκες. Αλλά αυτό που έπαθα με την επιστολή σου, λέει, θα σου το διηγηθώ·το διηγείται στην επιστολή του. Όταν, λέει, διάβασα την επιστολή σου, μιαολιγόλογο, λιτή, ακριβολόγο επιστολή -λιτός λόγος, αρχαιοελληνικός- γέλασα,χάρηκα, ευφράνθηκα για το πόσο καλός μαθητής μου είσαι. Και με είδαν, λέει,όσοι ήταν εκεί αξιωματούχοι και με ρώτησαν, γιατί γελάς; Γελάω, λέει, αλλάσυγχρόνως και λυπάμαι. Γελάω διότι έχω έναν τόσο καλό μαθητή και λυπούμαι διότι«νενικήμεθα», γιατί νικηθήκαμε. Από ποιον νικήθηκες, του είπαν οι εκείπαριστάντες. Νικηθήκαμε απ’ τον χριστιανό τον Βασίλειο. Και γνωρίζετε όλοι σαςτο παίγνιο που αντηλλάγη μεταξύ του Μεγάλου Βασιλείου και του Ιουλιανού τουΠαραβάτου. Ορισμένοι ερευνηταί αμφισβητούν τη γνησιότητα της επιστολής ανάμεσαστον Μέγα Βασίλειο και στον Λιβάνιο, αλλά αυτό είναι δείγμα πάντως αυτού τουπνεύματος. Έγραψε ο Μέγας Βασίλειος στον Λιβάνιο μία επιστολή, τη διάβασε οΛιβάνιος και είπε «ανέγνων, έγνων, κατέγνων», την διάβασα, την κατάλαβα και τηνκαταδίκασα. Τον απαντάει, -δέστε εδώ αριστομάθεια, την οποίαν την καταργήσαμε-ο Μέγας Βασίλειος: «ανέγνως, αλλ’ ουκ έγνως· ει γαρ έγνως, ουκ αν κατέγνως»,την διάβασες αλλά δεν την κατάλαβες· γιατί αν την καταλάβαινες δεν θα τηνκαταδίκαζες.
Δεν θέλω εδώ να σας παρουσιάσω γνώμεςσυγχρόνων ερευνητών, του Βιλαμόβιτς, του Πίεχ, του Γάλλου, μεγάλωνγραμματολόγων, οι οποίοι λένε π.χ. ότι, από την εποχή του Κικέρωνος είχε ναακουστεί ρήτορας σαν τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο· κι ότι επίσης, κανένας δενμιλούσε και δεν έγραφε όπως έγραφαν αυτοί οι Τρεις Μεγάλοι Ιεράρχες. Επομένωςκι από την πλευρά μόνον της καθαρής κλασσικής παιδείας και της ελληνομαθείας,και μόνο για το λόγο αυτό θα έπρεπε να έχουμε προστάτας της Παιδείας τους ΤρειςΙεράρχας. Δεν υπάρχει ανώτερος στη γνώση και στην επιστήμη και στη σοφία, σεσχέση με τους Τρεις Ιεράρχες, ακόμη και οι σύγχρονοί τους, ειδωλολάτρες όλοι.Κι αν βέβαια συνδυαστεί αυτό και με την άλλη τους σοφία, τη χριστιανική πίστηκαι τη χριστιανική σοφία, οι Άγιοι Ιεράρχες αποτελούν τα πρότυπα τουδιδασκάλου, του αρίστου διδασκάλου, όπως καθιερώθηκε στην παράδοση του Γένουςμας. Στην παράδοση του Γένους και της προχριστιανικής και της χριστιανικήςπεριόδου ο δάσκαλος πρέπει να διαθέτει γνώσιν αλλά και αρετήν. Σχετικά δε στηνδική μας την παράδοση, αλλά και στην αρχαιοελληνική, ο δάσκαλος θα πρέπει όχιμόνο να μιλάει και να διδάσκει αλλά και να πράττει. Υπάρχουν του κόσμου ταπαραθέματα γύρω από το θέμα αυτό. Γι’ αυτό λοιπόν κι από της πλευράς αυτής ότιοι Τρεις Ιεράρχες συνδυάζουν την αρχαιοελληνική γνώση και την χριστιανικήπαιδεία, χριστιανική πίστη, συνδυάζουν λόγο και έργο, λόγο και πράξη καιδιδάσκουν με το παράδειγμά τους, με την αγιότητά τους, υπήρχε καλύτερηπερίπτωση για να αγορεύσουμε τους Τρεις Ιεράρχας ως προστάτας της Παιδείας;
Σε όσο χρόνο μου απομένει θα προσπαθήσωεδώ να σας παρουσιάσω από το πλήθος των παιδαγωγικών θέσεων, που υπάρχουν στασυγγράμματα των Αγίων Τριών Ιεραρχών, επιλεκτικά, μία, δύο, τρεις, τέσσεριςμόνο θέσεις. Μπορεί κανένας να αριθμήσει δεκάδες, μέχρι και εκατοντάδες θέσεωνπαιδαγωγικών. Έχουν γίνει ερευνητικές προσπάθειες, έχουν αποθησαυριστεί αυτέςοι παιδαγωγικές θέσεις των Αγίων Τριών Ιεραρχών σε τόμους. Αλλά εγώ επέλεξααυτές τις θέσεις για να έχουν σχέση με τη σύγχρονη παιδαγωγική πραγματικότητα.Μας απασχολεί όλους ο προβληματισμός για το σκοπό της Παιδείας· ποιος είναι οσκοπός της Παιδείας;
Σύμφωνα με τους Αγίους Τρεις Ιεράρχας,που ακολουθούν εν πολλοίς και την αρχαιοελληνική παράδοση, ο σκοπός τηςΠαιδείας είναι η κατόρθωση της αρετής και η αποφυγή της κακίας, όπως και ηθεοσέβεια και η ομοίωσις με το Θεό. Είναι εκπληκτικό αλλά ποιος τα διδάσκει όλααυτά; Να βρίσκει κανένας μέσα σε έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, στον Πλάτωνα,να μιλάει για ομοίωση με το Θεό! Να γράφουν οι μεγάλοι μας ποιηταί, οιτραγικοί, να γράφουν οι μεγάλοι μας φιλόσοφοι, ότι χωρίς αρετή δεν είναι νοητήη επιστήμη! Σας υπενθυμίζω το πασίγνωστο που λέει ο Πλάτων, «Πάσα επιστήμηχωριζομένη αρετής, πανουργία ου σοφία φαίνεται». Ο Αριστοτέλης, «Αρετά,πολύμοχθε γένει βροτείω, θήραμα κάλλιστον βίω, σας πέρι, παρθένε, μορφάς καιθανείν ζαλωτός εν Ελλάδι πότμος» · Αρετή πολύμοχθε, γένει βροτίω, θήραμακάλλιστον βίω, η καλύτερη κατάκτηση στο βίο είναι η αρετή, και για σένα,παρθένε Αρετή, είναι καλό και να πεθάνει κανένας.
Ο Μέγας Βασίλειος στο γνωστό του έργο«Προς τους νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων» (PG 54, 199-211),διδάσκει εκεί στους νέους της εποχής… ποιος τα διδάσκει σήμερα αυτά; Στα βιβλίαμας έχει περάσει η πορνεία κι έχουν περάσει ανοησίες για καφετέριες και τώραεισάγεται και η σεξουαλική αγωγή. Δεν αφήνουμε τα παιδιά μας στο δρόμο αυτό τηςμαθήσεως και της σπουδής, να μην έχουν περισπασμούς, όπως λέτε και παλαιοίπολλοί αλλά και σύγχρονοι «φυλακή των αισθήσεων», να μην ενοχλούνται από τιςαισθήσεις, να είναι απερίσπαστα τα παιδιά για να διαβάζουν και να μάθουν, όπωςκάναμε και εμείς, και οι παλαιότερες γενιές. Εγώ κινηματογράφο είδα στα 22 μουχρόνια· και πολλοί άλλοι γεροντότεροι. Δεν είχαμε οπτικά και ακουστικάερεθίσματα κι είχαμε αφοσιωθεί στο έργο της αγωγής και της παιδείας, ήσυχοι απόερεθισμούς· και δεν πάθαμε και τίποτε! Αντίθετα πλουτίσαμε, ανδρωθήκαμε,γεμίσαμε, χορτάσαμε παιδεία και καλλιεργήσαμε τις ψυχές μας και προσφέραμε στηνΠατρίδα και στο Γένος. Ο Μέγας Βασίλειος λοιπόν στο έργο του αυτό λέει ότι όληη ποίησις του Ομήρου και τα έργα του Ησιόδου είναι «αρετής έπαινος». Την αρετήεπαινεί και ο Όμηρος και ο Ησίοδος. Κι έχει του κόσμου τα παραδείγματα μέσα στοέργο αυτό, παρουσιάζει ακόμη και από τον Πρόδικο τον μύθο του Ηρακλή, ότιβρέθηκε ο Ηρακλής κάποια φορά σε δίλημμα ποιον δρόμο ν’ ακολουθήσει -τονξέρουμε όλοι, παλαιά τον ξέραμε- και του παρουσιάζονται εκεί δύο γυναίκες. Απότις οποίες η μία γυναίκα παρίστανε την Αρετή και η άλλη την Κακία. Η γυναίκαπου παρίστανε την Κακία ήταν ντυμένη όπως είναι ντυμένες οι πόρνες, αρωματισμένη,με κοσμήματα, με ακριβά φορέματα κλπ, προκλητική και η άλλη που παρίστανε τηνΑρετή ήταν ισχνή και σεμνά ντυμένη. Και ποια ακολούθησε ο Ηρακλής; Ακολούθησετη σεμνή, ακολούθησε την Αρετή, δεν ακολούθησε την Κακία· την στενή καιτεθλιμμένη οδό του Ευαγγελίου.
Κι επειδή πολύς λόγος γίνεται για τησεξουαλική αγωγή και την πορνογραφία, δάσκαλοι και καθηγητές συλλαμβάνονται ναέχουν και να διακινούν δίκτυα παιδεραστίας, παρουσιάζει ο Μέγας Βασίλειος στοέργο του αυτό τον Μέγα Αλέξανδρο ως πρότυπο εγκρατείας. Όταν ήρθαν μπροστά του,λέει, οι κόρες του Δαρείου, πανέμορφες Ασιάτισσες οι κόρες του Δαρείου, και τιςπαρουσίασαν μπροστά στον Μέγα Αλέξανδρο, ο Μέγας Αλέξανδρος δεν γύρισε ούτε νατις κοιτάξει. Γιατί λέει η σχετική διήγησις από τον Πλούταρχο –δεν θυμάμαι απόαλλού- ότι θα ήταν γι’ αυτόν άτιμο και ανόητο, αυτός που νίκησε τόσους άντρεςστις μάχες να ηττηθεί από τις γυναίκες!
Η αρετή λοιπόν, η κατόρθωση της αρετήςκαι η αποφυγή της κακίας είναι ο βασικός στόχος της αρχαιοελληνικής και τηςχριστιανικής παιδείας. Έχω αποθησαυρίσει εδώ του κόσμου.
Δεύτερο στοιχείο: η παιδική ηλικία καιη νεανική είναι δύσκολη ηλικία αλλά είναι ο καταλληλότερος χρόνος για ναθεμελιώσει κανένας αρχές και αξίες. Έχει μείνει σε όλους μας αυτό που λέει οΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος «δυσκάθεκτος η νεότης και ευόλισθος η νεότης»,δύσκολα συγκρατάς την νεότητα είναι ευόλισθος. Αλλά επειδή η νεότης είναιευόλισθος και δυσκάθεκτος γι’ αυτό «δείται και ισχυροτέρου χαλινού», πρέπει νατην χαλιναγωγήσουμε τη νεότητα. Και επικρίνει εδώ ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος–αν ποτέ δημοσιευθεί αυτή η ομιλία θα παραθέσω εδώ καταπληκτικά κείμενα, πουδεν έχω χρόνο να σας παρουσιάσω- λέει ότι είναι εγκληματίας ο δάσκαλος, οοποίος καλοπιάνει και κολακεύει τα παιδιά. Καλός δάσκαλος είναι εκείνος, οοποίος είναι αυστηρός στα παιδιά. Κάποια φορά, πριν από πολλά χρόνια, δεν είχαγίνει κληρικός ακόμη, ήμουν ακόμη λαϊκός καθηγητής, πριν από 20-30-40 χρόνια,τότε είχε αρχίσει το ξεθεμέλιωμα αυτής της Παιδείας, βρέθηκα σ’ ένα συνέδριοεκπαιδευτικών, μ’ είχαν καλέσει δάσκαλοι για να μιλήσω.
Και έπεσα από τα σύννεφα όταν κάποιοςδάσκαλος με ρώτησε και μου είπε: «Πάτερ Θεόδωρε, πρέπει ο δάσκαλος να κρατάειαποστάσεις από τον μαθητή;». Ουδέποτε είχε περάσει στις γενιές τωνεκπαιδευτικών μας το αντίθετο. Ασφαλώς αγαπάει τους μαθητάς, φροντίζει για τουςμαθητάς, αλλά κρατάει κι αποστάσεις, σοβαρότητα, υπευθυνότητα. Δεν παραλείπουνβέβαια οι Τρεις Ιεράρχες, για να μη τους θεωρήσει κανένας και υπερβολικάσαδιστές, να λένε ότι χρειάζεται αυστηρότης και χρειάζεται και επιβολήτιμωριών· αλλά όχι διαρκής επιβολή τιμωριών, αλλά κάπου κάπου χρειάζεται καιάνεσις. Γιατί και οι υπερβολικές τιμωρίες και το υπερβολικό ξύλο μπορεί νακάνουν κακό. Λένε επίσης ότι στην περίοδο αυτή, την παιδική και της νεότητος,είναι ο πιο κατάλληλος χρόνος για να τοποθετήσεις και να εμφυτεύσεις και ναζωγραφίσεις αρχές και αξίες. Οι ψυχές των παιδιών είναι άγραφες· αφού λοιπόν οιψυχές είναι άγραφες ή είναι σαν ένα χωράφι χέρσο, γιατί ν’ αφήσουμε ναφυτρώσουν ζιζάνια κι αγκάθια και κακίες και να μη φροντίσουμε να φυτρώσουν μέσααρετές και αξίες; Και γιατί μέσα στον άγραφο χάρτη της ψυχής του παιδιού να μηζωγραφίσουμε την αρετή, να μη ζωγραφίσουμε την αγιότητα;
Είναι καταπληκτικά τα κείμενα των ΑγίωνΤριών Ιεραρχών που αναφέρονται στους γονείς τους. Κι εδώ κάνω μία μνεία μόνοντων παραγόντων της αγωγής, τι σπουδαίο ρόλο παίζει η οικογένεια. Κι επειδήσεβασμιώτατε, έχω την εντύπωση ότι
θα επανέλθουμε σε παλινβαρβαρισμό, θαπρέπει αυτά τα κείμενα, αυτές οι αρχές, που λειτούργησαν σε ανάλογες περιπτώσειςνα μας γίνουν μαθήματα. Και ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος Θεολόγος και οΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τα πρώτα θεμέλια της παιδείας τα πήραν από τουςγονείς τους, ιδιαίτερα από τις μητέρες τους. Έχει συγκινητικές αναφορές ο ΆγιοςΓρηγόριος Θεολόγος, στα ποιήματά του μέσα, για την μητέρα του τη Νόννα. Ο ΜέγαςΒασίλειος ότι έργο, λέει, έχω διασώσει μέχρι τώρα, αυτό οφείλεται σε σπέρματα,που μου έβαλε μέσα η μάνα μου η Εμμέλεια και η γιαγιά μου η Μακρίνα· αυτά τασπέρματα αυξήθηκαν και μεγάλωσαν. Το ίδιο και η μητέρα του Αγίου Ιωάννου τουΧρυσοστόμου. Ενθυμούμαστε όλοι μας τον θαυμασμό του Λιβανίου: μια νεαρή κοπέλασε ηλικία 20 ετών, η Ανθούσα, έμεινε χήρα. Πόσες γυναίκες σήμερα μένουν χήρεςκαι αφοσιώνονται στην ανατροφή των παιδιών τους, ενός παιδιού; Κάνουν δεύτεροκαι τρίτο γάμο· και χωρίς να χηρέψουν τώρα, κάνουν διαζύγια και διαλύουν τουςγάμους. Θαύμασε αυτή τη γυναίκα, η οποία έμεινε χήρα στα είκοσί της, πλούσιαγυναίκα και αφιερώθηκε στην ανατροφή του Χρυσοστόμου. Γι’ αυτό έβγαλε τοΧρυσόστομο! Και είπε ο Λιβάνιος, «βαβαί, οίαι παρά χριστιανοίς εισί γυναίκες»,δέστε τι γυναίκες έχουν οι χριστιανοί! Μπορούμε σήμερα να το πούμε αυτό για τιςχριστιανές γυναίκες, δέστε τι γυναίκες έχουν οι χριστιανοί; Θα αναγκαστούμελοιπόν, λόγω αυτής της παρακμής της παιδείας μας, της νεοεποχίτικης, τηςπαγκοσμιοποιημένης, θ’ αναγκαστούμε να επιστρέψουμε στον πρώτο παράγοντα, στονπαράγοντα της οικογενείας. Και ήδη έχει αρχίσει και στη χώρα μας καιπροβληματίζει ο θεσμός της «κατ’ οίκον παιδείας». Παιδεία στο σπίτι. ΣτηνΑμερική ήδη γίνεται. Γονείς που ξέρουν γράμματα, δίνεται η δυνατότητα από τιςαρχές τις εκπαιδευτικές να μη στέλνουν τα παιδιά τους στα σχολεία· ποιασχολεία;
Τα σχολεία με τα πορνοβιβλία; Και ναεκπαιδεύουν τα παιδιά τους μέσα στα σπίτια τους. Ήδη υπάρχει εδώ, στην Ελλάδα,στη χώρα μας, εδώ κοντά στη Θεσσαλονίκη, ένας Αμερικανός Ορθόδοξος, ο οποίος μετη γυναίκα του, Ελληνίδα Ορθόδοξη, πήραν κάποια έγκριση, θα σημειωθεί, πουμαθαίνουν τα παιδιά τους γράμματα στο σπίτι.
Και θαυμάζει ο Άγιος ΝεκτάριοςΠενταπόλεως, το προβάλλει ως πρότυπον, πώς, λέει, τόλμησαν οι μητέρες των ΤριώνΑγίων Ιεραρχών, να τους στείλουν στην Αθήνα, στο κέντρο της ειδωλολατρίας καιστο κέντρο της ηθικής ασυδοσίας, με κακές παρέες και έκλυτες παρέες, πώςτόλμησαν και έστειλαν τα παιδιά τους σε νεαρή ηλικία στην Αθήνα; Που ήτανκέντρο όχι μόνο της ειδωλολατρίας, κέντρο βέβαια γραμμάτων, φιλοσοφίας, αλλάκαι κέντρο ηθικής εκλύσεως. Και λέει ο Άγιος Νεκτάριος, τα έστειλαν καιτόλμησαν γιατί γνώριζαν ότι οι ίδιες είχαν κάνει σπουδαίο έργο αγωγής.
Δάσκαλος. Λέει ο Άγιος Ιωάννης οΧρυσόστομος ότι είναι, οι δάσκαλοι, οι οποίοι δεν προσπαθούν να διδάξουν σταπαιδιά την αρετή και την αγιότητα, να μορφοποιήσουν, να διαμορφώσουν, είναιχειρότεροι από εγκληματίες και χειρότεροι από ανδροφόνος. Ο δάσκαλος, λέει,πρέπει και να διδάσκει και να είναι πρότυπο αρετής και αγιότητος. Δεν ωφελείμόνο η διδασκαλία, πρέπει ο ίδιος να δίνει το σχετικό παράδειγμα.
Και η Εκκλησία. Γνωρίζουμε πόσοαυστηρός είναι και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Άγιος Γρηγόριος Θεολόγοςγια νοσηρά φαινόμενα ακόμη και στο χώρο της Εκκλησίας. Υπάρχουν θαυμάσιακείμενα· δεν μπορώ να σας τα παρουσιάσω εδώ.
Και επίσης το κοινωνικό περιβάλλον,συναναστροφές, η νοοτροπία. Τα παιδιά πλέον, ακόμα κι αν στο σπίτι γίνεταιπροσπάθεια να διαμορφωθούν, χαλούν έξω· η νοοτροπία η κοινωνική κι ηπεριρρέουσα ατμόσφαιρα, ιδίως, ας μου επιτραπεί η έκφραση, για να μείνει, δενείναι δική μου, την παίρνω κι εγώ από άλλους μαθητάς: ιδιαίτερα τη νοοτροπίακαι το περιβάλλον αυτό τη διαμορφώνουν «τα πορνοκάναλα και τα βοθροκάναλα».Είναι φοβερή, απαράδεκτη αυτή η κατάσταση· μία πληγή στο σώμα της κοινωνίαςμας. Όποια στιγμή κι αν ανοίξεις στα κανάλια της τηλεοράσεως, ακόμη και στιςειδήσεις, θα δεις γύμνιες και αισχρότητες και πορνείες και μοιχείες. Πώς λοιπόντα παιδιά αυτά να παραμείνουν έτσι;
Και τελευταίο στοιχείο, και τελειώνω,είναι οι Τρεις Ιεράρχες, το έθιξα ήδη εν μέρει, είναι άριστοι εκφραστές για τιςδύο Παιδείες, τις οποίες συνήνωσαν στο πρόσωπό τους. Κι αυτό πρέπει να είναι τοιδανικό της παιδευτικής μας παραδόσεως. Αν θέλουμε ν’ αποφύγουμε την εξαφάνισήμας, την αφομοίωσή μας μέσα στην χοάνη της παγκοσμιοποίησης, πρέπει ναξαναβρούμε τον εαυτό μας, τις αξίες μας, τις ελληνικές και τις χριστιανικές,τις οποίες τις χάσαμε. Ο Ιουλιανός ο Παραβάτης επιχείρησε να το κάνει αυτό·επιχείρησε να απαγορεύσει στους χριστιανούς διδασκάλους να διδάσκουν στασχολεία και απηγόρευσε και στους χριστιανούς μαθητάς να παρακολουθούν Έλληναςδασκάλους, ρήτορας, φιλοσόφους, για να καταδικάσει σε αγραμματοσύνη τουςχριστιανούς. Κι έρχεται εδώ ο Άγιος Γρηγόριος Θεολόγος και οι άλλοι και τονκάνουν τον Ιουλιανόν τον Παραβάτην, ιδιαίτερα ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγοςστους δύο στηλιτευτικούς του λόγους εναντίον του Ιουλιανού, επιτρέψτε μου τηνέκφραση, με τα κρεμμυδάκια! Τι είσαι εσύ; Η γλώσσα είναι δικό σου κτήμα; Θα μαςαπαγορεύσεις να μαθαίνουμε την ελληνική γλώσσα; «Ελλάς εμή», η Ελλάδα είναιδική μου. «Αττικός συ, αττικοί και ημείς», είσαι συ αττικός, είμαστε αττικοίκαι ημείς. Και μόνο για την περίπτωση που θα επιτύγχαναν τα μέτρα αυτά τουΙουλιανού, ιδιαίτερα ο Άγιος Γρηγόριος Θεολόγος έγραψε ποιήματα με μέτραιαμβικά και άλλα για να διδάσκονται οι χριστιανοί μαθητές ποίηση αρχαίαΕλληνική και τραγωδία γραμμένα από τον Άγιο Γρηγόριο Θεολόγο. Και λέει ο ΆγιοςΓρηγόριος ο Θεολόγος «πάσιν ανωμολογήσθαι τον νουν εχόντων, παίδευσιν είναι τομείζον αγαθών», όλοι ομολογούν ότι η Παιδεία είναι το μεγαλύτερο αγαθό. «Ουμόνον δε ταύτην την ημετέραν», όχι μόνον την δική μας, τη χριστιανική «αλλά καιτην θύραθεν, ην πολλοί χριστιανοί διαπτύουσιν κακώς ειδότες», όχι μόνο τη δικήμας, τη χριστιανική παιδεία, το Ευαγγέλιο, την Αγία Γραφή, έχει τα πρωτείααυτή, αλλά και τη θύραθεν, την Ελληνική Παιδεία, την οποία μερικοί χριστιανοίτην αποφεύγουν κακώς ποιούντες, κακώς ειδότες, είναι σκληροί κι αγράμματοιαυτοί.
Και δεν έκαναν τίποτε οι Τρεις Ιεράρχεςστο θέμα της συζεύξεως χριστιανικής και ελληνικής παιδείας, αυτό που έκανε οΑπόστολος Παύλος. Μερικές φορές οι ομιληταί και οι θεολόγοι όταν μιλούν τωνΤριών Ιεραρχών κάνουν ένα σοβαρό λάθος. Και το σοβαρό λάθος είναι ότιομιλούντες περί των Αγίων Τριών Ιεραρχὠν, λένε ότι οι Τρεις Ιεράρχαι έκαναν τηνσύνθεση της Χριστιανικής και της Ελληνικής Παιδείας· είναι λάθος. Δεν έκαναντην σύνθεση, διετήρησαν την σύνθεση και προφύλαξαν την σύνθεση από τουχωρισμού, που επιχειρούσε ο Ιουλιανός. Ο Ιουλιανός θέλησε να ξεχωρίσει τηΧριστιανική από την Ελληνική Παιδεία και οι Τρεις Ιεράρχες είπαν, «είναι καιδική μας η Ελληνική Παιδεία». Τι έκανε ο Απόστολος Παύλος; Δεν μνημονεύει μέσαστις Επιστολές του και μέσα στις Πράξεις των Αποστόλων, στις δημηγορίες του,χωρία Ελλήνων ποιητών; «του γαρ και γένος εσμέν», «ζητείν αυτόν και εύροιεν καιου μακράν εξ ημών απέχοντος». Έχουν διαπιστώσει πολλοί ερευνητές ότι μέσα στιςΕπιστολές του Αποστόλου Παύλου υπάρχουν του κόσμου τα κείμενα από αρχαίουςΈλληνες συγγραφείς. Επομένως, η σύζευξη Χριστιανικής και Ελληνικής Παιδείας κιόπως λέει κι ο μεγάλος θεολόγος π. Γεώργιος Φλορόφσκι, ο ελληνισμός είναιενωμένος στη φύση, μέσα στην κούνια του χριστιανισμού, είναι αδιαίρετηκατηγορία της χριστιανικής σκέψεως. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις χριστιανισμό καιελληνισμό. Κι έχουμε τώρα τους ανοήτους δωδεκαθεϊστάς και ειδωλολάτρες, οιοποίοι προσπαθούν να επαναφέρουν το όραμα και την τακτική του Ιουλιανού του Παραβάτηκαι του Γεωργίου Πλήθωνος και να πουν ότι, δική μας είναι η Παιδεία και ηειδωλολατρία μαζί· ότι η Ελληνική Παιδεία ταιριάζει με την ειδωλολατρία όχι μετη χριστιανική πίστη.
Αγαπητοί μου, και τελειώνω μ’ αυτόσεβασμιώτατε, ο Ελληνισμός θριάμβευσε και μεγαλούργησε σε δύο περιόδους: τον 4οπ.Χ. αι. όταν κυριάρχησε στη φιλοσοφία η μεταφυσική πνοή του Πλάτωνος και τουΑριστοτέλους και μετά των Πυθαγορείων και θριάμβευσε επίσης ο Ελληνισμός και ηΕλληνική Παιδεία στον 4ο μ.Χ. αι., και οι δύο χρυσοί αιώνες. Αλίμονο αν φτάναμεστο σημείο να αποχωρίσουμε τα δύο! Έχουμε αυτή την μεγάλη ευλογία, κουβαλούμεδύο παραδόσεις, να κουβαλούμε τον Παρθενώνα και την Αγιά Σοφιά, να κουβαλούμετους αρχαίους Έλληνες σοφούς με όσα σημάδια έχουν καλά, αρετής έπαινος, εκτός,λέει ο Μέγας Βασίλειος προς τους νέους, εκτός από τις αναφορές στους θεούς· πουκι αυτό βέβαια δείχνει πόσο θεοσεβείς ήσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Και το κάνειαυτό ο Μέγας Βασίλειος όχι μόνο γιατί θέλει να παρουσιάσει την σημασία του ενόςΘεού, αλλά και γιατί ο βίος και οι αναφορές στην μυθολογία στους θεούς είναιγεμάτα από πολέμους, από έριδες κι από ανηθικότητες. Ο Δίας ο ανώτερος, λέει οΜέγας Βασίλειος, γύριζε από κρεβάτι σε κρεβάτι στην κάθε θεά. Παίρνουμε λοιπόντα καλά στοιχεία, τα υγιή από τον αρχαίο Ελληνισμό και μαζί με τον υπέροχο λόγοτου Ευαγγελίου, τον άφθαστο λόγο, ο τέλειος λόγος, η τέλεια αποκάλυψη, η τέλειααλήθεια, υπηρετουμένη και επενδεδυμένη από τον τέλειο λόγο της αρχαίαςΕλληνικής σκέψεως.
Αυτοί λοιπόν είναι εν ολίγοις. Νομίζωπως και πάλι λίγο ξέφυγα από αυτά που είχα προγραμματίσει εδώ να σας πω, αςμείνουν όμως σήμερα αυτά κι αν ο Θεός βοηθήσει να καταγραφούν αυτά σ’ έναγραπτό κείμενο, εκεί θα υπάρχουν και περισσότερες αναφορές.
Ας διδαχθούμε από το έργο των ΤριώνΙεραρχών. Μπορεί σήμερα να επανέλθει η Παιδεία μας στη θεοσέβεια και στηναρετή; Μπορούν τα παιδιά μας να πάψουν να είναι ομάδες αλητών και αγέλες λύκωνκαι στα σχολεία μας να διδάσκεται η πορνογραφία; Τα παιδιά μας να είναι, όπωςέλεγε ο Άγιος Κοσμάς, γουρουνόπουλα; Στην Τουρκοκρατία, όταν πήγαν τα παιδιάστον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, λέει, «τι τα φέρατε τα παιδιά σας; Αυτά είναιγουρουνόπουλα». Αν δεν ξέρουν τι είναι Θεός, τι είναι αρετή, τι είναι άγιοι, τιείναι Θεός, τι είναι Αγία Τριάδα, αν δεν παν στο σχολείο να μάθουν γράμματα,αυτά είναι γουρουνόπουλα! Μπροστά λοιπόν σ’ αυτήν την τάση της Παιδείας η μόνηδιέξοδος που έχουμε είναι ν’ ακολουθήσουμε τη ζωή και το παράδειγμα και τηδιδασκαλία των Αγίων Τριών Ιεραρχών και όσα αυτοί έκαναν στην εποχή τους καιεπέβαλλαν τους σκοπούς της Παιδείας και εξημέρωσαν την ανθρωπότητα, όχι μόνοτην Ελλάδα, εν γένει τους άγριους τους εξημέρωσαν, τους έφεραν στον πολιτισμό·σήμερα δεν κάνουμε τίποτα, υποπροϊόντα. Αν λοιπόν θέλουμε, πρέπει ξανά πίσω,επιστροφή στους Τρεις Ιεράρχες. Και αντίσταση στα θλιβερά και νοσηρά φαινόμενατης σημερινής Παιδείας.
Σας ευχαριστώ.
Εμείς ευχαριστούμε τον π. Θεόδωρο Ζήση,για τις αφορμές, τις οποίες παρέσχε σε όλους μας για γόνιμο προβληματισμό. Καιόλοι εκλάβαμε τις αναφορές του στους Τρεις Ιεράρχες, αναφορικώς προς το θέματης Παιδείας των νέων, ως μία κραυγή αγωνίας για όλα αυτά, τα οποίατεκταίνονται εις την νεοελληνική πραγματικότητα· όλα αυτά, τα οποία μαςγεμίζουν από αισθήματα αθυμίας και προβληματισμού για την προσπάθεια, η οποίαεπιχειρείται για να βγει ο Χριστός από τα σχολεία, για να βγει το ήθος και ηαρετή από τον πνευματικό ορίζοντα των παιδιών. Δυστυχώς η νεοελληνική παιδείαόλο και περισσότερο δίδει την εντύπωση ενός υδροκεφάλου θηρίου. Φορτώνουμε σταπαιδιά μας γνώσεις συνέχεια. Φορτώνουμε στα παιδιά μας όλα αυτά, τα οποία έχουντην αξία τους αλλά αδυνατίζεται η ψυχή τους· δεν φροντίζουμε παράλληλα ναδίνουμε στα παιδιά μας αφορμές θεοσέβειας, ευκαιρίες αρετής, δεν φροντίζουμε νακαλλιεργούμε στα παιδιά μας όλα αυτά, τα οποία και εις τα οποία ανεφέρθη ο π.Θεόδωρος. Και η ευθύνη ανήκει σε όλους μας. Ο εύκολος δρόμος είναι να ρίπτομενεις τους άλλους τις ευθύνες είτε αυτοί οι άλλοι είναι τα συστήματα τα πολιτικά,οι εκάστοτε κυβερνήσεις, είτε οι άλλοι είναι η κοινωνία μας, η οποία βρίσκεταιεις μίαν πνευματικήν σύγχυσιν, είτε είναι οποιοσδήποτε άλλος εκτός ημών. Αλλάυπάρχει ευθύνη σε όλους μας άλλωστε γι’ αυτό το κατάντημα της παιδείας μας, γιατο γεγονός ότι τα γράμματα έχουν γίνει πλέον άθεα. Δεν διδάσκεται ο Χριστόςμέσα στα σχολεία. Ήδη πυκνώνουν οι φωνές όλων εκείνων, οι οποίοι αύριομεθαύριο, κι αυτό το αύριο μεθαύριο δεν θα είναι πολύ αργά, που θα διεκδικήσουνκαι θα επιβάλλουν το να κατέβουν τα σύμβολα τα θρησκευτικά από τα σχολεία.Ελέγοντο αυτά, ότι θα έρθει η εποχή και ήδη η εποχή έρχεται. Όταν θα ‘ρθουν μεθρασύτητα και θα αποκαληθώσουν τις εικόνες από τα σχολεία, θ’ αποκαθηλώσουν ταθρησκευτικά σύμβολα, αφού προηγουμένως έχουν αποκαθηλώσει κάθε εικόνα αρετήςκαι ήθους και αγιότητας απ’ την ψυχή των παιδιών μας. Έχουμε ευθύνη όλοι μας.Και η ευθύνη βρίσκεται και στη δράση όταν αυτή είναι αντίθεη καιαντιπαιδαγωγική, ευθύνη όμως υπάρχει και στη σιωπή, όταν δηλαδή εμείς σιωπούμε.Διότι αδελφοί μου, δυστυχώς, στην πατρίδα μας έχει διαμορφωθεί η εξήςπραγματικότητα· υπάρχει μία μειοψηφία, η οποία είναι θορυβώδης και η οποία έχειβήματα, μέσα από τις τηλεοράσεις, μέσα από τις εφημερίδες, για να προβάλλει τιςιδέες της, οι οποίες είναι μακράν από την ελληνορθόδοξη παράδοσή μας· καιυπάρχει και μία μεγάλη σιωπηρά πλειονοψηφία. Και υπάρχει μεγάλη ευθύνη σ’ αυτήτην σιωπή. Διότι σιωπή σημαίνει συνενοχή, σιωπή σημαίνει συμπόρευση σ’ αυτόντον κατήφορο τον πνευματικό και ηθικό. Και αυτή η σιωπή αφορά όλους μας ότανστεκόμεθα απλοί θεατές σε αυτήν την κατακρεούργηση της ανθρωπίνης παιδικής ψυχής.Υπάρχει ευθύνη στην οικογένεια, όταν οι γονείς έπαψαν ν’ ασχολούνται με τηνψυχή των παιδιών. Λέει ο ιερός Χρυσόστομος, «από της εστίας η παιδεία», δηλαδήαπό το σπίτι ξεκινάει η καλλιέργεια, η παιδεία. Πόσοι από τους νέους γονείςμιλούν για το Χριστό στα παιδιά τους; Πόσοι από τους νέους γονείς όμως έκανανοι δικοί τους οι γονείς, να πάρουν το παιδί τους και πρώτοι αυτοί να πάνε τηνΚυριακή στην εκκλησία; Αυτά φαντάζουν εικόνες μιας παρωχημένης εποχής, οιοποίες όμως τόσο πολύ κοστίζουν εις την ζωήν όλων. Πόσοι γονείς μιλούν σταπαιδιά για την αξία της αρετής, της εντιμότητας, της αλήθειας; Πόσοι το κάνουναυτό; Ή πόσοι είναι εκείνοι οι γονείς, οι οποίοι εξαντλούν το ρόλο τους μόνοστο να παρέχουν στα παιδιά των υλικές δυνατότητες, τα ενδύματα και τις δυνατότητεςμιας περαιτέρω προόδου, όπως εκείνοι τουλάχιστον την εννοούν την πρόοδο; Τοακριβό προνόμιο του να είναι κανείς γονιός, οι σύγχρονοι γονείς το έχουνεξαργυρώσει με αυτές τις μικρές και ήσσονος σημασίας παροχές. Άρα λοιπόν, τοπρόβλημα ξεκινά από το σπίτι, όταν ο πατέρας και η μάνα δεν βρίσκει ώρα ναασχοληθεί με το παιδί, όταν ο πατέρας και η μάνα δεν μιλά για το Χριστό, δεμιλάει για την αρετή, δε μιλάει για την Εκκλησία, δε μιλάει για όλα εκείνα ταμεγάλα, τα οποία στήριξαν αυτή την Πατρίδα και αυτό το Γένος. Και περνά ηευθύνη στα σκολειά με όλο αυτό το περιβάλλον, το οποίο έχει δημιουργηθεί. Είναιπόνος, αυτός ο οποίος βγαίνει από την καρδιά μας. Δεν έχουμε καμία διάθεση ναελέγξουμε κανέναν. Αλλά έχουμε το χρέος και την ευθύνην να καταθέσομε τηνμαρτυρία και την κραυγή της αγωνίας. Πού ‘ναι τα δικά μας τα σκολειά, ότανξέραμε να υπακούμε στους δασκάλους μας, οι οποίοι ήταν πρόσωπα ιερά. Δέστε τιςσημερινές εποχές. Δάσκαλοι και παιδιά έχουν γίνει ένα πράγμα κι αυτό στο όνοματου πλησιάσματος των δασκάλων προς τα παιδιά· πλήρης ισοπέδωσις. Και τα παιδιάτα έχουν όλα ισοπεδώσει γι’ αυτό και περνούν σ’ αυτήν την απαξίωση και τονμηδενισμό. Για να μην είπω και τα αλλεπάλληλα νομοθετήματα της πολιτείας μας,από όλους τους χρωματισμούς, που συντείνουν και κατατείνουν εις την αποκαθήλωσηόλων αυτών των μεγάλων και ιερών: να φύγει ο παπάς απ’ το σχολείο, νασταματήσει η εξομολόγηση από το σχολείο, να παρακμάσει ο εκκλησιασμός, ο οποίοςεπαφίεται εις το φιλότιμο του κάθε διευθυντού ή του κάθε δασκάλου. Είναιχειροβομβίδες, είναι ωρολογιακές βόμβες, τις οποίες βάζουμε στα θεμέλια τηςκοινωνίας μας και της ζωής μας και περνάμε μετά εις την κοινωνίαν μας καιπερνάμε μετά και σε όλα εκείνα, και στην Εκκλησία μας, όταν αυτή δεν βγάζει τοπρόσωπο του Χριστού. Υπάρχει ευθύνη σε όλους μας. Ευθύνη στη δράση την αντίθεη,ευθύνη και στη σιωπή, η οποία σημαίνει συνενοχή. Γι’ αυτό και πρέπει όλοι ναζωστούμε· να ζωστούμε και να ριχτούμε εις τον καλόν αγώνα εμπνεόμενοι από τουςΤρεις μεγίστους φωστήρας της τρισηλίου Θεότητος, τους μεγάλους αυτούς Πατέραςτης Εκκλησίας μας και γνώστες της ανθρωπίνης ψυχής. Να εμπνευστούμε από τα δικάτους μηνύματα, από τη δική τους ζωή, για να έρθει και πάλι η ελπίδα στηνΠατρίδα μας, η ελπίδα για τα παιδιά μας.
Εύχομαι σε όλους σας, εύχομαι σταπαιδιά μας, εύχομαι στους καθηγητές μας, στους δασκάλους μας να έχουν πλούσιοντον φωτισμόν του Αγίου Πνεύματος και το παράδειγμα των Τριών Ιεραρχών νακαθοδηγεί τη ζωή τους. Υπάρχουν και καλοί καθηγητές, τους οποίους τιμούμε.Υπάρχουν και δάσκαλοι, οι οποίοι έχουν συνέπεια στην ζωήν τους, των οποίωνφιλούμε το χέρι με σεβασμό. Υπάρχουν, υπάρχουν και αυτοί, αλλά θέλουμε καιπαρακαλούμε να είναι οι περισσότεροι, να είναι εκείνοι, οι οποίοι θα χαρίσουνκαι πάλι την ελπίδα στον κόσμο.
-Η Χάρις του Κυρίου μας μετά πάντωνημών, πάτερ Θεόδωρε, θερμώς ευχαριστούμε για την παρουσία σας και για τουςλόγους σας και οι Τρεις Ιεράρχες ας φωτίζουν κι ας καθοδηγούν τη ζωή όλων μας.Αμήν.
