ΑγίουΓρηγορίου του Παλαμά
Ορθοδοξίας ο φωστήρ
Κατά τη σημερινή Β΄ Κυριακή των Νηστειών,αδελφοί μου, η Εκκλησία μας προβάλλειμία εκ των πλέον σημαντικών μορφών της ΟρθοδόξουΘεολογίας και Ασκήσεως του 14ου αιώνος, τον Άγιο Γρηγόριο ΑρχιεπίσκοποΘεσσαλονίκης τον Παλαμά. Η υμνογραφία της εορτής τον χαρακτηρίζει φωστήρα τηςΟρθοδοξίας, στήριγμα της Εκκλησίας και διδάσκαλο, καλλονή των μοναστών, τωνθεολόγων υπέρμαχο απροσμάχητο1. Αυτά ταμοναδικά ιδιώματά του θα προσεγγίσουμε, ψηλαφώντας την πορεία του βίου του.
Ο Άγιος Γρηγόριος υπήρξε «φωστήρας τηςΟρθοδοξίας», γιατί, με τα Θεολογικά του έργα και τους Δογματικούς του αγώνεςοδήγησε την Εκκλησία να τον κατατάξει στην χορεία των Μεγάλων ΟικουμενικώνΠατέρων και Διδασκάλων, δίπλα στους Καππαδόκες Πατέρες του 4ου αιώνος. ΗΘεολογία του δεν ήταν καρπός ακαδημαϊκών αναζητήσεων και θεωρητικώνπροσεγγίσεων, αλλά πήγαζε από την ζωή της ασκήσεως και της προσευχής που βίωνε,ως Μοναχός, στο Άγιον Όρος και αλλού, από την εμπειρία της Λειτουργικής ζωής,που απέκτησε ως Ιερεύς και Αρχιεπίσκοπος της μεγαλωνύμου Θεσσαλονίκης και απότη γνώση του Θεού, που απέκτησε όχι με την διάνοια ή το συναίσθημα, αλλά με τηνΑγιοπνευματική εμπειρία και μετοχή στο φως, την ζωή και την δόξα της Αγίας Τριάδος.
Ο Άγιος Γρηγόριος χαρακτηρίζεται «καλλονή τωνμοναστών», γιατί βίωσε την μοναχική ζωή και μάλιστα την ησυχαστική διάσταση τηςερημίας και της μόνωσης, αναμετρούμενος με τον εαυτό του και αναζητώντας τονΘεό. Στην διάρκεια της μοναχικής του ζωής ασκήθηκε στον αγώνα της αδιάλειπτηςπροσευχής, που εκφράζεται με την μονολόγιστη ευχή Κύριε, Ιησού Χριστέ, ελέησόνμε. Με τη συντομία της βοηθούσε το νου να συγκεντρωθεί στη καρδιά και ναπροσηλωθεί στο Θεό. Με τη μεταφορά στη καρδιά γινόταν το όπλο του εναντίον τουδιαβόλου. Η προσευχή αυτή γινόταν «έξις» και τον συνέπαιρνε, έστω και αν τοσώμα ασχολούνταν με οτιδήποτε άλλο.
Επειδή ήταν ένα με τη ζωή του ή μάλλον αυτή ηίδια η ζωή του, η οποιαδήποτε φυσική εργασία δεν εμπόδιζε το νου του ναπροσεύχεται αδιαλείπτως. Ο ίδιος, όπως και οι Ησυχαστές της εποχής του, αλλάκαι οι Μοναχοί στην Ορθόδοξη πραγματικότητα, βίωνε την Παράδοση της Εκκλησίας,ότι ο άνθρωπος, με την κάθαρσή του από τα πάθη,προσεγγίζει τον Θεό και θεώνεταικαι αυτή η θέωση συνιστά τη σωτηρία του.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς υπήρξε «στήριγμα και διδάσκαλος της Εκκλησίας,απροσμάχητος υπέρμαχος των Θεολόγων».
Έζησε σε μια περίοδο κατά την οποία η ενότητατης Εκκλησίας και το φρόνημα του λαού της επλήγησαν από την αίρεση του Βαρλαάμαπό την Καλαβρία και του μαθητού του Ακινδύνου, οι οποίοι δίδασκαν πως οάνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει το Θεό και, ακόμα περισσότερο, να ενωθεί μαζίΣου. Κατά τα λεγόμενα του Βαρλαάμ, ο Θεός είναι «κλειστός στον εαυτό του» καιδεν μπορεί να ενωθεί με τους ανθρώπους. Επομένως, οι «ησυχαστές», οι μοναχοίδηλ. εκείνοι που έλεγαν ότι μπορεί ο άνθρωπος να ενωθεί με το Θεό και ναφωτισθεί δεν ήταν Ορθόδοξοι. Ο Άγιος Γρηγόριος σε τρεις τοπικές Συνόδους στηνΚωνσταντινούπολη2 αποκατέστησε την αλήθεια της ΟρθόδοξηςΘεολογίας διδάσκοντας ότι ο Θεός δεν είναι δυνατόν να κατανοηθεί από τονάνθρωπο, ως προς την ουσία Σου. Μπορεί, όμως, να αποκαλυφθεί και ο άνθρωπος νακοινωνήσει μαζί Σου, «διά των Θείωνενεργειών». Με τη θέση αυτή, έκλεισε το πολυσύνθετο θέμα της γνώσεως του Θεού.
Η γνώση του Θεού, αδελφοί μου, είναι τομεγάλο ζητούμενο για όλους όσοι είμαστε μέλη της Εκκλησίας του Χριστού, είναι,θα μπορούσαμε να πούμε, στόχος ζωής, που μπορεί να επιτευχθεί με τον τρόπο πουεισηγείται και προτείνει η Εκκλησία και περνά μέσα από τους διαύλους τουδιαρκούς προσωπικού πνευματικού μας αγώνα. Δεν είναι, όμως, προσωπικό μαςκατόρθωμα, γιατί «ο Θεός γνωρίζεται μόνο εν Αγίω Πνεύματι, γι’ αυτό, όποιοςεπιχειρήσει, εξ αιτίας της υπερηφανείας του, να γνωρίσει τον ποιητή των όλων μετον νου του, αυτός είναι τυφλός και ασύνετος»3. Η ανθρώπινη γνώση, παρά την εξέλιξη και τις κατακτήσεις της,περιορίζεται από τα συγκεκριμένα όριά της και δεν αρκεί για να προσεγγίσουμεκαν στην προοπτική της γνώσης του Θεού, γιατί, «ο Θεός βλέπεται από εκείνουςπου μπορούν να τον δουν, εφόσον έχουν τους οφθαλμούς της ψυχής ανοικτούς»4. ΑΜΗΝ!
Αρχιμ. Επιφάνιος Οικονόμου
1. Απολυτίκιο ΑγίουΓρηγορίου του Παλαμά
2. 1341, 1347, 1351
3. Αρχιμ. Σωφρονίου «ΟΆγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης», σελ. 313
4. Άγιος Θεόφιλος Αντιοχείας,Προς Αυτόλυκον 1,2
