-Του φιλολόγου Βασιλείου Σαρρή. H ομιλία εκφωνήθηκε στην εκδήλωση προς τιμήντων 3 Ιεραρχών, στον ναό του Αγ.Νεκταρίου Χαρισείου ΓηροκομείουΘεσσαλονίκης τη Κυριακή 29/1/2012
Ηεκκλησία μας είναι ουρανός πολύφωτος που με το φως των αστεριών της καταυγάζειτους πιστούς και ως λαμπροί αστέρες αυτού του νοητού στερεώματος της εκκλησίαςτου Χριστού, ως φωστήρες της τρισηλίου θεότητος απαστράπτουν στην άχρονηαιωνιότητα της θείας ζωής των πιστών του Χριστού οι τρεις Ιεράρχαι.
Ο Βασίλειος ο Μέγας, ο ιερός ΧρυσορρήμωνΧρυσόστομος και ο θεολόγος Γρηγόριος με τις ροές των δακρύων της μετανοίαςτους, με τα ασκητικά τους παλαίσματα, με τους μόχθους και τους αγώνες τηςπροσευχής, με την αδιάλειπτη μνήμη του Θεού, με την πιστή και ακριβή τήρηση τωνεντολών του Χριστού, με τη διηνεκή μελέτη του λόγου του Θεού, με τη μελέτηθανάτου ως φιλοσοφία ζωής, με την αυταπάρνησή τους η οποία τους καθιστούσε ανάπάσα στιγμή κατά προαίρεση μάρτυρας, έφτασαν στα ύψη της χριστιανικήςτελειώσεως και καθώς επέτυχαν τη μέθεξη του Τριαδικού Θεού και έγινανέμπλεοι του θείου φωτός απολάμβαναν μυστικά τη θέα του Θεού κατά τον τρόπο πουτην απολάμβαναν και οι μαθητές του στο ορος Θαβώρ και βοούσαν στεναγμοίςαλαλήτοις: «καλόν εστίν ημάς ώδε είναι».
Ωστόσο, όπως γνωρίζουμε από την Γραφή,ούτε ο Χριστός και οι μαθηταί του έμειναν για πάντα στο όρος Θαβώρ, βιώνονταςτο θεϊκό μεγαλείο της Μεταμορφώσεως, και κατά μίμησιν αυτών ούτε και οι τρειςΙεράρχαι έμειναν για πολύ καιρό απομακρυσμένοι από τον κόσμο στη θείαμακαριότητα της ασκητικής ζωής. Η χριστοκεντρική και χριστομίμητη ζωή πουεπέλεξαν τους οδήγησε από πόνο και αγάπη για τον συνάνθρωπό τους , να αφήσουντην θαβώρεια μακαριότητα της ασκητικής ζωής και να κατέλθουν από το νοητό ύψοςτων μυστικών εμπειριών στην καθημερινότητα και τα προβλήματα του λαού του Θεού.
Ωστόσο, όπως γνωρίζουμε από την Γραφή,ούτε ο Χριστός και οι μαθηταί του έμειναν για πάντα στο όρος Θαβώρ, βιώνονταςτο θεϊκό μεγαλείο της Μεταμορφώσεως, και κατά μίμησιν αυτών ούτε και οι τρειςΙεράρχαι έμειναν για πολύ καιρό απομακρυσμένοι από τον κόσμο στη θείαμακαριότητα της ασκητικής ζωής. Η χριστοκεντρική και χριστομίμητη ζωή πουεπέλεξαν τους οδήγησε από πόνο και αγάπη για τον συνάνθρωπό τους , να αφήσουντην θαβώρεια μακαριότητα της ασκητικής ζωής και να κατέλθουν από το νοητό ύψοςτων μυστικών εμπειριών στην καθημερινότητα και τα προβλήματα του λαού του Θεού.
Σπλαχνίστηκαν τους λαϊκούς της εποχής τους ,γιατί τους είδαν, όπως και ο Κύριος, να έρχονται προς αυτούς ως πρόβατα μηέχοντα ποιμένα και να ζητούν διαποίμανση. Και δέχθηκαν συγκαταβαίνοντας στιςανάγκες και στα αιτήματα του λαού του Θεού να καταστούν ποιμένες καιδιδάσκαλοι της εκκλησίας και να γίνουν, κατά τον απόστολο Παύλο, τα πάντα τοιςπάσι. Δεν περιορίστηκαν στη στωική απάθεια , ούτε έκαναν δόγμα τους τηναταραξία των σκεπτικών. Σήκωσαν τον σταυρό του Χριστού , κάνοντας τον πόνο τουποιμνίου τους δικό τους πόνο για να ομολογήσουν μαζί με τον απόστολο Παύλο:
Τις ασθενεί και ουκ ασθενώ; Τις σκανδαλίζεται και ουκ εγώ πυρούμαι;
Παρηγόρησαν τους πενθoύντες, στήριξαν τους ολιγοψύχους, στηλίτευσαν τηνκοινωνική αδικία και την κρατική αυθαιρεσία, κατήγγειλαν την τοκογλυφία και τηνεκμετάλλευση των πτωχών από τους πλουσίους, δεν αδιαφόρησαν και για τα πιομικρά ζητήματα της καθημερινότητας των πιστών. Είχαν λόγο για όλα τα κοινωνικάκαι για όλα τα ανθρώπινα ζητήματα. Για την οικονομία, για το ήθος της πολιτικήςεξουσίας, για το δίκαιο και τη νομοθεσία, για την ιατρική, για το γάμο, για τηνανατροφή των παιδιών, για το ποιες γυναίκες πρέπει να παίρνουν οι άνδρες, γιατην αξία της σοφίας των Ελλήνων και το μπόλιασμά της με τη θεϊκή σοφία τουΧριστού, για τη θέση του ανθρώπου μέσα στο φυσικό κόσμο , για την ελεημοσύνηκαι την φιλανθρωπία, για την ισότητα και την ισονομία. Αυτή η καταβύθιση τουπνεύματος από το νοητό ύψος και το κάλλος της θείας μακαριότητος στα κοινά καιτετριμμένα, στα μάταια και πρόσκαιρα του ανθρωπίνου βίου, από τα ουράνια σταεπί γης δεν ήταν μια ανώδυνη και εύκολη υπόθεση. Απαιτούσε πόνο καιοδύνη, ταπείνωση και συγκατάβαση. Ήταν το θαύμα της οδυνωμένηςαγάπης.
Παρηγόρησαν τους πενθoύντες, στήριξαν τους ολιγοψύχους, στηλίτευσαν τηνκοινωνική αδικία και την κρατική αυθαιρεσία, κατήγγειλαν την τοκογλυφία και τηνεκμετάλλευση των πτωχών από τους πλουσίους, δεν αδιαφόρησαν και για τα πιομικρά ζητήματα της καθημερινότητας των πιστών. Είχαν λόγο για όλα τα κοινωνικάκαι για όλα τα ανθρώπινα ζητήματα. Για την οικονομία, για το ήθος της πολιτικήςεξουσίας, για το δίκαιο και τη νομοθεσία, για την ιατρική, για το γάμο, για τηνανατροφή των παιδιών, για το ποιες γυναίκες πρέπει να παίρνουν οι άνδρες, γιατην αξία της σοφίας των Ελλήνων και το μπόλιασμά της με τη θεϊκή σοφία τουΧριστού, για τη θέση του ανθρώπου μέσα στο φυσικό κόσμο , για την ελεημοσύνηκαι την φιλανθρωπία, για την ισότητα και την ισονομία. Αυτή η καταβύθιση τουπνεύματος από το νοητό ύψος και το κάλλος της θείας μακαριότητος στα κοινά καιτετριμμένα, στα μάταια και πρόσκαιρα του ανθρωπίνου βίου, από τα ουράνια σταεπί γης δεν ήταν μια ανώδυνη και εύκολη υπόθεση. Απαιτούσε πόνο καιοδύνη, ταπείνωση και συγκατάβαση. Ήταν το θαύμα της οδυνωμένηςαγάπης.
Έτσι, στο έργο τους , το οποίο είναι κοινό κτήμα για τους πιστούς όλων τωνεποχών, καθώς διαχρονικά η εκκλησία είναι μία για όλους και το Πνεύμα είναι ένακαι το αυτό, ο κάθε άνθρωπος βρίσκει να καθρεπτίζεται η κατάστασή του . Απόαυτήν την άποψη και ο δάσκαλος και ο παιδαγωγός συναντούν στα κείμενα και τιςΟμιλίες των τριών Ιεραρχών τα διαχρονικά πρακτικά, καθημερινά προβλήματα πουταλανίζουν τους δασκάλους στην άσκηση του παιδαγωγικού τους έργου αλλά και τονπαιδαγωγό ως αιώνιο κατά Χριστόν αρχέτυπο στο οποίο μπορούν νααναφέρονται και να προσανατολίζονται.
Ένα πολύ ειδικό θέμα ψυχοπαιδαγωγικής υφής που συναντούμε στις ομιλίες τουιερού Χρυσοστόμου είναι το ζήτημα της σχεσιοδυναμικής δασκάλου μαθητών, δηλαδήτο πώς ο δάσκαλος και οι μαθητές επηρεάζονται και διαμορφώνουν ο ένας τον άλλονστο πλαίσιο μιας δυναμικής διαπροσωπικής σχέσης η οποία εδράζεται στην συναισθηματικήαλληλεπίδραση και στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η αμοιβαία αγάπη, εκτίμησηκαι αναγνώριση.
Γιατον ιερό Χρυσόστομο το έργο του διδασκάλου έχει τρία ειδοποιά χαρακτηριστικά:
Πρώτον είναι υψηλό γιατί έχει να κάνει με την καλλιέργεια της αθανάτου καιθεοειδούς ψυχής. Ο διδάσκαλος γεωργεί τας ψυχάς.
Δεύτερον είναι κοπιαστικό και οδυνηρό. Ο διδάσκαλος έλκει τον ζυγόν, τέμνει τοναύλακα
Τρίτονείναι παραγωγικό και δημιουργικό. Ο διδάσκαλος σπείρει τον σπόρον.
Επιπλέον, ο ιερός Χρυσόστομος υποστηρίζει ότι για τον δάσκαλο ηδιδασκαλία και η μάθηση δεν συνιστούν αυτοσκοπό αλλά έχουν συγκεκριμένηστόχευση , τόσο αναφορικά με το μαθητή ως άτομο, όσο και αναφορικά με τονκοινωνικό ρόλο του μαθητή. Κατά πρώτο λόγο ο πόνος και ο μόχθος του δασκάλουδεν είναι απλά και μόνο να κατορθώσει να έχει έναν ικανό και πρόθυμοακροατή, αλλά το παιδευθήναι , δηλ. η διάπλαση της ψυχής του μαθητή και η διάτης ασκήσεως των αρετών μόρφωσίς του εις άνδρα τέλειον , κατά το πρότυπο τουΧριστού. Κατά δεύτερο λόγο η μάθηση δεν συνιστά αυτοσκοπό ο οποίοςεξικνείται στα όρια της διαμόρφωσης της προσωπικότητας του μαθητή. Ο μαθητήςδέχεται τη γνώση από τον δάσκαλο όχι με τη στατική αλλά με τη δυναμική τηςέννοια, δηλαδή με σκοπό να την μεταβιβάσει και σε άλλους και να γίνειπολλαπλασιαστής της γνώσης στο κοινωνικό σώμα. Με αυτό τον τρόπο, σύμφωνα μετον Χρυσόστομο, το έργο του δασκάλου διευρύνεται, απλώνεται έξω από ταστενά όρια της αίθουσας και ο αριθμός των μαθητών πολλαπλασιάζεται, εφόσον οιπρώτοι λίγοι μαθητές, διαδίδοντας αυτά που έμαθαν, προσελκύουν και πολλούςάλλους στη γνώση και , επί της ουσίας, τους κάνουν συμμαθητές τους. Έτσι οιλίγοι γίνονται πολλοί, αναμορφώνουν και αναπλάθουν την κοινωνία. Αυτή ηφιλοσοφία για τη διαχείριση της γνώσης είναι που λαμπρύνει το έργο τουδιδασκάλου και του προσδίδει μια κυρίαρχη θέση μέσα στο κοινωνικό σώμα.
Υπό αυτήν την έννοια ο δάσκαλος όταν διδάσκει δεν έχει υπόψη του μόνο αυτούςπου διδάσκει εκείνη τη στιγμή και τους έχει μπροστά του, αλλά και τους πόρρωθενόντας, αυτούς δηλαδή που θα γίνουν έμμεσα μαθητές του μέσα από τη διάδοση τουλόγου του και σε άλλους. Το γεγονός αυτό αυξάνει την ευθύνη του δασκάλου καικαθιστά το έργο του ακόμη πιο υψηλό και σπουδαίο. Όταν αυτό τοσυνειδητοποιήσει, όπως ο απόστολος Παύλος, η αγάπη του και η μέριμνά τουαπλώνεται προς πάντας και στους οικείους και γνώριμους μαθητές, αλλά και στουςάγνωστους και πολύ περισσότερους μαθητές που θα έλθει σε κοινωνία μαζί τουςμέσω του λόγου του.
Σε κάθε περίπτωση αυτό που πρέπει να θεμελιώνει και να διέπει τη σχέση δασκάλουμαθητών είναι η προθυμία και η ζέση των μαθητών να ανταποκριθούν στο έργο τουδασκάλου από τη μια και η φιλοστοργία του δασκάλου προς τους μαθητές από τηνάλλη. Αυτή η ανταπόκριση των μαθητών μπορεί να φτάσει την αγάπη του δασκάλου σεπολύ υψηλά μέτρα, ώστε να καταλυθεί και αυτή ακόμη η ιεραρχική διαβάθμισηανάμεσά τους, όπως συνέβαινε και στην περίπτωση του αποστόλου Παύλου, ο οποίοςνιώθει και καλεί τους μαθητές του, «αδελφούς».
Γράφεισυγκεκριμένα, ο ιερός Χρυσόστομος: «Τέτοιο πράγμα είναι η αγάπη.Αποβάλλει κάθε ανισότητα και διαφορά και δεν γνωρίζει καμμία υπεροχή ή αξίωμα,αλλά και αν ακόμη κανείς κατέχει την υψηλότερη θέση από όλους, συγκαταβαίνεικαι έρχεται στη θέση και του πλέον ταπεινού και άσημου, όπως ακριβώς έπραττεκαι ο απόστολος Παύλος».
Κατά τον ιερό Χρυσόστομο η σχέση του δασκάλου με τους μαθητές του δεν είναιεξουσιαστική, αλλά υπαρξιακή μέσα στα πλαίσια της συναλληλίας, όπου μαθητές καιδάσκαλος βιώνουν το ίδιο συναίσθημα εξάρτησης και υπαρξιακής πλήρωσης ειςτρόπον ώστε να μην μπορούν να υπάρξουν ο ένας χωρίς τον άλλον. Δηλωτική αυτούτου βιώματος είναι η εξομολόγηση του Χρυσοστόμου στο ακροατήριό του:
«Μια μέρα έμεινα μακριά σας και είναι σα νααποχωρίστηκα έναν ολόκληρο χρόνο και έτσι στενοχωριόμουν και αδημονούσα. Καιγνωρίζετε ότι σας λέω αλήθεια γιατί και σεις πάθατε το ίδιο». Η αμοιβαιότητααυτή στα συναισθήματα και τα βιώματα δασκάλου και μαθητών είναι που οικοδομείκαι διαμορφώνει εκείνη την παιδαγωγική σχέση, η οποία καλλιεργεί και αξιοποιείτις συγκινήσεις ως πρωταρχικό παράγοντα επίτευξης των παιδαγωγικών καιγνωστικών στόχων που θέτει η διδασκαλία. Και πρέπει να διευκρινιστεί ότι ησυγκίνηση που αναδύεται μέσα από τη σχέση αυτή δεν είναι ούτε μεθοδευμένη, ούτετεχνητή, ούτε προσποιητή στα πλαίσια μιας τυποποιημένης, στεγνής διδακτικήςπρακτικής και φιλοσοφίας, κάτι που θα απηχούσε πρακτικές και μεθοδεύσεις τωνστωικών, οι οποίοι αρκούνται σε προσποιητά συναισθήματα για να μην πλήξουν τηναταραξία της ψυχής τους. Πρόκειται για ζωντανή, ανυπόκριτη κα αυθόρμητηαγαπητική στάση η οποία εκδηλώνεται με έντονο πολλές φορές τρόπο. Είναιεκπληκτικές οι εικόνες και οι αναλογίες που πλάθει ο Χρυσόστομος για ναπεριγράψει την συναισθηματική του εξάρτηση από το ακροατήριό του και τουςμαθητές του και να αποδώσει παραστατικά με ανθρώπινα μέτρα τους παλμούς τηςκαρδιάς του δασκάλου που δεν περιγράφονται με λόγια. Τη μια αισθάνεται ωςβρέφος που επιζητεί το ακροατήριό του ως τη μάνα που τον θηλάζει:
«Σανένα βυζασταρούδι που τό κοψαν ξαφνικά από την μητρική θηλή, κι όπου κι αντο πάνε, γυρνά από δω κι από κει το κεφαλάκι του, γυρεύοντας να δει τη μανούλατου, το ίδιο έπαθα και γω. Από τη στιγμή που ξέκοψα από τη μητρική αγκαλιά σας,όλο τον καιρό ολοένα κοιτούσα εδώ και κει , λαχταρώντας παντού τον δικό σαςόμιλο».
Από την αναλογία αυτή καθίσταται σαφές ότι για τον Χρυσόστομο ο όμιλος τωνμαθητών είναι οι μητρικές αγκάλες, όπου νιώθει ανακούφιση και υπαρξιακήπληρότητα, η πηγή της ζωής, ο τόπος όπου ικανοποιεί τον εσώτερο προορισμό τουγια τελείωση. Αντιλαμβανόμαστε σαφώς ότι σε μια παιδαγωγική σχέση δεν είναιμόνο ο μαθητής που δέχεται τροφή από το δάσκαλο, αλλά και ο δάσκαλος ζει καιαναπνέει από τη σχέση του με τον μαθητή. Ο δάσκαλος υφίσταται ως δάσκαλοςεπειδή υπάρχει ο μαθητής. Χωρίς μαθητή θα ήταν παράλογο νααυτοπροσδιορίζεται κανείς ως δάσκαλος. Σε μεγάλο βαθμό , στα πλαίσια τηςδυναμικής σχέσης δασκάλου-μαθητή, στη διάρκεια της οποίας αναπτύσσονταιδυνάμεις εκατέρωθεν, ο μαθητής είναι αυτός που κάνει τον δάσκαλο. Είναι αλήθειαότι πολλές φορές όταν ο δάσκαλος μπαίνει στην αίθουσα για να διδάξει έχει τηναγωνία της επιτυχίας του μαθήματος. Απόρροια αυτής της αγωνίας είναι η άσκησηαυτοκριτικής. Νιώθει τις δυνάμεις του πολύ μικρές , αισθάνεται συχνά τηνανεπάρκειά του , αμφιβάλλει για την ικανότητά ή τη δυνατότητα να ανταποκριθείστο δύσκολο έργο του. Καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνος του.
Χρειάζεται ένα χέρι βοηθείας ένανσυμπαραστάτη. Πού να το βρει όμως αυτό το χέρι να τον τραβήξει προς τα πάνω, νατον στηρίξει, να τον ανεβάσει ψηλά , παρά στους μαθητές του; Η διδασκαλίαθέλει έμπνευση και τον δάσκαλο τον εμπνέουν οι μαθητές. Όταν το ακροατήριοδιψά, όταν αδημονεί, όταν απαιτεί, όταν αγκαλιάζει με την αγάπη του, ότανσυγκινεί, τότε και ο δάσκαλος μεταμορφώνεται και έρχεται εις την αρίστηνδιάθεσιν. Κατά κάποιο τρόπο οι μαθητές με τον τρόπο τους ασκούν στο δάσκαλο μιαθεμιτή βία, μία δημιουργική και αγαπητή τυραννίδα.
Είναιη τυραννίς της αγάπης, κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Αυτή είναι που κάνει τοδάσκαλο να τα δώσει όλα στη διδασκαλία. Καλύτερα , όμως να μας τα πει ο ίδιος οΧρυσόστομος, με τον δικό του ανεπανάληπτο και απαράμιλλο τρόπο.
«Νιώθω αδύναμος και φτωχός και αισθάνομαι ότι έχω διδακτική ανεπάρκεια.
Μόλις, όμως, δω την αγαπημένη σας συντροφιάλησμονώ και την αδυναμία, ξεχνώ και την ανεπάρκεια, αφήνω στην άκρη και τηνφτώχεια . Αυτά κάνει τη αγάπη σας που με κατατυραννά. Γι αυτό και σας στρώνω τοφτωχικό μου τραπέζι , με τέτοια διάθεση, σα να είμαι πιο πλούσιος και από τουςπλούσιους. Και εσείς είστε που με κάνετε να αισθάνομαι πλούσιος και μεανεβάζετε ψυχολογικά, εσείς που με τη δίψα σας για μάθηση ανορθώνετε τουςκαταπτοημένους, καθώς με ανοιχτό το στόμα περιμένετε να ακούσετε λόγο από τοδάσκαλο και κρέμεστε από τα χείλη του. Είστε σαν τα μικρά τα χελιδονάκια, ταοποία κάθε φορά που βλέπουν τη μανούλα τους να πετάει και να τα πλησιάζει,ξεπροβάλλουν τα κεφαλάκια τους από τη φωλιά και με τους λαιμούς να κρέμονταιαπό έξω λαμβάνουν την τροφή τους. Με τον ίδιο τρόπο και εσείς προσηλώνοντας τοβλέμμα σας με όλη σας την καρδιά στον ομιλητή, λαμβάνετε την διάλεξη πουδιακομίζει η γλώσσα του και, πριν ακόμη οι λέξεις ξεπηδήσουν από το στόμα μου,η διάνοιά σας αρπάζει αμέσως τα λεγόμενά μου.»
Τελικά, για τον Χρυσόστομο ο δάσκαλος στη σχέση του με τους μαθητές μπορεί νανιώθει και ως βρέφος και ως μητέρα. Φαίνεται αντινομικό αλλά δεν είναι. Είναι ηυπέρβαση της τυπικής λογικής που βιώνουμε στην Ορθοδοξία. Η αρμονική σύνθεσητων εναντίων. Ο δάσκαλος και τρέφει και τρέφεται και καλύπτει και καλύπτεταικαι στηρίζει και στηρίζεται. Και επί της ουσίας όντας δάσκαλος νιώθει μαθητήςκαι νιώθοντας μαθητής είναι δάσκαλος. Ένας χριστιανικός χρυσοστομικόςμετασχηματισμός και μια τελείωση της ατελούς σωκρατικής φιλοσοφίας για τονδάσκαλο και το ρόλο του.
Τελεώνοντας, οφείλουμε μια διευκρίνηση. Οι μαθητές εμπνέουν το δάσκαλο, γιατίπρώτα τους έχει εμπνεύσει αυτός. Από το δάσκαλο εκπορεύεται η έμπνευση και στοδάσκαλο επιστρέφει μέσω των μαθητών. Είναι μια κυκλική κίνηση , η οποία στηνπορεία της διδασκαλίας γίνεται αναγωγική , καθώς διά του λόγου παίρνει τιςσυγκινήσεις από το επίπεδο της καρδιάς και τις ανεβάζει στο νου και απόεκεί τις επιστρέφει πάλι πίσω στην καρδιά, όπου και φυλάσσονται όλα όσα άκουσεο μαθητής από το δάσκαλο.
Πώς, όμως, εμπνέει ο δάσκαλος το μαθητή; Πρωταρχικά ο δάσκαλος εμπνέει με τηζωή του, με το παράδειγμά του. Όπως πολύ εύστοχα διαπιστώνει ο άγιος Γρηγόριοςο Παλαμάς «Λόγω παλαίει πας λόγος, βίω δε τις;» . Έτσι και για τον άγιο Ιωάννητον Χρυσόστομο εκείνο που καταξιώνει έναν δάσκαλο στα μάτια των μαθητών του δενείναι ούτε η κομψή ενδυμασία, ούτε τα φτιασιδώματα, ούτε ο πλούτος. Είναι ηαρετή του βίου. Το υψηλό ήθος, η εγκράτεια, η εντιμότητα, η συνάφεια λόγων καιέργων και, επιπλέον, ο λιτός βίος. Ως υποδείγματα εναρέτων δασκάλων οι οποίοιακριβώς με το λιτό, πτωχικό και ασκητικό τους βίο ενέπνευσαν τους μαθητές τουςαναφέρει τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους: τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τονΔιογένη. Και, μάλιστα, αναφέρει ότι ακριβώς επειδή ήταν πτωχοί ως δάσκαλοι γιαυτό το λόγο ήταν πιο ισχυροί και πιο λαμπροί και από τους πλέον ισχυρούςηγεμόνες της εποχής τους. Ο Σωκράτης κρίνεται ως πιο επιφανής από τοβασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαο, ο Πλάτωνας πολύ πιο σημαντικός από τον τύραννοτων Συρακουσών Διονύσιο, ο Διογένης πιο λαμπρός από τον Φίλιππο.
Όλοι αυτοί είχαν έναν πολύτιμο θησαυρό: τηνέντιμον πενίαν, για να επικαλεστούμε μια ωραία φράση του ΑλέξανδρουΠαπαδιαμάντη. Για τον Χρυσόστομο ένα από τα πιο εμφανή σημάδια ότι ηκοινωνία έχει διαφθαρεί είναι όταν οι εκπαιδευτικοί φτάνουν στο σημείο νανιάζονται μόνο για την τσέπη τους.
Και κατά έναν δεύτερο λόγο ο δάσκαλος εμπνέει τον μαθητή με τις γνώσεις του καιτην κατάρτισή του. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Χρυσόστομος, ο διδάσκαλοςδεν είναι από φύσεως διδάσκαλος, υπό την έννοια ότι το όνομα από μόνο του δενκάνει το δάσκαλο ή διά μαγείας δεν γίνεται κανείς δάσκαλος. Ο δάσκαλοςπαρομοιάζεται με έναν χρυσοφόρο ποταμό, ο οποίος μεταφέρει την γνώση ωςχρυσίτιν κόνιν, χάρη στο γεγονός ότι στην πορεία της ροής του περνά από όρη καιβουνά τα οποία έχουν φλέβες χρυσού, περνά δηλαδή από πολλά χρυσοφόρα επίπεδατης γνώσης, μελετά πολύ και αυτό που αποκομίζει κατά την επίπονο αυτή διαδρομή,το καταθέτει στους μαθητές του.
Αυτός είναι ο δάσκαλος κατά τον ιερό Χρυσόστομο, όπως ορίζεται καιδιαμορφώνεται από τη σχεσιοδυναμική που αναπτύσσεται ανάμεσα σε αυτόν καιτους μαθητές του. Είναι ο ζωντανός δάσκαλος, αυτός που ζει για τους μαθητές καιαπό τους μαθητές. Ο ποιμήν ο καλός, ο οποίος δίνει για το ποίμνιο τηνίδια του τη ζωή και όταν δει τους λύκους να πλησιάζουν δεν το βάζει στα πόδιαούτε βρίσκει ένα καλύβι να κρυφτεί και να γλυτώσει. Αυτό ο ιερός Χρυσόστομος τοείχε βασική αρχή, το έκανε πράξη και το πλήρωσε με τη ζωή του. Για την αγάπητων μαθητών του κυνηγήθηκε και διώχθηκε από τους κοσμοκράτορες της εποχής του,πεθαίνοντας ως μάρτυρας εξόριστος και βασανισμένος. Όλα για την αγάπη τωνμαθητών, τίποτε για τον εαυτό του. Μια αγάπη πηγαία, χωρίς υποκρισία, χωρίςιδιοτέλεια. Μια αγάπη ασκητική, χωρίς την επιζήτηση της καλοπέρασης και τουβολέματος. Μια αγάπη ασυμβίβαστη και ανυποχώρητη. Μια αγάπη της θυσίας, μιααγάπη του μαρτυρίου.
Ένας τέτοιος δάσκαλος δεν είναι υπάλληλος, αλλά λειτουργός. Προσφέρει καιπροσφέρεται υπέρ του λαού, υπέρ των μαθητών του. Η ζωή του είναι μια διαρκήςπροσφορά, χωρίς όρια, χωρίς ανάπαυση. Στη διάρκεια μιας λιτανείας στηνΚωνσταντινούπολη, ο ιερός Χρυσόστομος εκφώνησε δεκαοκτώ ομιλίες κάτω από τηνσυνεχή πίεση των μαθητών του, να ακούσουν, να μάθουν. Και όσο αυτός μιλούσε,τόσο αυτοί διψούσαν περισσότερο και απαιτούσαν να συνεχίσει και εύχονταν, ανήταν δυνατόν, να μην τελείωνε ποτέ αυτή η ευλογία, αυτή η χάρις, αυτή η ζωντανήαγάπη. Και όταν πήρε το δρόμο για την εξορία και το μαρτύριο, τοναποζητούσαν λέγοντας:
«Συνέφερεν,ίνα ο ήλιος συσταλή ή ίνα το στόμα Ιωάννου σιωπήση».
Έτσισυμβαίνει σε μια γνήσια παιδαγωγική σχέση. Όταν έρχεται η ώρα να αποχωρήσει οδάσκαλος, για το μαθητή είναι σα να σβήνει ο ήλιος. Κι αυτό γιατί η παιδεία καιιδιαίτερα η παιδεία του Χριστού, αυτή που θεμελίωσαν και οικοδόμησαν οι ΤρειςΙεράρχες με τη ζωή τους και τον λόγο τους είναι το φως το αληθινόν. Το φως πουφωτίζει και αγιάζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον.
Εμείς οι δάσκαλοι του 21ου αιώνα λάβαμε αυτήν την παιδεία ως παρακαταθήκη απότους τρεις Ιεράρχες. Ας αντιληφθεί ο καθένας μας τι βάρος ευθύνης σηκώνει στουςώμους του και ποιο θησαυρό έχει κληθεί να διαχειρισθεί. Το ζήτημα είναι ναείμαστε καλοί οικονόμοι αυτής της κληρονομιάς, αυτού του πλούτου. Όλα θακριθούν από το αν ο κάθε ένας από μας επιθυμεί να αξιοποιήσει αυτόν τονθησαυρό. Αν πραγματικά το επιθυμούμε, τότε οι επιθυμίες μας μπορούν να αλλάξουντον κόσμο.
Δενθέλω να προχωρήσω σε μια ανατομία της σημερινής κατάστασης στην ελληνικήπαιδεία, αλλά έχουμε μια τάση να πριονίζουμε συνεχώς το κλαδί πάνω στο οποίοκαθόμαστε. Με τον τρόπο που ενεργούμε και σκεφτόμαστε νιώθω ότι δεν είμαστεάξιοι αυτής της κληρονομιάς, καθώς κατά έναν εξωφρενικό τρόπο οι άλλοι λαοί τηναναγνωρίζουν και την σέβονται και εμείς την παραπετάμε και την ευτελίζουμε. Δενκαταλάβαμε ακόμη πως χρεωκόπησε η οικονομία , επειδή οδηγήσαμε την παιδεία μαςσε χρεωκοπία, από μια ανεξήγητη εμπάθεια.
Πουλήσαμε τον Χριστό και δεν καταλάβαμε ότικαι ο Χριστός μπορεί να μας πουλήσει, όπως λέει και ο προφητικός λόγος τουαγίου Κοσμά του Αιτωλού. Και να τώρα που η Ελλάδα ξεπουλιέται.
Μακάρι αυτή η περιπέτεια που ζει η πατρίδα μας να μας συνεφέρει , νακάνουμε την αυτοκριτική μας ως εκπαιδευτικοί και να ξαναγίνουμε δάσκαλοι τηςπροσοφοράς και της θυσίας και της αγάπης, δάσκαλοι ακέραιοι καιπνευματοφόροι, δάσκαλοι ζωντανοί, όχι νεκροί.
