Τα σχολικά εγχειρίδια της FYROM
Σταυρούλα Μαυρογένη, Διδάκτορας Βαλκανιολογίας.Διδάσκει ως Ειδικός Επιστήμονας στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του ΠανεπιστημίουΔυτικής Μακεδονίας.
Τον Αύγουστο του 2005, το υπουργείοΠαιδείας και Αθλητισμού της FYROM ενέκρινε την κυκλοφορία και τη χρήση στασχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας μιας σειράς νέων εγχειριδίων γιατη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας. Βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας,κυκλοφορούν περισσότερα των δύο εγχειριδίων για κάθε τάξη και δίδεται στονδάσκαλο το περιθώριο επιλογής του εγχειριδίου που θα διδάξει στην τάξη του.Έτσι, στα παλαιότερα εγχειρίδια, εκδόσεων 2003 και 2004, προστέθηκαν ταακόλουθα:
α) Για την Ε΄ τάξη: Kocтa Aииeвскн,Дapиикa Пeтpeскa, Bиолета Aчковска και Baнчо Горгиев, Иcmopu΄α зо V оллеленuе[Εγχειρίδιο Ιστορίας 5ης Δημοτικού], Σκόπια 2005.
β) Για την Στ΄ τάξη: Милан Бошковцки,ЈорАОН Илиоски και Небо Дервиши, Пеморна за VI оллеленuе [Εγχειρίδιο Ιστορίας6ης Δημοτικού], Σκόπια 2005.
γ) Για την Ζ΄ τάξη: Bиолета Aчковска,Baнчо Горгиев, Фе]зула Шабани και Далибор ЈОБОНОБСКМ, Историа за VII оллеленuе[Εγχειρίδιο Ιστορίας 7ης Δημοτικού], Σκόπια 2005, και Блаже Ристовски, ШукрхРахими, Цимо Младенобски, CrojaH Κиселоновски και Тодор Чепреганов, Петорна заVII оллеленuе [Εγχειρίδιο Ιστορίας 7ης Δημοτικού], Σκόπια 2005
δ) Για την Η΄ τάξη: Владо Велковски,Халид Се[ди, АрnjaH Ап] адеми, Димка Рхстеска και Горги Павловски , l /lcropnja за VIII оллеленuе [Εγχειρίδιο Ιστορίας 8ης Δημοτικού], Σκόπια 2005
Την ίδια έγκριση έλαβαν και ταεγχειρίδια που εξέδωσε ο εκδοτικός οίκος Ma кедонска иск pa για την Ε΄ και τηνΣτ΄ τάξη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, τα οποία όμως δεν ήταν κατά τη σύνταξητου παρόντος στη διάθεσή μας. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι όλα τα εγχειρίδιασυντάσσονται βάσει του αναλυτικού προγράμματος που εκπονείται από τοΠαιδαγωγικό Ινστιτούτο. Συνεπώς, μπορεί με βεβαιότητα να υποστηριχθεί ότι δενπρόκειται να αποκλίνουν από την εικόνα που παρουσιάζουν τα υπό εξέταση σχολικάεγχειρίδια.
Στα συγκεκριμένα εγχειρίδια, η ύληείναι περιορισμένη σε σχέση με εκείνα των παλαιοτέρων ετών. Κάθε σχεδόν σελίδακοσμείται από φωτογραφίες ή χάρτες, γεγονός που αφήνει ακόμη λιγότερο χώρο στοκείμενο. Από την άλλη πλευρά, η ύλη που αφιερώνεται στην εθνική ιστορία έχειπεριοριστεί σημαντικά προς όφελος της παγκόσμιας και κυρίως της βαλκανικήςιστορίας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι από τις εκατόν είκοσι και εκατόν τριάντασελίδες των εγχειριδίων της Ζ΄ τάξης, τα 2/3 αυτών κατατάσσονται σε ενότητεςγια την παγκόσμια, την ευρωπαϊκή και τη βαλκανική ιστορία, ενώ οι υπόλοιπεςαναφέρονται στην εθνική «μακεδονική» ιστορία. Θα πρέπει όμως να επισημανθείότι, στις ενότητες για την βαλκανική ιστορία, το 50% της ύλης αναφέρεται στηνιστορία του αλβανικού έθνους και κράτους.
Πέραν των ποσοτικών αλλαγών πουπαρατηρούνται, στα νέα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας της FYROM καταβλήθηκεπροσπάθεια να περιορισθούν οι φραστικές εξάρσεις που αφθονούσαν σε παλαιότεραεγχειρίδια και οι οποίες στόχευαν στο θυμικό των μαθητών. Η απάλειψη τωνστοιχείων αυτών κρίνεται κατ’ αρχήν θετική. Ωστόσο και τα νέα εγχειρίδιασυνεχίζουν να καλλιεργούν στους μαθητές το όραμα της «Μεγάλης Μακεδονίας».Μάλιστα, στα εγχειρίδια του 2005 στον σλαβομακεδονικό αλυτρωτισμό προστέθηκεκαι ο αλβανικός.
Αυτό γίνεται διακριτό μέσα από τα εξήςκυρίως στοιχεία:
α) Τον γεωγραφικό προσδιορισμό της«πατρίδας».
β) Την ιστορική συνέχεια της«πατρίδας».
γ) Την εθνοτική ταυτότητα του πληθυσμούτης «πατρίδας».
δ) Τον «διαμελισμό» της «πατρίδας».
ε) Την καταπίεση της «μακεδόνικης»μειονότητας στην Ελλάδα.
στ) Την καλλιέργεια του αλβανικούαλυτρωτισμού.
Α. Ο γεωγραφικός προσδιορισμός της«πατρίδος»
Η οπτική απεικόνιση της «πατρίδας»επιτυγχάνεται με τη χρήση του χάρτη με τα «γεωγραφικά και εθνοτικά όρια τηςΜακεδονίας». Πρόκειται για τον γνωστό χάρτη που παρήχθη στα τέλη του 19ου αιώνααπό βουλγαρικούς κύκλους και αναπαράγεται από τη σλαβομακεδονική ιστοριογραφίααπό το 1945 και μετέπειτα.
Ο συγκεκριμένος χάρτης αναπαράγεται στοκεφάλαιο «Για τη Μακεδονία στα Βαλκάνια» κατά την προϊστορική εποχή, στη σελίδα20 του εγχειριδίου της Ε΄ Δημοτικού του A ииевски . Δίδεται, δηλαδή, στονμαθητή η εντύπωση ότι από την προϊστορική κιόλας εποχή η Μακεδονία αποτελούσεμία διακριτή ενότητα, τα σύνορα της οποίας -όλως περιέργως- ταυτίζονται με τονγνωστό χάρτη «των εθνοτικών και γεωγραφικών συνόρων της Μακεδονίας».
Η οπτική απεικόνιση αυτής τηςγεωγραφικής ενότητας επανέρχεται σε διάφορες ιστορικές περιόδους, Στοεγχειρίδιο της Γ τάξης του Ристовски (σ. 95) αναφέρεται στη λεζάντα ότιπρόκειται για «Χάρτη της νοτιοδυτικής Μακεδονίας με τις επαναστατημένεςπεριοχές στην Εξέγερση της Νάουσας-Ηe гуш ». Στον υπομνηματισμό διευκρινίζεταιότι η συνεχόμενη γραμμή απεικονίζει «τα γεωγραφικά-εθνοτικά σύνορα τηςνοτιοδυτικής Μακεδονίας», ενώ με χρώμα αποδίδεται «η εξεγερμένη περιοχή».
Στη σελίδα 120 του ίδιου εγχειριδίου οχάρτης τιτλοφορείται «Η Μακεδονία την εποχή της Εξέγερσης του Ίλιντεν». Σύμφωναμε τον υπομνηματισμό, με συνεχόμενη γραμμή σημειώνονται τα γεωγραφικά-εθνοτικάσύνορα της Μακεδονίας.
Στη σελίδα 16 του εγχειριδίου της Η΄τάξης του Велковски , οι συντάκτες παραποίησαν χάρτη που τυπώθηκε πριν τουςΒαλκανικούς Πολέμους για τα βασίλεια και τους βασιλείς των Βαλκανίων. Στονσυγκεκριμένο χάρτη η «Μακεδονία» χρωματίστηκε εκ των υστέρων, για να δώσειστους μαθητές την εντύπωση ότι αποτελούσε μία αναγνωρίσιμη περιοχή κατά το1912. Πέραν της απεικόνισης της «Μεγάλης Μακεδονίας», εμφανής είναι ηπροσπάθεια διάκρισης της Μακεδονίας και της Ελλάδας. Στον χάρτη πουτιτλοφορείται, «Οι αποικίες των Ελλήνων» και απαντάται στη σελίδα 37 τουεγχειριδίου της Ε΄ Δημοτικού του Аииевски , υπάρχουν οι ενδείξεις «Μακεδονία –МАКЕДОНИЈА » και «Ελλάδα- ХЕЛАДА ».
Αντίστοιχα, στον χάρτη της σελίδας 39του ίδιου εγχειριδίου, που τιτλοφορείται «Αθήνα και Σπάρτη», η «Μακεδονία»χρωματίστηκε διαφορετικά, ώστε να διακριθεί από τις ελληνικές πόλεις-κράτη.
Το ίδιο συμβαίνει και στον χάρτη της εποχήςτης ακμής της Ρώμης, όπου καταβάλλεται προσπάθεια διαχωρισμού της«Μακεδονίας-МАКЕДОНИЈА» και της «Ελλάδας-ХЕЛАДА». Αλλά η παγίωση τουδιαχωρισμού αυτού συντελείται και μέσω των κειμένων. Για παράδειγμα, στο ίδιοεγχειρίδιο (σ. 56) αναφέρεται ότι στην εποχή του Φιλίππου Β’ η Μακεδονίαβρισκόταν στο κεντρικό τμήμα της Βαλκανικής Χερσονήσου, βορείως της Ελλάδας.
Ουσιαστικά, στα νέα σχολικά εγχειρίδιαΙστορίας της FYROM η «Μακεδονία» παρουσιάζεται ως μία αρχικά γεωγραφική και στησυνέχεια γεωγραφική-εθνοτική ενότητα. Τα σύνορά της φέρεται να έχουν χαραχθείκατά την προϊστορική εποχή και να διατηρούνται καθ’ όλη την ιστορική περίοδο.Δίδεται δε η εντύπωση στους μαθητές ότι η «Μακεδονία», παρά τις εξελίξεις πουσημειώνovταν στη διάρκεια του χρόνου, παρέμεινε διαχρονικά μία αναγνωρίσιμηενότητα, την οποία «διαμέλισε» η Συνθήκη του Βουκουρεστίου, το 1913.
Β. Η ιστορική συνέχεια της «πατρίδας»
Στόχος των συγγραφέων των σχολικώνεγχειριδίων είναι να πείσουν τους αναγνώστες -εν προκειμένω τους μαθητές τουΔημοτικού- ότι οι σημερινοί Σλαβομακεδόνες είναι απόγονοι των αρχαίωνΜακεδόνων, συνδέοντας έτσι το απώτερο παρελθόν με το παρόν. Διάσπαρτα στοιχείαεντοπίζονται σε όλα τα εγχειρίδια. Η σύνοψη αυτών περιγράφεται στο εγχειρίδιοπου εισαγάγει τους μαθητές στο μάθημα της Ιστορίας, δηλαδή στο εγχειρίδιο τηςΕ΄ τάξης του Аииевски (σσ. 4-5):
Η πατρίδα μας έχει μακρά και πλούσιαιστορία. Στην αρχαιότητα ήταν πολύ ισχυρό κράτος. Την εποχή του Φιλίππου Β’, ηΜακεδονία ήταν το ισχυρότερο κράτος της Βαλκανικής Χερσονήσου, ενώ στην εποχήτου υιού του, Αλέξανδρου του Μακεδόνα, απλωνόταν σε τρεις ηπείρους καιαποτελούσε παγκόσμιο κράτος.
Αργότερα, κατά τον Μεσαίωνα, με τηδράση των Θεσσαλονικέων αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου και τις απαρχές τηςσλαβικής γραφής και λογοτεχνίας, η Μακεδονία είχε σημαντική συμβολή στονπαγκόσμιο πολιτισμό.
Κατά την περίοδο της Αυτοκρατορίας τουΣαμουήλ (10ος-11ος αιώνας), η Μακεδονία αποτελούσε ισχυρό κρότος στη Βαλκανική.Αργότερα, η ίδια περιήλθε συχνά υπό ξένη εξουσία (βυζαντινή, βουλγαρική, σερβική).Στα τέλη του 14ου αιώνα, η Μακεδονία κατακτήθηκε από τους Οσμανλήδες καιεντάχθηκε στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Οι πρόγονοί μας αγαπούσαν την πατρίδατους και αγωνίζονταν γι’ αυτήv. Ήγειραν εξεγέρσεις για να απελευθερωθούν απότην ξένη εξουσία. Μία από τις μεγαλύτερες και γνωστότερες εξεγέρσεις ήταν ηΕξέγερση του Ίλιντεν (1903), όταν ιδρύθηκε η Δημοκρατία του Κρουσόβου.
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους(1912-1913), η Μακεδονία διαμελίσθηκε μεταξύ των γειτονικών χωρών, τηςΒουλγαρίας, της Ελλάδας και της Σερβίας, ενώ ο πληθυσμός της ήταν εκτεθειμένοςστην απεθνικοποίηση.
Στο σχήμα που ακολουθεί το σύνολο τωνεγχειριδίων, η γραμμική και αδιάσπαστη συνέχεια της «μακεδόνικης» ιστορίαςπαρουσιάζεται ως αυτονόητη. Η έννοια της συνέχειας δομείται γύρω από τον όρο«Μακεδονία». Υπογραμμίζεται η υπεροχή της «πατρίδας» τόσο στον πολιτικό τομέα,αφού απλώνεται σε τρεις ηπείρους, όσο και στον πολιτιστικό τομέα, αφούθεωρείται σημαντική [η] συμβολή [της] στον παγκόσμιο πολιτισμό.
Γ. Η εθνοτική ταυτότητα του πληθυσμούτης «πατρίδας»
Μετά την οριοθέτηση της «Μακεδονίας» ωςδιαχρονικής «πατρίδας», επιχειρείται να καταδειχθεί η διατήρηση και ηομοιογένεια του «μακεδόνικου» έθνους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Στόχοςτων συγγραφέων των σχολικών εγχειριδίων είναι να παρουσιάσουν την ιστορία τουσλαβομακεδονικού έθνους ως μία συνέχεια στον χώρο και τον χρόνο και ναδιαμορφώσουν στους μαθητές την αίσθηση ότι είναι κληρονόμοι και συνεχιστές τουπολιτισμού της Αρχαίας Μακεδονίας. Επιχειρείται να συνδεθούν οι σημερινοίΣλαβομακεδόνες με τους Αρχαίους Μακεδόνες. Σε ό,τι αφορά την αρχαιότητα,καταβάλλεται προσπάθεια να γίνει διαχωρισμός μεταξύ Αρχαίων Μακεδόνων καιΝοτίων Ελλήνων. Ο μαθητής καλείται να επισημάνει μερικές διαφορές στην οργάνωσητου μακεδόνικου κράτους και των ελληνικών πόλεων, αλλά και να σκεφθεί γιατί οιΜακεδόνες οργάνωναν τους δικούς τους ολυμπιακούς αγώνες, ανεξάρτητα από τουςολυμπιακούς αγώνες στην Ελλάδα ( Аииевски , σσ. 56 και 58). Η προσπάθεια αυτήκαθίσταται περισσότερο εμφανής στις αναφορές για τον μακεδόνικο πολιτισμό. Τοπάνθεον των Μακεδόνων περιλαμβάνει μόνο τον Δία, την Зеирена [Αφροδίτη], τονΔιόνυσο και τον Ηρακλή, όχι όμως και τους υπόλοιπους θεούς του Ολύμπου. ΟιΜακεδόνες φέρεται να μιλούν «μία ιδιαίτερη γλώσσα, η οποία ήταν συγγενική τωνγλωσσών των γειτονικών λαών (Ελλήνων, Ιλλυριών, Θρακών) και ότι, εν πάσηπεριπτώσει, «διέφεραν από τους άλλους λαούς στον τρόπο ένδυσής τους» ( Аџиевцки, σ. 67). Η προσπάθεια χάραξης διαχωριστικών γραμμών αγγίζει μερικές φορές ταόρια της φαιδρότητας:
Οι Μακεδόνες έτρωγαν καθισμένοι, εναντιθέσει με τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, που έτρωγαν ξαπλωμένοι. Ωστόσο,στα συμπόσια μιμούνταν κάποιες φορές τους Έλληνες και έτρωγαν ξαπλωμένοι» (Аџиевски , σ. 67).
Στα νέα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας τηςπρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της FYROM απουσιάζει ακόμη και το επιχείρημα του«εξελληνισμού» των ανώτερων στρωμάτων της μακεδόνικης κοινωνίας, πουχρησιμοποιούνταν σε εγχειρίδια παλαιοτέρων ετών προκειμένου να αιτιολογηθείστους μαθητές η ύπαρξη ελληνικών επιγραφών, η διοργάνωση θεατρικών παραστάσεωνστην ελληνική к .λπ. Η ίδια αντίληψη για τη διαφορετικότητα Ελλήνων καιΜακεδόνων υπάρχει και για την εποχή των διαδόχων του Αλεξάνδρου. Ο ελληνιστικόςπολιτισμός θεωρείται καρπός της συνένωσης του μακεδόνικου και του ελληνικούπολιτισμού με τον πολιτισμό των ανατολικών λαών ( Аџиевски , σ.71).
Είναι γνωστό ότι τα σλαβικά φύλαεγκαταστάθηκαν στη Βαλκανική πολλούς αιώνες αργότερα. Η ένταξη των αρχαίωνΜακεδόνων στην εθνογενετική πορεία του «μακεδόνικου έθνους» επιχειρείται με τονακόλουθο τρόπο:
Κατά την εγκατάσταση των Σλάβων στηΜακεδονία, αυτοί συνάντησαν τους αρχαίους Μακεδόνες. Στην αρχή οι σχέσεις τουςήταν άσχημες, αλλά στην πορεία βελτιώθηκαν. Οι Μακεδόνες ήταν χριστιανοί και μεανώτερο πολιτισμό. Σταδιακά άρχισαν να συνεργάζονται μεταξύ τους. Οι Σλάβοι γιατη νέα τους πατρίδα αποδέχθηκαν το όνομα Μακεδονία και άρχισαν να ονομάζονταιΜακεδόνες. Οι γηγενείς [ starosedelci ] Μακεδόνες αποδέχθηκαν τη σλαβικήγλώσσα, αργότερα και τη σλαβική γραφή. Υπολείμματα των αρχαίων Μακεδόνων είναιοι Βλάχοι ( БОШКОСКИ , σ. 32).
Παρατηρεί, δηλαδή, κανείς, ότι στα νέασχολικά εγχειρίδια της FYROM εγκαταλείφθηκε ο όρος «Μακεδόνες Σλάβοι – Μaκeдонски Слобени », που χρησιμοποιούνταν κατά κόρον στα προγενέστερα εγχειρίδιαγια την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο προκειμένου να χαρακτηρίσει τους Σλάβους τηςΜακεδονίας. Το σύνολο του γηγενούς πληθυσμού φέρεται να έχει εκσλαβισθεί καιταυτισθεί με τους σλαβικής πλέον καταγωγής «Μακεδόνες». Σε κάθε περίπτωση όμως,η χρήση του όρου «Μακεδόνες» (με την έννοια που του προσδίδει η σλαβομακεδονικήιστοριογραφία) τοποθετείται πριν από τον εκχριστιανισμό των Σλάβων τηςπεριοχής, την ίδια ακριβώς χρονική περίοδο που η «Μακεδονία» αναδεικνύεται σεπατρίδα των «Μακεδόνων». Από αυτό το χρονικό σημείο κι έπειτα, η Μακεδονίαθεωρείται ότι κατοικείται από «Μακεδόνες». Κατά την περίοδο π.χ. του Σαμουήλ,αναφέρεται ότι η μακεδόνικη αυτοκρατορία κατοικείτο κατά το μεγαλύτερο μέροςτης από Μακεδόνες, ενώ εκτός από αυτούς ζούσαν Έλληνες, Αρμένιοι, Βλάχοι,Αλβανοί, Σέρβοι κ.ά. [ Бошкоцки , σ. 46). Άλλωστε, κατά τον Бошкоцки (σ. 35) οιάγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος ήταν στην καταγωγή τους Σλάβοι από τη Θεσσαλονίκη (Солун στο πρωτότυπο).
Επισημαίνεται, τέλος, η προσπάθεια τηςένταξης των Βλάχων στην εθνογενετική πορεία των Σλαβομακεδόνων. Οι τελευταίοιθεωρούνται πλέον απόγονοι των αρχαίων Μακεδόνων, που κατόρθωσαν να διατηρήσουντα εθνοτικά τους χαρακτηριστικά και να επιβιώσουν μέχρι τις μέρες μας.
Δ. Ο «διαμελισμός» της «πατρίδας»
Κεντρική θέση στην παρουσίαση του«διαμελισμού» της «Μακεδονίας» κατέχουν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, οι οποίοιχαρακτηρίζονται «κατακτητικοί». Στο σχολικό εγχειρίδιο της Ζ΄ τάξης Δημοτικούτης Ачкоск a (σ. 114) το σχετικό κεφάλαιο τιτλοφορείται «Η κατακτητική πολιτικήτων βαλκανικών χωρών έναντι της Μακεδονίας», ενώ η συγκεκριμένη ιστορικήπερίοδος περιγράφεται ως εξής:
Κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο (1912),στην περιοχή της Μακεδονίας, κατά των οθωμανικών δυνάμεων, πολέμησε ο σερβικός,ο ελληνικός και ο βουλγαρικός στρατός. Οι οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμειςηττήθηκαν και αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Η Μακεδονία κατακτήθηκε καιδιαμελίστηκε μεταξύ της Σερβίας, της Ελλάδας και της Βουλγαρίας.
Στη συνέχεια, οι συντάκτες τουεγχειριδίου απευθύνουν την ακόλουθη προτροπή προς τους μαθητές:
«Αvάλυσε τον χάρτη της Μακεδονίας μετάτον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο σε σχέση με τις κατακτημένες περιοχές από την πλευράτων γειτονικών κρατών»,
και συνεχίζουν:
Ούτε μία από τις βαλκανικές χώρες δενήταν ικανοπoιημένη από τον διαμελισμό. Εξαιτίας αυτού, ξέσπασε πόλεμος μεταξύτους, ο οποίος είναι γνωστός ως Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος (1913). Στη συνέχεια, τομεγαλύτερο τμήμα της Μακεδονίας το έλαβε η Ελλάδα. Στη Σερβία περιήλθε ηπεριοχή της σημερινής Δημοκρατίας της Μακεδονίας χωρίς τη Στρώμνιτσα και τηγύρω περιοχή, ενώ το υπόλοιπο -το πιο μικρό- τμήμα περιήλθε στη Βουλγαρία.Αυτός ο διαμελισμός επικυρώθηκε με τη Συνθήκη Ειρήνης του Βουκουρεστίου(Αύγουστος 1913).
Η ίδια συγγραφέας χαρακτηρίζει τααποτελέσματα των Βαλκανικών Πολέμων (σ. 116) ως:
Καταστροφικά για τη Μακεδονία. Διαμελίσθηκεμεταξύ της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας, ενώ ένα μικρό τμήμα τηςπροσαρτήθηκε στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος.
Σύμφωνα με το εγχειρίδιο Ιστορίας τηςΖ΄ Δημοτικού του Ристовски (σ. 97), οι Βαλκανικοί Πόλεμοι στόχευαν «στηνεκδίωξη των Οσμανλήδων από τη Βαλκανική και τον διαμελισμό των περιοχών πουβρέθηκαν υπό την κυριαρχία τους». Κατά την άποψη του, που διατυπώνεται στησελίδα 130,
ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος προσέλαβεανοικτό κατακτητικό αντιμακεδονικό χαρακτήρα, ενώ οι Έλληνες στρατιώτες διακρίθηκανγια τα εγκλήματά τους σε βάρος του μακεδονικού άοπλου πληθυσμού.
Για τον ίδιο (σ. 131):
Η Συνθήκη Ειρήνης του Βουκουρεστίουείχε βαριές πολιτικές, εθνοτικές και οικονομικές επιπτώσεις για τον μακεδόνικολαό. Με τη συνθήκη αυτή διασπάσθηκε η εδαφική και η εθνοτική ενότητα τηςΜακεδονίας, άρχισε η διαδικασία εθνοτικής εκδίωξης του μακεδόνικου πληθυσμούκαι ο αποικισμός μη μακεδόνικου πληθυσμού, με στόχο την αλλαγή του παραδοσιακούιστορικού εθνοτικού χαρακτήρα της Μακεδονίας. Το μακεδόνικο όνομα και η μακεδόνικηγλώσσα απαγορεύθηκαν και τα βαλκανικά κράτη άσκησαν πολιτική αφομοίωσης καιαπεθνικοποίησης. Η μακεδόνικη οικονομία καταστράφηκε και ο πληθυσμόςαναγκάστηκε να μεταναστεύσει από την γενέθλια χώρα.
Στη σελίδα 135 του ίδιου εγχειριδίουγράφεται ότι:
Η Μακεδονία στις 30 Ιουλίου (10Αυγούστου) του 1913 με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου διαμελίσθηκε σε τέσσερατμήματα μεταξύ των εμπολέμων πλευρών: τη Σερβία (Μακεδονία του Βαρδάρη), τηνΕλλάδα (Μακεδονία του Αιγαίου) και τη Βουλγαρία (Μακεδονία του Πιρίν), ενώ έναμικρότερο τμήμα δόθηκε στο νεοϊδρυθέν κράτος της Αλβανίας. Με την πράξη αυτήδιασπάσθηκε η ολότητα της Μακεδονίας, κάτι που επικυρώθηκε στη Συνθήκη Ειρήνηςτων Βερσαλλιών (1919) και των Παρισίων (1946).
Ο «διαμελισμός της πατρίδας»οπτικοποιείται μέσα από διάφορους χάρτες. Στη σελίδα 114 του εγχειριδίου της Ζ΄τάξης της Ачкоцка , Ο χάρτης τιτλοφορείται «Η Μακεδονία μετά τον Α΄ ΒαλκανικόΠόλεμο». Με κίτρινο χρώμα σημειώνεται «η ελληνική ζώνη κατοχής», με κόκκινο «ησερβική ζώνη κατοχής» και με πράσινο «η βουλγαρική ζώνη κατοχής».
Στο εγχειρίδιο της Η τάξης τουРистовски (σ. 14) ο χάρτης φέρει τον τίτλο «Η διαμελισμένη Μακεδονία μετά τονΑ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο». Στον υπομνηματισμό αναφέρεται ότι η διακεκομμένη γραμμήδηλώνει «τα κρατικά σύνορα», η ευθεία «τα όρια της Μακεδονίας», το κόκκινοχρώμα «την ελληνική κατοχή», το μπλε «την σερβική κατοχή», το μωβ τη«βουλγαρική κατοχή» και το κίτρινο την «αλβανική κατοχή».
Στη σελίδα 131 του εγχειριδίου Ιστορίαςτης Ζ΄ τάξης του Ристовски , ο χάρτης τιτλοφορείται «Η Μακεδονία σταγεωγραφικά-εθνοτικά σύνορά της μετά τον διαμελισμό (1913)». Σύμφωνα με τονυπομνηματισμό, με διακεκομμένη γραμμή σημειώνονται τα «σύνορα των κρατών», ενώμε συνεχόμενη «τα γεωγραφικά-εθνοτικά σύνορα». Επισημαίνεται το γεγονός ότισυγγραφέας των συγκεκριμένων εγχειριδίων είναι ο γνωστός ακαδημαϊκός και πρώηναντιπρόεδρος της FYROM κατά τη διετία 1991-1992, Μπλάζε Ρίστοφσκι.
Ο ίδιος χάρτης του «διαμελισμού τηςΜακεδονίας» απαντάται και στη σελίδα 54 του εγχειριδίου της Η τάξης Δημοτικούτου Be лковски . Ο χάρτης φέρει τον τίτλο «Ο διαμελισμός της Μακεδονίας» καισύμφωνα με τη λεζάντα, η κίτρινη γραμμή δηλώνει τα «εθνοτικά σύνορα» και τοπράσινο χρώμα «το τμήμα της περιοχής υπό την Ελλάδα».
Τέλος, στη σελίδα 115 του ανωτέρωεγχειριδίου ο χάρτης τιτλοφορείται «Η Μακεδονία μετά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο».Ο χρωματισμός παραπέμπει άμεσα σε έναν ενιαίο χώρο που διαμελίσθηκε από ταγειτονικά κράτη. Ταυτόχρονα, άλλο εγχειρίδιο καλεί τους μαθητές να θυμηθούν τα«εθνοτικά ιστορικά σύνορα της Μακεδονίας» ( Велковски , σ. 55).
Ε. Η «καταπίεση της μακεδονικήςμειονότητας» στην Ελλάδα
Κύριο στοιχείο της προσέγγισης αυτήςείναι να πεισθούν οι μαθητές ότι μετά τον «διαμελισμό» της «πατρίδας»,συμπαγείς «μακεδονικοί» πληθυσμοί παρέμειναν εντός των εθνικών συνόρων τωνκρατών που τη «διαμέλισαν». Μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, η ελληνικήΜακεδονία χαρακτηρίζεται ως το «αιγαιατικό τμήμα της Μακεδονίας» ( Ристовски ,Εγχειρίδιο Ιστορίας 8ης Δημοτικού, σσ. 13, 31, 46, 86, 101, 103, 151, 152, 153και 154 και Велковски , Εγχειρίδιο Ιστορίας 8ης Δημοτικού, σσ.39,53,54,87,110,111,112,114,127,150 και 151), δίνοντας την αίσθηση στουςμαθητές ότι πρόκειται για αλύτρωτο τμήμα της «πατρίδας».
Η κατάσταση περιγράφεται με ταμελανότερα χρώματα. [ ] «Μακεδόνες υπερασπιζόμενοι τα εθνικά τους δικαιώματα»,Владо Велковски, Халид Се[ди, АрnjaH Ап] адеми, Димка Рхстеска και ГоргиПавловски , l / lcropnja за VIII оллеленuе [Εγχειρίδιο Ιστορίας 8ης Δημοτικού],Σκόπια 2005, σ. 39.
Στην περίπτωση του εγχειριδίου τουВелквски , οι συγγραφείς, έχοντας υπόψη ότι η εικόνα δημιουργεί αμεσότερηεντύπωση, κοσμούν σχετικό κεφάλαιο με πίνακα Έλληνα ζωγράφου (σ. 39). Ο πίνακαςφέρει στα ελληνικά την επιγραφή «Αη Λαός», απεικονίζει χαρακτηριστικέςελληνικές μορφές (στρατιώτης, τσολιάς κλπ.), την ελληνική σημαία, το τετράστιχοτου Γιάννη Ρίτσου «Μικρός λαός και πολεμά/ δίχως σπαθιά και βόλια … » και είναιγενικά διάσπαρτος με ελληνικά σύμβολα. Στη λεζάντα του πίνακα οι μαθητέςδιαβάζουν: «Μακεδόνες υπερασπιζόμενοι τα εθνικά τους δικαιώματα». Σε ό,τι αφοράτους στόχους του «προοδευτικού μακεδονικού κινήματος» στη διάρκεια τουΜεσοπολέμου, το εγχειρίδιο Ιστορίας της Η’ τάξης του Ристовски υποστηρίζει:
«Όλοι οι Μακεδόνες αγωνιστές τάσσοντανυπέρ του εθνικού αυτοπροσδιορισμού και της ενοποίησης του μακεδονικού λαού σεένα ξεχωριστό κράτος».
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θεωρείται ότιεπέφερε νέα δεινά στους «Μακεδόνες», αφού η «πατρίδα» τους «διαμελίσθηκε» εκνέου από άλλους δυνάστες. Το σχετικό κείμενο του Велковски κοσμείται (σ. 100)από χάρτη που φέρει τον τίτλο, «Ο χάρτης της κατακτημένης Μακεδονίας μετά τηνπαράδοση της διοίκησης από τους Γερμανούς στους Βουλγάρους». Στη λεζάντα τουχάρτη σημειώνονται με διακεκομμένη γραμμή τα «σύνορα των κρατών» και μεσυνεχόμενη γραμμή τα «γεωγραφικά και εθνοτικά σύνορα».
Η ίδια εικόνα παρουσιάζεται και στοεγχειρίδιο της Η΄ τάξης του Ристовски (σ. 87), με τον χάρτη να φέρει τον τίτλο,«Η διαμελισμένη Μακεδονία μετά την κατάκτηση του 1941». Σύμφωνα με τονυπομνηματισμό, η διακεκομμένη γραμμή δηλώνει «τα γεωγραφικά και εθνοτικάσύνορα», το σκούρο μπλε χρώμα την «γερμανική κατοχή», το ανοικτό μπλε τη«βουλγαρική κατοχή», το κίτρινο την «ιταλική κατοχή» και το ροζ την «αλβανικήκατοχή».
Εκτιμάται, ωστόσο, ότι ο «μακεδονικός»λαός δεν αποδέχθηκε ως δεδομένη την κατάσταση αυτή και άρχισε να οργανώνειαγώνα για την απελευθέρωσή του. Η οπτικοποίηση του αγώνα αυτού πραγματοποιείταιμε τη χρήση χαρτών για τις «ελεύθερες περιοχές». Στο σχολικό εγχειρίδιο της Η’τάξης του Be лковски (σ. 105) παρατίθεται χάρτης με τίτλο «Οι επιτυχίες τωνμακεδονικών μονάδων συνέβαλαν στην αύξηση των ελεύθερων περιοχών». Στον χάρτησημειώνονται ως ελεύθερες και μερικές περιοχές της ελληνικής Μακεδονίας,δημιουργώντας την εντύπωση ότι απελευθερώθηκαν από τους Παρτιζάνους του Τίτο.Πρόκειται για αναπαραγωγή της γνωστής ιστορίας, σύμφωνα με την οποία ο ΕΛΑΣεπέτρεψε την είσοδο και παραμονή μονάδων Παρτιζάνων στην ελληνική επικράτεια.Παρά το γεγονός ότι ο (ελληνικός) ΕΛΑΣ ήλεγχε ευρύτερες περιοχές στην ελληνικήΜακεδονία, οι περιοχές αυτές δεν θεωρούνται ελεύθερες.
Η ίδια αντίληψη καλλιεργείται και σεδύο χάρτες του εγχειριδίου της Ζ΄ τάξης του P истовски . Στο χάρτη της σελίδας92 με τίτλο, «Οι ελεύθερες περιοχές της Μακεδονίας το 1942» έχουν χρωματιστείμε μπλε χρώμα ως «ελεύθερες» και μερικές περιοχές της ελληνικής Μακεδονίας, ενώο χάρτης της σελίδας 94 χρωματίζει τις «ελεύθερες» περιοχές κατά το έτος 1943.Ο αγώνας του «μακεδόνικου» κινήματος κατά τη διάρκεια της Κατοχής περιγράφεταιστο εγχειρίδιο Ιστορίας της Η τάξης του Ристовски (σ. 103) ως ακολούθως:
Οι Μακεδόνες του αιγαιατικού τμήματοςτης Μακεδονίας μετείχαν στον Αvτιφασιστικό Αγώνα. Στη διάρκεια του αγώναπροέβαλλαν τις πολιτισμικές-εθνικές αξίες τους. Στη διάρκεια του Β’ ΠαγκοσμίουΠολέμου, οι Μακεδόνες κατόρθωσαν να προβάλλουν τις μακεδονικές πολιτισμικές-εθνικέςκαι γλωσσικές αξίες. Στη διάρκεια του Λαϊκού Απελευθερωτικού Αγώνα, στηνΑιγαιακή Μακεδονία τυπώνονταν διάφορες μακεδονικές εφημερίδες όπως:Slavjanomakedonski glas , Iskra , Pobeda , Sloboda και άλλες, άνοιξαν τα πρώταμακεδονικά σχολεία, τυπώθηκαν εγχειρίδια και βιβλία, ενώ η μακεδονική γλώσσαεισήχθη και στην τέλεση της Θείας Λειτουργίας.
Παραπλήσια είναι και η εικόνα πουκομίζουν οι μαθητές από το εγχειρίδιο του Be лковски (σ. 112). Αναφορικά με τηνεξιστόρηση των γεγονότων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρείται μία σημαντικήδιαφοροποίηση σε σχέση με την Εξέγερση της Δράμας (1941), την οποία ησλαβομακεδονική ιστοριογραφία θεωρούσε εξέγερση του «μακεδονικού» λαού. Στοσχολικό εγχειρίδιο του Be лковски (σ. 87), η εξέγερση θεωρείται ότι προκλήθηκεαπό «την πίεση της βουλγαρικής κυβέρνησης σε βάρος του ελληνικού προσφυγικούπληθυσμού». Η πολιτική αυτή προκάλεσε «μεγάλη δυσαρέσκεια στον ελληνικό καιμακεδονικό πληθυσμό, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει η Εξέγερση της Δράμας, στηνοποία μετείχαν και Μακεδόνες που βρίσκονταν υπό την επιρροή του ΚΚΕ».
Σε κάθε περίπτωση όμως, τα δύοεγχειρίδια συμφωνούν ότι, «μετά το 1945, όλες οι κατακτήσεις του μακεδονικούλαού ακυρώθηκαν εκ νέου από το ελληνικό κράτος και η Ελλάδα συνέχισε τηνπαραδοσιακή πολιτική της απεθνικοποίησης και της αφομοίωσης του μακεδονικούλαού σ’ αυτό το τμήμα της Μακεδονίας» ( Велковски , σ. 112 και Ристовски σ.103).
Και τα δύο σχολικά εγχειρίδιααναφέρονται στον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο και συγκλίνουν στην άποψη ότι οιΣλαβομακεδόνες αποτέλεσαν τον βασικό φορέα του πολέμου» ( Ристовски , σ. 152,Be лковски , σ. 151). [ ] Στο ίδιο εγχειρίδιο (σ. 154) γίνεται λόγος για την«ίδρυση του ελεύθερου μακεδονικού κράτους», δηλαδή της Λαϊκής Δημοκρατίας τηςΜακεδονίας, το οποίο μάλιστα χαρακτηρίζεται ως «ελεύθερη Μακεδονία». Οιαναφορές αυτές οδηγούν, μάλλον αβίαστα, τους μαθητές στο συμπέρασμα ότι ταυπόλοιπα τμήματα της Μακεδονίας ήταν «σκλαβωμένα».
Η πολιτική που ακολούθησε η Ελλάδα μετάτον Β Παγκόσμιο Πόλεμο θεωρείται συνέχεια της πολιτικής της απεθνικοποίησης καιτης αφομοίωσης, ενώ στους Μακεδόνες που κατέφυγαν στις ανατολικοευρωπαϊκέςχώρες, τους αφαιρέθηκε η υπηκοότητα, τους απαγορεύθηκε η επιστροφή στη χώρα καιδεν τους αναγνωρίσθηκε το δικαίωμα στην περιουσία (Be лковски , σ. 151). Ηπολιτική της Ελλάδας παραλληλίζεται με την αντίστοιχη της Τουρκίας, καθώς οιδύο χώρες δεν σέβονται τα εθνικά δικαιώματα των μειονοτήτων τους (Μακεδόνων,Κούρδων).
ΣΤ. Η καλλιέργεια του αλβανικούαλυτρωτισμού
Η καλλιέργεια του αλβανικούαλυτρωτισμού στα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας της FYROM είναι περιορισμένη,κυρίως λόγω της μικρότερης έκτασης που καταλαμβάνει η ύλη που καλύπτει τηνιστορία του αλβανικού έθνους. Σε κάθε περίπτωση όμως, το εξελικτικό σχήμα πουακολουθείται έχει ομοιότητες με το αντίστοιχο σλαβομακεδονικό. Θαπεριοριστούμε στα στοιχεία εκείνα που επιχειρούν να ορίσουν τα «αλβανικά»εδάφη, τον «διαμελισμό» τους, και να «καταδείξουν» την «κατασταλτική» πολιτικήτου ελληνικού κράτους.
Στη σελίδα 50 του εγχειριδίου της Aчкоска υποστηρίζεται ότι «οι Αλβανοί δεν συμφωνούσαν με τις μεταρρυθμίσεις καιαποφάσισαν να προβάλουν αντίσταση κατά τη διάρκεια της εφαρμογής τους. Το 1833ξέσπασαν εξεγέρσεις από την Τσαμουριά μέχρι τη Σκόδρα και από την Κολωνία μέχριτην Αυλώνα». Λίγο παρακάτω, στη σελίδα 52, γίνεται αναφορά στα «σχέδια για τονδιαμελισμό της Αλβανίας», αφού υποστηρίζεται ότι «πριν ακόμη ξεσπάσει ηΑνατολική Κρίση στη δεκαετία του 1870, τα γειτονικά Βαλκανικά κράτη, η Ελλάδα,η Σερβία και το Μαυροβούνιο, είχαν σχέδια για τη διεύρυνση των συνόρων τους καιμε περιοχές όπου υπήρχε αλβανικός πληθυσμός». Η πράξη του «διαμελισμού» φέρεταινα υπογράφηκε στη Βουδαπέστη, καθώς θεωρείται (σ. 53) ότι:
Με τη συμφωνία αυτή έχουμε τονδιαμελισμό των περιοχών όπου διαβιούσαν Αλβανοί. Πράγματι, συγκεκριμένες περιοχέςτου οθωμανικού κράτους περιέρχονταν στην Ελλάδα, ενώ στη Σερβία δινόταν τοΚόσοβο και στο Μαυροβούνιο τμήματα της Βόρειας Αλβανίας.
Μετά την ένταξη «αλβανικών» περιοχώνστην ελληνική επικράτεια, υποστηρίζεται ότι το ελληνικό κράτος άρχισε να καταπιέζειτους αλβανικούς πληθυσμούς. Στη σελίδα 3 του εγχειριδίου της A чкоскаαναφέρεται ότι:
Η κατάσταση των Αλβανών στην Τσαμουριά,η οποία παρέμεινε στο πλαίσιο του ελληνικού κράτους, συνέχισε να επιδεινώνεται,καθώς η ελληνική κυβέρνηση αρνιόταν όλα τα πολιτιστικά και εκπαιδευτικάδικαιώματα των Αλβανών, εμποδίζοντάς τους μάλιστα να εκφράζονται και ωςΑλβανοί. Αυτοί ζητούσαν αδιάκοπα τη βοήθεια των Μεγάλων Δυνάμεων, ωστόσο όλεςοι προσπάθειές τους δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα.
Αντίστοιχη εικόνα «καταπίεσης»παρουσιάζεται και για την περίοδο του Μεσοπολέμου . Στο σχετικό απόσπασμα τουεγχειριδίου του Ристовски (σ. 120) αναφέρεται ότι:
Ωστόσο, οι Αλβανοί της Ελλάδαςβρίσκονταν σε εντελώς διαφορετική κατάσταση. Η ελληνική κυβέρνηση του Μεταξάασκούσε ισχυρή πίεση στους Αλβανούς της Τσαμουριάς. Μεγάλος αριθμός ανδρώνηλικίας από 16 μέχρι 70ετών φυλακίστηκαν και μεταφέρθηκαν στα νησιά τηςΕλλάδας.
Για την περίοδο διεξαγωγής τουΕλληνοαλβανικού Πολέμου, το εγχειρίδιο του Велковски (σ. 92) υποστηρίζει ότι:
Ο ελληνικός στρατός, βοηθούμενος απόΑλβανούς μαχητές, σύντομα επανέκτησε την Τσαμουριά. Ο αλβανικός λαός στηνΤσαμουριά συνέβαλε στον αγώνα κατά του φασισμού. Το καλοκαίρι του 1943, οιΑλβανοί μαχητές της Τσαμουριάς ενώθηκαν με τις μονάδες του ελληνικού στρατού καισχημάτισαν κοινό στρατό στον αγώνα κατά του κατακτητή, ενώ την άνοιξη του 1944ιδρύθηκε το τάγμα Ali Demi , το οποίο εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ.
Για το δωσιλογικό κράτος, που ιδρύθηκεαπό τους lταλούς, πιστεύεται ότι:
Δεν ήταν η εθνοτική Αλβανία, καθώς δενσυμπεριέλαβε όλες τις περιοχές που κατοικούνταν από Αλβανούς. Εκτός των συνόρωντης παρέμεινε η Τσαμουριά, περιοχή στην Ελλάδα, κατοικημένη από μεγάλο αριθμόΑλβανών ( Велковски , σ. 91).
Παράλληλα, τα γεγονότα πουδιαδραματίσθηκαν το 1944 στην Ήπειρο, περιγράφονται στο εγχειρίδιο τουРистовски (σ. 120) ως ακολούθως:
Τον Ιούνιο του 1944, μετά την αποχώρησητων Γερμανών, άρχισε μία γενική επίθεση κατά του αλβανικού πληθυσμού τηςΤσαμουριάς. Σκοτώθηκαν περισσότεροι από χίλιοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά.Πολλοί στη συνέχεια αναγκάστηκαν να διαφύγουν στην Αλβανία.
Από τα παραπάνω καθίσταται φανερό ότι,παρά τις όποιες βελτιώσεις και τον περιορισμό των φραστικών εξάρσεων πουστόχευαν στο θυμικό των μαθητών, το σύνολο των σχολικών εγχειριδίων Ιστορίαςτης FYROM για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση εξακολουθεί να αναπαραγάγει ταστερεότυπα που καλλιέργησε η σλαβομακεδονική ιστοριογραφία από το 1945 καιεξής. Η «Μεγάλη Μακεδονία» παρουσιάζεται ως μία αδιάσπαστη ενότητα στον χώροκαι τον χρόνο. Από την άλλη πλευρά, οι σημερινοί Σλαβομακεδόνες εμφανίζονταικληρονόμοι της ιστορίας και του πολιτισμού των αρχαίων Μακεδόνων. Συντηρείταιεπίσης η προσέγγιση περί «διαμελισμού» της «εθνοτικής και γεωγραφικήςΜακεδονίας», δυνάμει της Συνθήκης του Βουκουρεστίου. Η τελευταία, μάλιστα, αντιμετωπίζεταιως η απαρχή της «καταπίεσης» των «Μακεδόνων» που παρέμειναν στη «Μακεδονία τουΑιγαίου». Τέλος, αξιοπρόσεκτη είναι η ανάδυση του αλβανικού εθνικισμού στασχολικά εγχειρίδια της FYROM, ο οποίος -αν και εκτείνεται σε περιορισμένο χώρο-καλλιεργεί παρόμοια στερεότυπα για την «Τσαμουριά».
Περιοδικό «Άρδην», τεύχος 67 - Από Χ.Φ.Δ - Τα σχολικά εγχειρίδια της FYROM
