Μητροπολίτης Ιλαρίωνας: Από τηνπροσήλωση στην εκκλησιαστική Παράδοση εξαρτάται το μέλλον της Ορθοδοξίας
Πρόεδρος του Τμήματος ΕξωτερικώνΕκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, Πρόεδρος της Συνοδικής ΒιβλικήςΘεολογικής Επιτροπής Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνας παραχώρησε συνέντευξηστην πύλη «Bogoslov.ru». Μιλώντας στον αρχισυντάκτη της πρωθιερέα ΠαύλοΒελικάνωφ ο Ιεράρχης αναφέρθηκε στη δική του προσέγγισή του ρόλου και τηςθέσεως της υπό την προεδρία του Επιτροπής στη σύγχρονη Εκκλησία, τα θεολογικάπροβλήματα, που αντιμετωπίζει σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία, το θέμα τηςπροετοιμασίας της Πανορθοδόξου Συνόδου καθώς και άλλα θέματα.
–Σεβασμιώτατε, στις 5 Οκτωβρίου 2011 έχετε διορισθεί Πρόεδρος της ΣυνοδικήςΒιβλικής Θεολογική Επιτροπής. Η ανώτατη ηγεσία της Ορθοδόξου Εκκλησίας τηςΡωσίας εξέλεσε ακριβώς τη Σεβασμιώτητά Σας για να Σας αναθέσει ένα λεπτό καιπολυσχιδές έργο, δηλαδή εκείνο της καθοδήγησης του έργου της Εκκλησίας στονθεολογικό τομέα. Θέλουμε να μάθουμε πως βλέπετε το ρόλο και τη θέση τηςΕπιτροπής στη σύγχρονη ζωή της Εκκλησίας. Υπάρχουν σχέδια αναβάμισης Επιτροπήςσε μια «κορυφαία δεξαμενή σκέψης», ένα «συμβούλιο εμπειρογνωμόνων», ή μήπως οιλειτουργίες της θα παραμένουν αμετάβλητες;
–Προπαντός θα ήθελα να τονίσω ότι ποτέ δεν ετέθη στη Συνοδική Θεολογική Επιτροπήκαθήκον «καθοδήγησης της Εκκλησίας στον θεολογικό τομεα». Σε αντίθεση, αςπούμε, με την επισκοπική διακονία, η οποία αποτελεί την κατεξοχίν διοικητικήδιακονία (Α΄ Κορ. 12:26-29), αλλά επίσης και τη διακονία διατήρησης τηςδογματικής και κανονικής Παραδόσεως, στην περίπτωση της θεολογικής διακονίαςπρόκειται για μια ιδιαίτερη κλίση. Για να την ανταποκριθεί κανείς, εκτός απότην προσήλωση στην Εκκλησία, χρειάζονται και η κατάλληλη αρμοδιότητα και ηικανότητα του θεολογείν. Σήμερα δέν έχουμε να αντιμετωπίσουμε τη «καθοδήγησητης θεολογίας», αλλά τη δημιουργία των συνθηκών, ώστε η νέα γενιά Ορθοδόξωνθεολόγων να έχουν αναπτυγμένα αυτά τα προσόντα.
ΗΕπιτροπή εξ΄ορισμού δεν είναι ένα επιστημονικό και θεολογικό ίδρυμα, αλλάλειτουργεί ακριβώς ως συμβούλιο εμπειρογνωμόνων, το οποίο κατόπιν εντολής τουΑγιωτάτου Πατριάρχη και της Ιεράς Συνόδου επεξεργάζεται συγκεκριμένα θέματα,διατυπώνοντας συλλογικά τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που τίθενται Αυτό είναικαι το βασικό της καθήκον. Όσον δε αφορά τις άλλες μορφές και κατευθύνσεις τουέργου της Επιτροπής, πρόκειται να τις συζητήσουμε στην επόμενη συνεδρία τηςολομέλειας.
–Σεβασμιώτατε, τυγχάνετε θεολόγος, ο οποίος δικαίως απολαμβάνει αναγνώριση τόσοαπό την εγχώρια επιστημονική κοινότητα, τόσο και από τη διεθνή. Κατά τη γνώμηΣας, ποια είναι σήμερα τα πλεον φλέγοντα ζητήματα της εν γένει ΟρθοδόξηςΕκκλησίας; Υπάρχουν ζητήματα από τη λύση των οποίων πράγματι εξαρτάται τομέλλον της Ορθοδοξίας;
– Η σύγχρονη Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρεί συνέχεια με την αποστολική χριστιανικήκοινότητα και υπό αυτή την έννοια είναι κυρίως η Εκκλησία της Παραδόσεως. Τομέλλον της Ορθοδοξίας εξαρτάται από την προσήλωση στην εκκλησιαστική Παράδοση,προσήλωση, η οποία χαρακτήρισε την Εκκλησία σε πολύ διφορετικές ιστορικέςσυνθήκες στο διάβα των αιώνων.
– Η σύγχρονη Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρεί συνέχεια με την αποστολική χριστιανικήκοινότητα και υπό αυτή την έννοια είναι κυρίως η Εκκλησία της Παραδόσεως. Τομέλλον της Ορθοδοξίας εξαρτάται από την προσήλωση στην εκκλησιαστική Παράδοση,προσήλωση, η οποία χαρακτήρισε την Εκκλησία σε πολύ διφορετικές ιστορικέςσυνθήκες στο διάβα των αιώνων.
Σεαντίθεση με μερικές φιλελεύθερες χριστιανικές κοινότητες η Ορθόδοξη Εκκλησία δεθέλει κάποια επανεξέταση ή επανερμηνεία της δογματικής ή ηθικής τηςδιδασκαλίας. Και όταν οι πατρολόγοι, οι ιστορικοί, οι λειτουργικοί μελετητέςκαι οι εκπρόσωποι των άλλων επιστημονικών κλάδων κατά τη διάρκεια των ερευνώντους έρχονται αντιμέτωποι με κάποια προβλήματα, δεν άπτονται της δογματικήςδιδασκαλίας καθεαυτής, αλλά των επιμέρους ειδικών ζητημάτων, τα οποίαανακύπτουν σε κάθε σοβαρή επιστήμη.
Καιόμως υπάρχει ένα πράγματι φλέγον ζήτημα, το οποίο δεν είναι ακριβώς θεολογικήςφύσεως. Πρόκειται για τη σύγχρονη ιεραποστολή της Εκκλησίας. Εν προκειμένω δεμιλάμε για το περιεχόμενο του εκκλησιαστικού κηρύγματος, αλλά για το τι πρέπεινα κάνουμε ώστε το εκκλησιαστικό κήρυγμα να γίνει κατανοητό και αποτελεσματικό.Άλλωστε η θεολογία δεν είναι η εμβάθυνση στο νόημα της δογματικής ή της ηθικήςδιδασκαλίας της Εκκλησίας. Είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος να μεταδωθεί η αλήθειατης πίστεως στους ανθρώπους χρησιμοποιώντας πολύ διαφορετικά μέσα. Δεν είναιτυχαίο ότι ο περίφημος υπερασπιστής της εικονολατρείας ΠατριάρχηςΚωνσταντινουπόλεως Νικηφόρος χρησιμοποιούσε την έκφραση «μελωδία τηςθεολογίας».
Σήμεραέχουμε καθήκον να αναζητήσουμε εκείνους τους τρόπους να εκφράζουμε τηνεκκλησιαστική διδασκαλία, που επιτρέπουν να δώσουμε απολογία σε όλους τους γύρωμας, οι οποίοι ευρίσκονται ακόμα μακριά από την Εκκλησία ή καθ΄οδόν προς αυτή,περὶ τῆς ἐν ημῖν ἐλπίδος.
Στηνεκπλήρωση αυτού του καθήκοντος σκοπεύει ειδικότερα η εργασία για τη σύνταξη τουΚατηχητικού Βοηθήματος, η οποία υλοποιείται τώρα στα πλαίσια του γενικότερουέργου της Συνοδικής Βιβλικής Θεολογικής Επιτροπής.
– Τατελευταία σηζητιέται έντονα το θέμα της προετοιμασίας και συγκλήσεως τηςΠανορθοδόξου Συνόδου. Γίνονται ενεργά οι προετοιμασίες; Πως βλέπετε το ρόλο τηςΒιβλικής Θεολογικής Επιτροπής στην προετοιμασία αυτής της τόσο σημαντικής γιαόλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες Συνόδου, μια και υπάρχει μια σειρά ζητημάτων,ειδικότερα του πρωτείου, τα οποία δεν επιδέχονται μια μονοσήμαντη λύση,οφειλουμένης ακριβώς στην απόκλιση μεταξύ των «οδών της θεολογίας»;
–Στάθηκα ήδη επανειλημμένως στα θέματα της προετοιμασίας της ΠανορθοδόξουΣυνόδου. Αυτή η προετοιμασία γίνεται εδώ και μια πενηνταετία είτε μεενταντικούς ρυθμούς, είτε μα αργούς. Έχουν συμφωνηθεί οι θέσεις των κατά τόπουςΟρθοδόξων Εκκλησιών επί μιας σειράς ζητημάτων της ημερήσιας διάταξης. Σήμεραστη διάρκεια του διορθοδόξου διαλόγου έχουμε επανήλθει στη σηζήτηση για τημορφή της Συνόδου. Και πρέπει να ομολογήσω ότι η συζήτηση αυτή αποτελεί μέροςτης προσυνοδικής διαδικασίας, το επιστέγασμα της οποίας μπορεί να γίνει η ίδιαη Σύνοδος.
Ίσωςμερικά επίμαχα θέματα, επί των οποίων δεν έχει επιτευχθεί ακόμα η συμφωνία, δενπρέπει να παραπεμφθούν στη Σύνοδο, αλλά να διευθετηθούν στο μέλλον. Αυτό δεαφορά το θέμα των πρωτείων στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όσο και τα συναφή ζητήματατης παροχής του Αυτοκεφάλου και των Ιερών Διπτύχων.
Επί δετου θέματος των πρωτείων στα πλαίσια του έργου της Συνοδικής ΒιβλικήςΘεολογικής Επιτροπής γίνεται μια σοβαρή σχετική μελέτη. Με βάση την ιστορική,κανονική και θεολογική ανάλυση πρόκειται να καταρτισθεί ένα κείμενο, όπου κατόπινεγκρίσεώς του από τις ανώτατες εκκλησιαστικές αρχές θα είναι διατυπωμένη η θέσητης Εκκλησίας μας.
– Σεσχέση με τις ρωσικές θεολογικές σχολές η Βιβλική Θεολογική Επιτροπή είναικατ΄ουσίαν «παραγγελιοδότης» των στελεχών και των πρότζεκτ. Κατά τη γνώμη Σας,ποιοί είναι οι τομείς της θεολογικής επιστήμης, όπου υπάρχει σήμερα ημεγαλύτερη έλλειψη ειδικών;
– Ταμέλη της Συνοδικής Βιβλικής Θεολογικής Επιτροπής είναι έγκυροι και με επαρκείςγνώσεις θεολόγοι και εκκλησιαστικοί επιστήμονες, αλλά σε περίπτωση ανάγκηςπροσλαμβάνουμε εμπειρογνώμονες από διαφορετικούς τομείς, ακόμα και θεολόγουςνέας γενιάς.
Σήμεραανάμεσα στους μελετητές και ειδικούς έχουμε αρκετούς να ασχολούνται μεπατερικές σπουδές, τόσο των πατέρων της Ανατολής όσο και της Δύσης. Αυτή ηκατεύθυνση πρέπει να αναπτύσσεται, διότι η αγιοπατερική βάση είναι μια σπουδαίακαι ισχυρή πτυχή της σύγχρονης Ορθόδοξης θεολογίας. Και όμως δεν επαρκεί μόνοαυτό.
Ακόμαυπάρχει έλλειψη ειδικών υψηλού επιπέδου στο κανονικό δίκαιο, έναν τομέα, όπουτην προεπαναστατική περίοδο η ρωσική εκκλησιαστική επιστήμη είχε αναδείξεικορυφαίες μορφές.
Καλύτερα πάνε τα πράγματα με τις βιβλικές σπουδές. Στα πλαίσια της Επιτροπήςέχει συγκροτηθεί ομάδα βιβλικών σπουδών, όπου συμμετέχουν τόσο τα μέλη τηςΕπιτροπής, όσο και οι εμπειρογνώμονες απ΄έξω. Όμως οι ορθόδοξες βιβλικέςσπουδές θέλουν ανάπτυξη και γι΄αυτό πρέπει να μεγαλώσουμε μια νέα γενιά τωνεπιστημόνων και όχι μόνο να ενώσουμε τις δυνάμεις μας.
Καλύτερα πάνε τα πράγματα με τις βιβλικές σπουδές. Στα πλαίσια της Επιτροπήςέχει συγκροτηθεί ομάδα βιβλικών σπουδών, όπου συμμετέχουν τόσο τα μέλη τηςΕπιτροπής, όσο και οι εμπειρογνώμονες απ΄έξω. Όμως οι ορθόδοξες βιβλικέςσπουδές θέλουν ανάπτυξη και γι΄αυτό πρέπει να μεγαλώσουμε μια νέα γενιά τωνεπιστημόνων και όχι μόνο να ενώσουμε τις δυνάμεις μας.
Βέβαια,υπάρχει και μια άλλη ανάγκη να έχουμε θεολόγους-συστηματοποιούς. Δεν είναιεύκολο να την καλύψουμε, διότι δε χρειάζονται μόνο ειδικοί ευρείας μορφώσεωςκαι μάλιστα στο θεολογικό, φιλοσοφικό και πολιτιστικό τομέα ταυτόχρονα, αλλάανθρωποι με πραγματικά συστηματική σκέψη και με κάποιο λογοτεχνικό χάρισμα.Πρόκειται ακόμα στη σύγχρονη φάση να φτάσουμε το επίπεδο εκείνων των Ρώσωνδογματολόγων όπως ο Μητροπολίτης Μακάριος Μπουλγάκωφ. Ελπίζω ότι η σταδιακήανάπτυξη των διαφορετικών θεολογικών επιστημών θα αναδείξει ανθρώπους ικανούςνα προσφέρουν θεολογικά συγγράμματα συστηματικού χαρακτήρα.
– ΟιΘελογικές Ακαδημίες και οι Θεολογικές Σχολές, πως βλέπετε την κλίση τηςκαθεμίας από αυτές τις επιστημονικές σχολές, που τόσο ριζικά διαφέρουν μεταξύτους δομικά και διοικητικά;
– Ηπαράδοση των Θεολογικών Ακαδημιών είναι ένα αναπόσπαστο μέρος της ανώτατηςθεολογικής μορφώσεως. Αποτελεί πυρήνα και ισχυρή βάση αυτής. Το κύριο καθήκοντης Θεολογικής Ακαδημίας συνίσταται στη διαπαιδαγώγηση των υψηλά μορφωμένωνκληρικών, Ιεραρχών και ποιμένων. Κι εδώ δεν έχουμε φτάσει ακόμα τοπροεπαναστατικό επίπεδο, διότι η μόρφωση στις Ακαδημίες περιελάμβανε τότε έναισχυρό κοινό επιστημονικό και ανθρωπιστικό στοιχείο.
Οιθεολογικές υποδιαιρέσεις, δηλαδή, έδρες, τομείς και σχολές στα κοσμικά πανεπιστήμια,όλα αυτά είναι μια νέα εμπειρία, αλλά η εμφάνισή τους υπαγορεύεται κυρίως απότους πνευματικούς-μορφωτικούς στόχους και ιεραποστολικούς σκοπούς, που έχεισήμερα η Εκκλησία. Πρέπει να αναπτύσσουμε αυτές οι υποδιαιρέσεις επωφελούμενοιτου προνομιούχου καθεστώτος τους, δηλαδή της ένταξής τους στο Πανεπιστήμιο.Αυτή η ένταξη δεν επιτρέπει μόνο να αποκατασταθεί και να θεμελιωθεί η θεολογίαως νόμιμο και αναπόσπαστο μέρος της θεολογίας και πολιτισμού, θα επιτρέψειεπίσης στη θεολογία να ανοίξει διάλογο και να συνεργάζεται με κοσμικέςεπιστήμες κυρίως του ανθρωπιστικού κύκλου. Αυτό θα συμβάλει στην ανάπτυξη καιτον εμπλουτισμό της θεολογίας μας για να αποκτήσει την ικανότητα του ομιλείν μετον κόσμο. Ταυτόχρονα είναι ανάγκη βείβαια ώστε να μην χάνει η λεγόμενη«κοσμική θεολογία» τη ζωντανή της σχέση με τη ζωή της Εκκλησίας. Υπάρχει αυτόςο κίνδυνος και πάντα πρέπει να τον έχουμε κατά νου. Αλλιώς εκτός πλαισίου τηςθείας λατρείας και πνευματικής ζωής η Ορθόδοξη θεολογία είναι καταδικασμένη σεπτώχευση.
– ΗΣυνοδική Βιβλική Θεολογική Επιτροπή έγινε γνωστή χάρη στην οργάνωση τωνθεολογικών συνεδριών της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρωσίας, όπου συμμετείχαν οικαλύτεροι επιστήμονες θεολόγοι παγκοσμίως. Θα έχει συνέχεια αυτή η παράδοσηδιεξαγωγής των συνεδριών ή μήπως θα αποκτήσουν μια άλλη μορφη;
–Βέβαια και θα συνεχίζεται η παράδοση διεξαγωγής των διεθνών πανεκκλησιαστικώνθεολογικών συνεδριών. Τα πρακτικά των συνεδριών που έχουν ηδη γίνει αποτελούνσπουδαία συμβολή στη θεολογία μας και αντανακλούν τη δυναμική της εξελίξεώςτης. Σήμερα ευρίσκονται υπό δημοσίευση τα πρακτικά του τελευταίου συνεδρείου μετίτλο «Η εν Χριστώ ζωή: η χριστιανική ηθική, η ασκητική παράδοση της Εκκλησίαςκαι οι προκλήσεις της σύγχρονης εποχής», το οποίο διεξάχθηκε το Νοέμβριο 2010.
Όσον δε αφορά την άλλαγη της μορφής των συνεδριών και τη θεματολογική τουςδομή, εδώ ενδέχονται τροποποιήσεις. Το συγκεκριμένο θέμα επίσης πρόκειται νασυζητηθεί στην επόμενη συνεδρία της ολομέλειας της Επιτροπής μας.
Όσον δε αφορά την άλλαγη της μορφής των συνεδριών και τη θεματολογική τουςδομή, εδώ ενδέχονται τροποποιήσεις. Το συγκεκριμένο θέμα επίσης πρόκειται νασυζητηθεί στην επόμενη συνεδρία της ολομέλειας της Επιτροπής μας.
–Κλείνοντας, Σεβασμιώτατε, ποια είναι η ευχή Σας στη συντακτιική επιτροπή, στουςαρθρογράφους και τους αναγνώστες της πύλης «Bogoslov.ru» ως Πρόεδρος τηςΣυνοδικής Βιβλικής Θεολογικής Επιτροπής;
–Εύχομαι στη συντακτική επιτροπή και τους αρθρογράφους της πύλης «Bogoslov.ru»πάντα να έχετε κατά νου σας ευθύνη, που έχει εκείνος, ο οποίος απευθύνεταιθεολογικά σε ένα τόσο ευρύ ακροατήριο και συνεχώς να ανεβάζετε το θεολογικό καιεπιστημονικό επίπεδο του δημοσιευόμενου υλικού. Ενώ στους αναγνώστες εύχομαι ηγνωριμία τους με τον υλικό της πύλης να τους στερεώσει στην Ορθόδοξη πίστη καιόχι μόνο να συμβάλει στη διεύρυνση του θεολογικού τους ορίζοντος.
