1. Εισαγωγή
Τατελευταία τριάντα πέντε χρόνια (από τη μεταπολίτευση και μετά), το ζήτημα τουΛυκείου, και το συνδεόμενο με αυτό, ζήτημα των εισαγωγικών εξετάσεων αποτέλεσεσημείο αιχμής της εκπαιδευτικής πολιτικής όλων των κυβερνήσεων. Η εκτενήςσυζήτηση που το ζήτημα αυτό διαχρονικά έχει προκαλέσει, οφείλεται κατά βάση στογεγονός ότι για πολλές δεκαετίες η ελληνική κοινωνία είδε την εκπαίδευση τωνπαιδιών της και την εισαγωγή τους στην ανώτατη εκπαίδευση ως το όχημα μίαςμοναδικής ευκαιρίας για ανοδική κοινωνική κινητικότητα.
Οποιαδήποτε λοιπόναλλαγή στη βαθμίδα αυτή συντονίζεται με τις βαθύτερες ανησυχίες και ανασφάλειεςγια το μέλλον των παιδιών μας. Ως αποτέλεσμα το θέμα αυτό συχνά προκαλείδυσανάλογα μεγάλη κοινωνική πίεση. Είναι χαρακτηριστικό του τεράστιουσυμβολικού του βάρους, το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι ίσως η μόνη χώρα τηςΕυρώπης όπου οι αλλαγές στο Λύκειο, οι εισαγωγικές εξετάσεις, και τααποτελέσματα των εξετάσεων αυτών, γίνονται πρωτοσέλιδα στις μεγαλύτερεςεφημερίδες εθνικής κυκλοφορίας και «πρώτη είδηση» σε όλα τα τηλεοπτικά καιηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Αυτήη τάση άλλωστε πιστοποιείται και από το γεγονός ότι η ζήτηση για ανώτατουεπιπέδου σπουδές είναι τόσο μεγάλη ώστε σχεδόν το σύνολο των αποφοίτωνΛυκείων κάθε έτος να είναι υποψήφιοι για εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση(μάλιστα το 65%-70% εισάγεται, στο ποσοστό πρέπει να προστεθεί ο σημαντικόςαριθμός ελλήνων που σπουδάζουν στο εξωτερικό). Η υψηλή ζήτηση για ανώτατεςσπουδές στην Ελλάδα είναι ο βασικός λόγος για τη διατήρηση του συστήματος τουnumerus clausus. Σε αυτή την υψηλή ζήτηση για ακαδημαϊκού τύπου σπουδέςσυμβάλλει εκτός των άλλων και η έλλειψη ενός αξιόπιστου και ποιοτικούσυστήματος τεχνικής-επαγγελματικής εκπαίδευσης που θα έδινε στους νέουςανθρώπους άμεση διέξοδο στην αγορά εργασίας.
Ηπίεση που προκύπτει από την αντικειμενική αδυναμία του πανεπιστημιακούσυστήματος να ανταποκριθεί στη ζήτηση έχει αποτυπωθεί στις πολλές αλλαγές τουσυστήματος εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση από το 1964 μέχρι σήμερα (μέσος χρόνοςεπιβίωσης ενός συστήματος περίπου τα 8 έτη).
Ηψύχραιμη και νηφάλια προσέγγιση του θέματος απαιτεί λεπτομερή αποτύπωση του τιέχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα, και σε τι προβλήματα και προκλήσεις έχουμε νααπαντήσουμε στο μέλλον. Καμία αλλαγή δεν μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα,εάν δεν λάβει υπόψη της τα αποτελέσματα αυτής της ψύχραιμης ανάλυσης, πουπρέπει να συνεκτιμήσει:
- το διάλογο που έχει διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο του ΕΣΥΠ και τη συναίνεση που έχει προκύψει σε κρίσιμα ζητήματα,
- τα δεδομένα και τις πρακτικές των εκπαιδευτικά επιτυχημένων χωρών,
- την παράδοση και το χαρακτήρα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος,
- τις ανάγκες, τις απαιτήσεις και τις προσδοκίες των νέων ανθρώπων και των οικογενειών τους.
2.Η σημερινή κατάσταση στο Λύκειο
Ηχώρα τις τελευταίες δεκαετίες έχει προχωρήσει σε σημαντικές επενδύσεις στηβαθμίδα του Λυκείου, τόσο σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού, όσο και σε επίπεδουλικοτεχνικών υποδομών. Παράλληλα έχουν επιχειρηθεί πολλαπλές απόπειρες αλλαγήςτων προγραμμάτων σπουδών.
ΤοΛύκειο, όπως λειτουργεί σήμερα, είναι κατά βάση μια βαθμίδα που προσφέρειαποσπασματικού χαρακτήρα γνώσεις, με λίγα μαθήματα ειδίκευσης και ακόμηλιγότερα μαθήματα επιλογής. Συγκεκριμένα, σε κάθε μαθητή προσφέρονταισυνολικά στις τρεις τάξεις 48 μαθήματα, εκ των οποίων τα 38 είναι γενικήςπαιδείας, τα 7 είναι κατεύθυνσης και μόλις τα 3 ελεύθερης επιλογής. Οιμαθητές αναλώνονται πολύ στην αφομοίωση πολλών κατακερματισμένων πληροφοριώνπου εντάσσονται σε πολλά γνωστικά πεδία, ενώ η διδασκαλία έχει ως βάση τιςδιαλέξεις που αφήνουν στους μαθητές ελάχιστα περιθώρια για δημιουργικήαυτενέργεια και πρωτοβουλία. Η κατάσταση αυτή βρίσκεται σε πλήρη αναντιστοιχίαμε τα διεθνώς ισχύοντα.
Παράλληλααποτελεί κοινό τόπο, που επανειλημμένως έχει αποτυπωθεί σε πολλές έρευνες τηςκοινής γνώμης, ότι το πρόγραμμα σπουδών του σημερινού Λυκείου:
- Αποθαρρύνει τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία και ανταμείβει τη στείρα απομνημόνευση της ύλης.
- Δεν λαμβάνει υπόψη του τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά των μαθητών. Φορτώνει με υπέρμετρο άγχος και πίεση τους μαθητές. Αυτή η πίεση έχει επιπτώσεις στην προσωπική και τη σχολική ζωή των εφήβων και οδηγεί σε απαξίωση του σχολείου.
- Οδηγεί σε αδυναμία εμπέδωσης της ύλης λόγω του κατακερματισμού του σχολικού χρόνου σε πολλά γνωστικά αντικείμενα, τα οποία δεν καλύπτονται επαρκώς, και στο απαραίτητο για τις εισαγωγικές εξετάσεις βάθος. Παράλληλα, ακυρώνεται ο παιδαγωγικός ρόλος των εκπαιδευτικών.
Αποτέλεσμαόλων των προαναφερθέντων ελλειμμάτων είναι η ελληνική οικογένεια να αιμορραγείοικονομικά.
3.Οι προτεινόμενες αλλαγές
Όπωςμας δείχνει τόσο η περιγραφή της κατάστασης που προηγήθηκε, όσο όμως και ηεμπειρία όλων των φορέων της εκπαίδευσης και της κοινωνίας, το πρόβλημαέγκειται και στη δομή και τη λογική του προγράμματος σπουδών. Εκείακριβώς βρίσκεται και το κέντρο βάρους των αλλαγών που προτείνουμε:
- Το Λύκειο γίνεται βαθμίδα απόκτησης στέρεης γενικής παιδείας σε γνωστικά αντικείμενα κεντρικής σημασίας για την εκπαίδευση, δίχως όμως τίποτε να εμποδίζει και τον βαθμιαίο προσανατολισμό των μαθητών προς τα ατομικά ενδιαφέροντα και τις φιλοδοξίες τους για περαιτέρω σπουδές μετά το Λύκειο. Μετά την Α' Λυκείου (την τελευταία τάξη της αποκλειστικά γενικής παιδείας, που τώρα γίνεται πραγματική «γέφυρα» μεταξύ Γυμνασίου και Λυκείου), προχωρούμε στη Β' Λυκείου, όπου προσχηματίζεται ένας πρώτος προσανατολισμός των μαθητών, ο οποίος θα πάρει την τελική του μορφή στη Γ' Λυκείου. Λαμβάνεται κάθε πρόνοια, ώστε και να διευκολύνεται ο βαθμιαίος αυτός προσανατολισμός των μαθητών, αλλά και να μη λειτουργεί εις βάρος των στόχων της γενικής παιδείας.
- Αναδιατάσσεται ο αριθμός των μαθημάτων, και ανακαθορίζονται το περιεχόμενο και ο τρόπος διδασκαλίας τους. Διευκολύνεται η πρόσβαση στις βαθιές δομές γνώσης χάρη στα μαθήματα της επιλογής των παιδιών που θεσπίζονται, ενώ, ταυτόχρονα, εξασφαλίζεται και επαρκής χρόνος, στο σχολείο, για την ολοκληρωμένη κάλυψή τους. Έτσι, δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι μονόωρο μάθημα δεν υφίσταται στο νέο Λύκειο.
- Τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας (Νέα και Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία-Λογοτεχνία), η Ιστορία, και τα Μαθηματικά, συνιστούν τον τριπλό πυρήνα των μαθημάτων γενικής παιδείας, τα οποία οι μαθητές παρακολουθούν υποχρεωτικά, ανεξάρτητα από τις ατομικές κλίσεις και τις επιλογές τους. Είναι εδώ ορατός ο στόχος, οι όποιες ειδικότερες κλίσεις των μαθητών να περιστρέφονται γύρω από την απόκτηση μιας ευρύτερης γενικής παιδείας, η οποία θα καλλιεργεί την κριτική σκέψη και την επικοινωνία (Γλώσσα), την αυτογνωσία και την ολοκληρωμένη εθνική και ευρωπαϊκή ταυτότητα (Ιστορία) και τη μαθηματική σύλληψη της πραγματικότητας (Μαθηματικά).
- Εισάγεται η «ερευνητική» ή «συνθετική εργασία» (αγγλικά Project), ως διακριτή ενότητα του προγράμματος σπουδών, για να αποκτήσουν οι μαθητές την πολύτιμη εμπειρία διαχείρισης μαθησιακών έργων ανοικτού τύπου, τα οποία απαιτούν εγκάρσιες ικανότητες όπως είναι μεταξύ άλλων: ο σχεδιασμός και η επίλυση προβλημάτων, η δημιουργικότητα και η κριτική σκέψη και η καινοτομία, η εφαρμογή της θεωρητικής γνώσης σε πραγματικά πλαίσια εφαρμογών και ο συνδυασμός των γνώσεων από διάφορα μαθήματα. Η ερευνητική εργασία είναι υποχρεωτική για όλους τους μαθητές. Αξιολογείται αυτόνομα, και ο βαθμός της προσμετράται ισότιμα με τους βαθμούς των υπόλοιπων μαθημάτων. Η αξιολόγηση συνεκτιμά όχι μόνον το αποτέλεσμα της εργασίας των μαθητών, αλλά και την όλη διαδικασία εκπόνησής της.
- Διευρύνεται ουσιαστικά το φάσμα των επιλογών των μαθητών. Το Νέο Λύκειο, σύμφωνα με τα προηγούμενα, παρέχει στέρεη γενική παιδεία. Παράλληλα όμως, και σε αντιδιαστολή προς το σημερινό (που δίνει μόλις τρία μαθήματα επιλογής), διευκολύνει τον μαθητή σε προσωπικές επιλογές μαθημάτων, ανάλογα με τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του, παρέχοντάς του συμπαράσταση στους σχεδιασμούς του για πρόσβαση στην επόμενη εκπαιδευτική βαθμίδα: και στις τρεις τάξεις, του δίνει τη δυνατότητα να επιλέξει ελεύθερα το θέμα της ερευνητικής εργασίας, από το γνωστικό εκείνο πεδίο με το οποίο επιθυμεί να ασχοληθεί ∙ προπάντων στη Β' και στη Γ' Λυκείου, του δίνει ελευθερία να επιλέξει τον κύκλο ή το άθροισμα εκείνο μαθημάτων που θα υπηρετήσουν τις ανάγκες του, όχι βέβαια χωρίς την πάντα χρήσιμη εσωτερική καθοδήγηση. Η εσωτερική αυτή συμβουλευτική διαδικασία ουσιαστικοποιείται τώρα, για να ανταποκρίνονται σύμμετρα προς τις ρυθμίσεις που εισάγονται στις επόμενες παραγράφους, και γίνεται ακόμη περισσότερο απαραίτητη, όσο η απεριόριστη προσφορά επιλεγόμενων μαθημάτων εκ των πραγμάτων δεν είναι δυνατή σε όλα τα σχολεία και σε όλα τα γεωγραφικά σημεία της επικράτειας.
- Ενισχύεται ουσιαστικά η Τέχνη και ο Πολιτισμός. Το σχετικό πεδίο (που σήμερα περιορίζεται σε δύο μόνο μαθήματα επιλογής στην Α' και τη Γ' Λυκείου), στο νέο Λύκειο διαχέεται σε όλες τις τάξεις μέσω: (α) της εκπόνησης της ερευνητικής εργασίας στην Α', Β' και Γ' Λυκείου --το θέμα της οποίας μπορεί να εντάσσεται στον κύκλο «Τέχνη και Πολιτισμός»--, (β) της καθιέρωσης του μαθήματος επιλογής «Τέχνη και Πολιτισμός» για όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως της ομάδας μαθημάτων που θα επιλέξουν στη Β' Λυκείου, (γ) της ένταξης του μαθήματος «Ιστορία της Τέχνης» στην ομάδα μαθημάτων που εξυπηρετούν μαθητές που σκέφτονται περαιτέρω σπουδές στις ανθρωπιστικές επιστήμες, και (δ) της καθιέρωσης του μαθήματος της «Καλλιτεχνικής και Πολιτισμικής Δημιουργίας» ως μαθήματος επιλογής στη Β' και Γ' Λυκείου, όπου οι μαθητές θα μπορούν με την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών να παράγουν έργα καλλιτεχνικού και πολιτιστικού χαρακτήρα (π.χ. θεατρικές παραστάσεις, μουσικές συναυλίες, εκθέσεις ζωγραφικής, ποιητικές συλλογές, παραστάσεις χορού, video art, τέχνη με τη χρήση ψηφιακών μέσων).
- Στις δυο τελευταίες τάξεις (Β' και Γ') του Λυκείου παρέχεται στους μαθητές, εντός του σχολικού προγράμματος, η δυνατότητα να παρακολουθούν επιλεγμένα μαθήματα («μαθήματα εμβάθυνσης») σε επιπλέον ώρες, για να μειωθεί η εξάρτηση από το φροντιστήριο. Σε κάποια μαθήματα επιλογής, εισάγονται τα αντίστοιχα «μαθήματα εμβάθυνσης», προκειμένου για βασικά γνωστικά αντικείμενα με κομβική σημασία για την πρόσβαση των μαθητών στην επόμενη εκπαιδευτική βαθμίδα. Με τον τρόπο αυτό και κατά τις επιλογές τους, οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν, εντός του σχολείου, σε περισσότερες ώρες διδασκαλίας μαθήματα αυξημένης γι’ αυτούς βαρύτητας. Έτσι, αφενός μέσω της μείωσης του σημερινού αριθμού των διδασκόμενων μαθημάτων, και, αφετέρου, μέσω της προσφοράς μαθημάτων εμβάθυνσης (πάντα κατ’ επιλογήν) στα επιθυμητά γνωστικά αντικείμενα, δίνεται μέσα στο σχολείο υπερεπαρκής χρόνος, για να αφομοιωθεί η ύλη και να μειωθεί η εξάρτηση από το φροντιστήριο. Για παράδειγμα, ο μαθητής της Γ' Λυκείου, που διδάσκεται 5 ώρες Μαθηματικά στη σημερινή Θετική ή στην Τεχνολογική κατεύθυνση, με το νέο σύστημα θα διδάσκεται συνολικά 7 ώρες Μαθηματικά, οι οποίες θα μπορούν να αυξηθούν και σε 9, εάν έχει επιλέξει και το αντίστοιχο μάθημα εμβάθυνσης. Ανάλογη αύξηση θα ισχύσει και για τα άλλα μαθήματα.
- Υπενθυμίζεται ότι όλοι οι μαθητές έχουν πιστοποιηθεί στην ξένη γλώσσα και στην Πληροφορική από τη Γ’ Γυμνασίου. Ήδη από εφέτος τον Ιούνιο ξεκινάει πιλοτικά η πιστοποίηση στην Πληροφορική.
Α' Λυκείου
- Η Α' Λυκείου αποτελεί τάξη Γενικής Παιδείας. Αυτό δεν αποκλείει να μπορούν όσοι μαθητές το επιθυμούν να αρχίσουν σταδιακά να προετοιμάζονται για τα επόμενα βήματά τους, εφόσον τους παρέχεται η δυνατότητα να εκπονήσουν την ερευνητική τους εργασία πάνω σε θέμα εντασσόμενο στις Ανθρωπιστικές ή τις Κοινωνικές Επιστήμες ∙ στην Τέχνη ή τον Πολιτισμό ∙ στα Μαθηματικά, στις Φυσικές Επιστήμες ή στην Τεχνολογία ∙ στο Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη --ή σε ένα συνδυασμό των ανωτέρω.
- Μειώνεται κατά 8 ο συνολικός αριθμός των μαθημάτων (από 16 σε 8), ούτως ώστε αφενός να γίνεται εμβάθυνση και να αποκτώνται ουσιαστικές γνώσεις σε κεντρικής σημασίας γνωστικά αντικείμενα, και, αφετέρου, να αναδεικνύεται η εσωτερική ενότητα γνωστικών αντικειμένων, που ως τώρα προσφέρονταν ανεξάρτητα αλλήλων. Συγκεκριμένα,
1. δημιουργείται ενιαίος τίτλος «ΕλληνικήΓλώσσα (Αρχαία και Νέα Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία)», με διακριτά μαθήματατην «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία», τη «Νεοελληνική Γλώσσα» και τη«Νεοελληνική Λογοτεχνία», για να αναδεικνύεται ο πλούτος και η εσωτερικήσυνοχή, η ιστορική συνέχεια και η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας καιγραμματείας.
2. ενοποιούνται τα μέχρι σήμερα ανεξάρτηταμαθήματα της «Άλγεβρας» και της «Γεωμετρίας» σε ένα ενιαίο τίτλο «Μαθηματικά».
3. δημιουργείται ενιαίος τίτλος «ΦυσικέςΕπιστήμες», με διακριτά μαθήματα τη «Φυσική», τη «Χημεία», και τη «Βιολογία» (ητελευταία αποτελεί καινοτόμο προσθήκη στην Α' Λυκείου).
4. το μάθημα της «Τεχνολογίας»ενσωματώνεται στην «ερευνητική εργασία». Να σημειωθεί ότι, αντί του ενός απλούμαθήματος σχολείου που καταργείται, θεσπίζεται τώρα η πλήρης και ουσιαστικήενσωμάτωση των Νέων Τεχνολογιών σε όλα τα μαθήματα –και τούτο όχι για λόγουςδιακοσμητικούς, αλλά ουσίας: στην καρδιά της καινοτομικής σκέψης βρίσκεται ηδυνατότητα να μαζεύει κανείς υλικό από όλες τις πηγές και μετά να συνδυάσει μετρόπο ευρετικό και να το υποβάλει σε κριτική επεξεργασία. Τόσο η διαδικασία τηςαναζήτησης και συλλογής υλικού όσο και της επεξεργασίας του είναι σήμερακατεξοχήν δυνατή μέσα από το Διαδίκτυο και τις ποικίλες εφαρμογές. Μ’ αυτέςεπιδιώκεται να εξοικειωθεί ο μαθητής και στην εκπόνηση της ερευνητικήςεργασίας, αλλά και σε όλα τα μαθήματα του σχολείου, μέσα από τα νέα ΠρογράμματαΣπουδών.
5. το μάθημα «Αρχές Οικονομίας»μεταφέρεται στη Β' Λυκείου, σε ηλικία που οι μαθητές έχουν αποκτήσει περισσότερα ερεθίσματα και ενδιαφέρον, για νααντιλαμβάνονται τα οικονομικά φαινόμενα.
6. o«Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός», από το υποβαθμισμένο μονόωρο μάθημαπου είναι σήμερα στην τάξη αυτή, αναβαθμίζεται αναδιοργανούμενο πλήρως καιεντασσόμενο, ως οριζόντια δράση, στη σχολική ζωή. Μέσω σύγχρονωνεκπαιδευτικών προσεγγίσεων (π.χ. με προσκλήσεις στο σχολείο επαγγελματικών ενώσεων,ή με σύνδεση με επαγγελματίες κατά τη διεξαγωγή των ερευνητικών εργασιών) καιαναβαθμισμένων ψηφιακών υπηρεσιών επαγγελματικού προσανατολισμού καισυμβουλευτικής, οι μαθητές υποστηρίζονται πλήρως, για να επιλέξουν τοεπαγγελματικό τους μέλλον.
7. οι μαθητές υποχρεούνται να επιλέξουντην «ερευνητική εργασία», η οποία αξιολογείται και βαθμολογείται ισότιμα προςόλα τα άλλα μαθήματα.
Β' Λυκείου
- Στη Β' Λυκείου υπάρχουν διάφορες επιλογές. Πάντα με τη συμβουλευτική στήριξη και καθοδήγηση του σχολείου, οι μαθητές επιλέγουν (από έναν ενδεικτικό κατάλογο προσφερομένων μαθημάτων σχολείου –ακόμη και από ελεύθερες ατομικές επιλογές) έναν αριθμό μαθημάτων από τις κλασικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, από τις επιστήμες τις θετικές, τις τεχνολογικές και εκείνες της υγείας. Με τον τρόπο αυτόν, οι επιλογές στη Β' Λυκείου έχουν χαρακτήρα κάθε άλλο παρά οριστικό και τελεσίδικο∙ αντίθετα, επιτρέπουν στους μαθητές σημαντικό βαθμό ευελιξίας, ακόμα και σε αυτόν τον προχωρημένο σταθμό των σπουδών τους.
- Ο συνολικός αριθμός των μαθημάτων μειώνεται κατά 5 (από δεκαεπτά μαθήματα σε δώδεκα). Ο αριθμός αυτός είναι σταθερός και ανεξάρτητος από τη σύνθεση των μαθημάτων που επιλέγονται.
Γ' Λυκείου
· ΣτηΓ' Λυκείου, όταν οι στρατηγικοί στόχοι των παιδιών παίρνουν την τελική τουςμορφή, διευκολύνεται η επιλογή μαθημάτων που αποφασίζουν οι μαθητές. Μεταξύάλλων, η εσωτερική συμβουλευτική οφείλει να καθοδηγήσει τα παιδιά -- ως προς τη σύνθεση των μαθημάτων εκείνωνπου απαιτούν τα Τμήματα των ΑΕΙ και ΤΕΙ για πρόσβαση στην τριτοβάθμιαεκπαίδευση, για τους συντελεστές βαρύτητας και τα συναφή --, ακόμη και με τηυπόδειξη «ενδεικτικών διαδρομών» ή «ενδεικτικών προγραμμάτων», τα οποία βέβαιακάθε άλλο είναι παρά υποχρεωτικά.
· Μειώνεταικατά 6 ο συνολικός αριθμός μαθημάτων (από δεκαέξι μαθήματα σε δέκα).
Για όλες τις παραπάνω αλλαγές έχειγίνει πλήρης προγραμματισμός των αναγκών σε διδακτικό προσωπικό.
4.Η αξιολόγηση στο Νέο Λύκειο
4.1Γενικές αρχές
Ηαλλαγή στο Λύκειο θα πρέπει να συνοδευθεί και με την αλλαγή του τρόπουαξιολόγησης των αντίστοιχων μαθημάτων. Η αλλαγή αυτή θα χαρακτηρίζεται σεγενικές γραμμές από τις παρακάτω ειδικότερες κατευθύνσεις:
- Προσδιορισμός της ανά μάθημα εξεταστέας ύλης με βάση θεματικές ενότητες ή μονάδες, και όχι με τον ορισμό σελίδων από το σχολικό βιβλίο.
- Ικανότητα σύνθεσης των ουσιωδών γνώσεων από ευρύτερα τμήματα της ύλης.
- Κατανόηση των βασικών εννοιών (ή, κατά το αντικείμενο: γεγονότων, διαδικασιών ή διεργασιών) του κάθε γνωστικού πεδίου.
- Εφαρμογή των ειδικών μεθοδολογικών εργαλείων του κάθε γνωστικού πεδίου (αξιολόγηση του ειδικού τρόπου σκέψης που χαρακτηρίζει το κάθε πεδίο).
- Δυνατότητα κριτικής αξιολόγησης και ανάπτυξης ορθολογικών επιχειρημάτων και τεκμηρίωσης για θέματα συναφή με την ύλη.
- Εφαρμογή της γνώσης για την αντιμετώπιση προβλημάτων ή την αξιολόγηση καταστάσεων σε πραγματικά και ποικίλα πλαίσια εφαρμογής. Εκτός από τις γνώσεις θα αξιολογούνται και οι δεξιότητες των μαθητών.
- Επάρκεια στη χρήση ειδικών εκφραστικών κωδίκων (όπου εφαρμόζεται, π.χ., φορμαλισμός στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες, ανάγνωση γραφικών παραστάσεων ή ειδικών σχεδιαγραμμάτων, κλπ).
Με άλλα λόγια, η αξιολόγηση θα πρέπεινα εστιάζει αφενός στην ουσιώδη κατανόηση των κεντρικών θεμάτων και εννοιών,και, αφετέρου, στην κατάκτηση των ανώτερων γνωστικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων,όπως είναι, μεταξύ άλλων, η κριτική και συνθετική σκέψη, η αξιολόγηση, ηεπιχειρηματολογία, η επίλυση προβλημάτων, η πρωτοτυπία.
4.2Ρυθμίσεις
Οι εξετάσεις στο τέλος της Α', Β' και Γ' Λυκείουσταδιακά και με πρώτο έτος εφαρμογής για την Α' μόνο Λυκείου την επόμενησχολική χρονιά, διεξάγονται ενδοσχολικά με κοινά θέματα που τίθενται σε εθνικόεπίπεδο ενώ παράλληλα προοπτικά θα συγκροτηθεί και τράπεζα θεμάτωνδιαβαθμισμένης δυσκολίας από την οποία θα αντλούνται τα θέματα. Στην περίπτωσηαυτή το απολυτήριο Λυκείου θα προκύπτει από το μέσο όρο της βαθμολογίας τωνμαθητών στην Α', Β' και Γ' Λυκείου. Ο τρόπος αυτός υπολογισμού του βαθμού τουαπολυτηρίου Λυκείου όπως ήδη αναφέρθηκε θα εφαρμοσθεί για τους μαθητές πουφοιτούν τώρα στην Γ' Γυμνασίου ώστε να μην αιφνιδιασθεί κανείς.
Με βάση τις παραπάνω ρυθμίσεις, τόσο στο επίπεδο τωναλλαγών στα προγράμματα σπουδών όσο και των αλλαγών στον τρόπο αξιολόγησης,επιχειρείται η ενίσχυση της αυτονομίας της σχολικής μονάδας (μέσω τηςδυνατότητας δημιουργικής πρωτοβουλίας των εκπαιδευτικών στις ερευνητικέςεργασίες, το μάθημα της Καλλιτεχνικής και Πολιτιστικής Δημιουργίας αλλά και τωνμαθημάτων εμβάθυνσης). Παράλληλα επιχειρείται η αντικειμενικοποίηση τηςαξιολόγησης του παρεχόμενου εκπαιδευτικού έργου. Έτσι σταδιακά προσεγγίζεται ο στόχος τηςαποδέσμευσης της σχολικής μονάδας από τον κεντρικό κρατικό εναγκαλισμό, μεπαράλληλη όμως αντικειμενική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού της έργου.
5.Νέο Σύστημα πρόσβασης στην Ανώτατη Εκπαίδευση
5.1Οι αδυναμίες του σημερινού εξεταστικού συστήματος
Ένασύστημα εξετάσεων οφείλει να είναι αφενός δίκαιο (fair) και αφετέρου έγκυρο(valid). Το υφιστάμενο σύστημα έχει εμπεδωθεί στη συνείδηση της ελληνικήςκοινωνίας μόνον ως αδιάβλητο –όχι όμως και δίκαιο. Και τούτο διότι παρέχει μιασειρά διασφαλίσεις (π.χ. κοινά θέματα κεντρικά οριζόμενα, απόκρυψη των ονομάτωντων υποψηφίων, τυχαία αντιστοίχιση γραπτών-βαθμολογητών, κεντρική επεξεργασίακαι έκδοση αποτελεσμάτων).
Μετον όρο «έγκυρο» εννοούμε ότι οι γραπτές δοκιμασίες που απαρτίζουν το σύστηματων εξετάσεων ελέγχουν πράγματι τοεπιθυμητό επίπεδο γνώσεων, που πρέπει να έχει ένας υποψήφιος προκειμένου να συνεχίσειτις σπουδές του σε ένα επιστημονικό πεδίο ή/και να είναι ολοκληρωμένοςακαδημαϊκός πολίτης. Με βάση αυτό τον ορισμό το σημερινό σύστημαεισαγωγικών εξετάσεων δεν είναι έγκυρο αφού:
α)τα θέματα αφορούν σε ένα περιορισμένο μόνο τμήμα της ύλης της τελευταίας μόνοτάξης του Λυκείου.
β)τα θέματα δεν διαφοροποιούνται ανάλογα με το σκοπό της εξέτασης (με την ίδιαεξέταση κρίνεται η απόκτηση του απολυτηρίου Λυκείου και της εισαγωγής σταανώτατα ιδρύματα).
Βρέθηκεότι σχεδόν οι περισσότεροι τους μισούς βαθμολογητές (55,4%) δεν πιστεύουν πωςτο ισχύον σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση επιτυγχάνει τηνπολυεπίπεδη αξιολόγηση των δεξιοτήτων των μαθητών.
δ)δεν διαφοροποιείται η βαρύτητα της επίδοσης στα διάφορα μαθήματα ανάλογα με τιςαπαιτήσεις που θέτουν τα ίδια τα Τμήματα των ΑΕΙ και ΑΤΕΙ.
Αποτέλεσμααυτής της κατάστασης είναι μια σειρά από παθογένειες οι κυριότερες από τιςοποίες είναι:
- Με το σημερινό σύστημα, ανθεί ένα τεράστιο οικονομικό κύκλωμα παραπαιδείας, και δυστυχώς είναι σαφές ότι δημιουργούνται και αναπαράγονται κοινωνικοί φραγμοί, καθώς τα παιδιά των ασθενέστερων οικονομικά οικογενειών έχουν σαφέστατα πολύ λιγότερες ευκαιρίες. Υπολογίζεται (με στοιχεία του 2008) ότι ετησίως δαπανώνται περίπου 1.053.000.000 ευρώ.
- Οι υποψήφιοι στη συντριπτική τους πλειονότητα εισάγονται σε Τμήματα που βρίσκονται χαμηλά στις προτιμήσεις τους. Είναι δε χαρακτηριστικό το γεγονός ότι περίπου το 15% των υποψηφίων κάθε χρονιάς επαναλαμβάνουν τις εξετάσεις την επόμενη χρονιά με την ελπίδα να μπουν στα Τμήματα που πραγματικά επιθυμούν.
5.2 Περιγραφή του νέου συστήματος
1. Δημιουργείται Ανεξάρτητος ΕθνικόςΟργανισμός Εξετάσεωνπου θα αναλάβει συνολικά τη ρύθμιση όλων των σχετικών με τις εξετάσεις θεμάτων.Συγκεκριμένα ανάμεσα στις αρμοδιότητες του οργανισμού ενδεικτικάσυγκαταλέγονται και τα ακόλουθα:
- Ο προσδιορισμός της εξεταστέας ύλης που έχει μόνο θεματικό προσδιορισμό (π.χ. μηχανική στερεού σώματος, οπτική, κτλ) και όχι προσδιορισμό σελίδων. Η εξέταση θα αφορά στην αξιολόγηση γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων.
- Η ανάπτυξη τράπεζας θεμάτων διαβαθμισμένης (σταθμισμένης) δυσκολίας.
- Η ανάδειξη επιλεγμένων βαθμολογητών που θα αξιολογούνται και θα επιμορφώνονται διαρκώς.
- Η διοργάνωση των εξετάσεων (θέματα, επιτηρήσεις, διάρκεια, διαδικασία βαθμολόγησης και αναβαθμολόγησης, κλπ).
- Η δυνατότητα οι εξετάσεις να επαναλαμβάνονται, υπό κάποιες προϋποθέσεις, εντός του έτους (πέραν της πάγιας ετήσιας διεξαγωγής τους) είναι ζήτημα που θα εξεταστεί από τον Ανεξάρτητο Εθνικό Οργανισμό Εξετάσεων.
2. Στο τέλος της Γ' Λυκείου οι μαθητέςδίνουν πανελλήνιες εξετάσεις για την εισαγωγή τους στην ανώτατη εκπαίδευση. Ητελική γραπτή εξέταση ανά μάθημα περιλαμβάνει δυο ομάδες θεμάτων. Η επίδοση τωνμαθητών στην πρώτη ομάδα θεμάτων καθορίζει το βαθμό που λαμβάνεται υπόψη γιατην απόκτηση του απολυτήριου Λυκείου στο συγκεκριμένο μάθημα, ενώ η επίδοση στηδεύτερη ομάδα θεμάτων καθορίζει την εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση. Οιπανελλήνιες αυτές εξετάσεις διεξάγονται σε όλα τα μαθήματα της Γ' Λυκείου μεμόνες εξαιρέσεις το σχέδιο έρευνας (project) και τη Φυσική Αγωγή πουαξιολογούνται μόνο ενδοσχολικά.
Όλοι οι μαθητές της Γ' Λυκείου υποχρεούνται ναπροσέλθουν στην εξέταση της πρώτης ομάδας θεμάτων, για να λάβουν το ΑπολυτήριοΛυκείου. Στην εξέταση της δεύτερης ομάδας θεμάτων προχωρούν μόνονεκείνοι οι μαθητές που επιθυμούν εισαγωγή τους στο Πανεπιστήμιο. Οι μαθητέςαυτοί επιλέγουν σε ποια μαθήματα θα δώσουν εξετάσεις στην δεύτερη ομάδαθεμάτων, με βάση την επιθυμία τους να εισαχθούν σε συγκεκριμένα Τμήματα. Μετον τρόπο αυτό αποσυνδέονται οι εξετάσεις για την «απόκτηση του απολυτηρίουΛυκείου» από τις εξετάσεις για την «εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση». Παράλληλααποκτά πρόσθετο κύρος το απολυτήριο Λυκείου, αφού αποκτάται με εθνικούχαρακτήρα εξωτερικές εξετάσεις. Πρέπει να σημειωθεί ότι:
3. Τα Τμήματα των ΑΕΙ και ΤΕΙδημοσιοποιούν τα κριτήρια που έχουν υιοθετήσει μόνα τους (π.χ. ποια μαθήματακαι με ποιους συντελεστές βαρύτητας σε ένα έκαστο) για την εισαγωγήφοιτητών σ’ αυτά. Ο αριθμός των εξεταζόμενων μαθημάτων θα είναι από 3 έως 5. Ηελληνική γλώσσα είναι υποχρεωτικά ένα από αυτά.
4. Οι μαθητές μπορούν να εισάγονταιχωρίς εξετάσεις σε Τμήματα, όπου συγκεντρώνεται ζήτηση χαμηλότερη από τοναριθμό προσφερόμενων θέσεων. Στην περίπτωση αυτή τα εν λόγω Τμήματα μπορούννα θέτουν ελάχιστες προϋποθέσεις εισαγωγής που σχετίζονται μόνο με την επίδοσητων μαθητών στο Λύκειο. Το Φεβρουάριο οι μαθητές υποβάλλουν ένα πρώτομηχανογραφικό δελτίο με βάση το οποίο προσδιορίζονται τα Τμήματα χαμηλήςζήτησης στα οποία οι μαθητές που τα δήλωσαν μπορούν να περάσουν χωρίςεισαγωγικές εξετάσεις. Μετά τη διεξαγωγή των εισαγωγικών εξετάσεων τον Ιούνιο,οι μαθητές που συμμετείχαν σε αυτές υποβάλλουν νέο οριστικό αυτή τη φοράμηχανογραφικό δελτίο με τις προτιμήσεις τους.
5. Οι μαθητές μπορούν να δώσουν όσαμαθήματα επιθυμούν από το ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών που παρακολουθούν ώστενα διευρύνουν το φάσμα των επιλογών τους σε Τμήματα.
6. Οι τελικές εξετάσεις στην Α', Β' καιΓ' Λυκείου διεξάγονται ενδοσχολικά μεθέματα που τίθενται σε εθνικό επίπεδο. Στα γραπτά καλύπτονται τα ονόματα των μαθητών. Οβαθμός της κάθε τάξης αντίστοιχα προκύπτει ως ο μέσος όρος της προφορικής καιτης τελικής γραπτής επίδοσης του μαθητή σε κάθε μάθημα. Ο βαθμός τουαπολυτηρίου δύναται να προσμετράται για την εισαγωγή των μαθητών σε ποσοστό πουαποφασίζει ο εθνικός οργανισμός.
Από τις αλλαγές αυτές δεν αιφνιδιάζεταικανείς. Συγκεκριμένα:
1. Για τους μαθητές που τη στιγμή αυτήφοιτούν στην Β' και στη Γ' Λυκείου δεν θα υπάρξει καμιά απολύτως μεταβολή.
2. Για τους μαθητές που τη στιγμήαυτή φοιτούν στην Α' Λυκείου θα ισχύσει μεταβατικό σύστημα σύμφωνα με τοοποίο:
· Οιμαθητές αυτοί παρακολουθούν τα ενδεικτικά προγράμματα σπουδών της Β' και Γ'Λυκείου με τις αντίστοιχες προσαρμογές των υφιστάμενων αναλυτικών προγραμμάτωντων μαθημάτων που περιλαμβάνονται σε αυτά. Στο τέλος της Γ' Λυκείου δίνουνπανελλήνιες εξετάσεις που οργανώνονται όπως και σήμερα από το ΥπουργείοΠαιδείας.
· Ητελική γραπτή εξέταση ανά μάθημα περιλαμβάνει δυο ομάδες θεμάτων. Η επίδοση τωνμαθητών στην πρώτη ομάδα θεμάτων καθορίζει το βαθμό που λαμβάνεται υπόψη γιατην απόκτηση του απολυτήριου Λυκείου στο συγκεκριμένο μάθημα, ενώ η επίδοση στηδεύτερη ομάδα θεμάτων καθορίζει την εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση. Οιμαθητές δίνουν τη δεύτερη ομάδα θεμάτων για την εισαγωγή τους σε τέσσερα μόνομαθήματα που καθορίζονται από τα Τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ ανάλογα με τοενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών που έχουν παρακολουθήσει. Τα Τμήματα προσδιορίζουναυτά τα τέσσερα μαθήματα μέχρι το τέλος Μαΐου.
· Οιμαθητές αυτοί μπορούν να εισάγονται χωρίς εξετάσεις σε Τμήματα πουσυγκεντρώνουν χαμηλότερη ζήτηση από τις προσφερόμενες θέσεις. Στηνπερίπτωση αυτή τα εν λόγω Τμήματα μπορούν να θέτουν ελάχιστες προϋποθέσειςεισαγωγής που σχετίζονται μόνο με την επίδοση των μαθητών στο Λύκειο.
- Η πλήρης εφαρμογή του νέου τρόπου εισαγωγής, όπως περιγράφηκε παραπάνω (νέος οργανισμός, τράπεζα θεμάτων, νέος τρόπος ενδοσχολικών εξετάσεων, υπολογισμός απολυτηρίου Λυκείου), θα ισχύσει από το σχ. έτος 2014-15 και θα αφορά τους μαθητές που κατά το σχολικό έτος 2011/12 φοιτούν στην Γ' Γυμνασίου.
Βιβλιογραφία
Δημαράς,Αλέξης, (1997), Το εθνικό απολυτήριο.Μια πρόταση που έγινε: Τεκμήρια για την ιστορία, Αθήνα: Ερμής.
ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ(2010), Ετήσια Έκθεση για την Τυπική Εκπαίδευση 2010, Αθήνα.
ΚΕΜΕΤΕ/ΟΛΜΕ(1998), Μελέτες - Έρευνες -1- Ενιαίο Λύκειο - Εισαγωγικές ΑΕΙ - Υγείακ.ά., Αθήνα.
OECD, (2011), Strong Performers and SuccessfulReformers in Education: Education Policy Advice for Greece, Paris: OECD.
ΟΛΜΕ(1995), Πρακτικά Διημέρου (Ενιαίο Λύκειο - Εισαγωγικές ΑΕΙ), Αθήνα.
ΠαιδαγωγικόΙνστιτούτο, (2003), Η ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη:Αξιολόγηση και εξεταστικά συστήματα, Αθήνα.
ΠΟΣΔΕΠ(2009), Οι αλλαγές στο Λύκειο και στο σύστημα πρόσβασης, Πρακτικάδιήμερου επιστημονικού συνέδριου, Επιστημονική επιμέλεια: Κώστας ΑγγελάκοςΑθήνα: Πλέθρον.
Μπαμπινιώτης,Γεώργιος, (2009), Πόρισμα του Εθνικού Διαλόγου για την Παιδεία, Αθήνα:ΕΣΥΠ/ΣΠΔΕ.
Δείτε καί:-Συνεδρίαση Διακομματικής Επιτροπής για Παιδεία- Πρότασηγια Λύκειο και σύστημα πρόσβασης- Δηλώσεις Υπουργού και Γενικού Γραμματέα(01-02-2012)
