Κριτικές παρατηρήσειςγια το Πρόγραμμα Σπουδών της Α’ Γυμνασίου
της Ελένης Φιλοσόφου, Mr. Θεολογίας, Υποδιευθύντριας Γυμνασίου
***
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Στο πλαίσιο του μιας ανανεωτικής προσπάθειας στο χώρο Παιδείαςεντάσσεται μεταξύ άλλων και η αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας όλων των μαθημάτων,συνεπώς και του μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ). Οι αλλαγές που προτείνονταικαι θα υλοποιηθούν πιθανά από την επόμενη χρονιά είναι μεγάλες και συνεπώςείναι απαραίτητο οι προσπάθειες προσαρμογής από όλες τις πλευρές να έχουν καλήδιάθεση και δημιουργικότητα προς όφελος των μαθητών. Καθώς είναι γνωστό ότικάθε αλλαγή – πόσο μάλλον οι τόσο ουσιαστικές και εκ βάθρων αναδιαμορφώσεις-πάντα προκαλεί έναν σκεπτικισμό και μια αμφισβήτηση. Ωστόσο, θα πρέπει ναελεγχθούν καλοπροαίρετα στην προοπτική των σύγχρονων απαιτήσεων και με γνώμονατο ουσιαστικό συμφέρον των μαθητών μας.
Γι’ αυτό στην συγκεκριμένη κριτική δεν θα σημειωθούν ξεχωριστάθετικά και αρνητικά σημεία στο υπό εξέταση ΑΠΣ, γιατί θεωρούμε ότι το υλικό θαπρέπει να θεωρηθεί μέσα στις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις του τριγώνουδάσκαλος-μαθητής-βιβλίο.
Ως βασικές καινοτομίες του νέου ΑΠΣ αναφέρονται επιγραμματικά οιπαρακάτω:
Η αντικατάστασητου βιβλίου με το πολλαπλό.Ø
Η διδασκαλίατου μτΘ – όπως και των άλλων- σε ένα συνεχόμενο διδακτικό δίωρο.Ø
Η αλλαγή τωνγνωστών μέχρι τώρα θεματικών ενοτήτων. Στην Α΄ Γυμνασίου εν προκειμένω αντί γιατην Παλαιά Διαθήκη διδάσκονται τρεις θεματικές ενότητες ΕκκλησιαστικήςΙστορίας, 2 Θρησκειολογικές και 1 Λειτουργικής.Ø
Η αντικατάστασησχεδόν εξ ολοκλήρου του μέχρι τώρα διδακτικού μοντέλου κατεξοχήν με τη μέθοδοproject.Ø
Ο τονισμός τηςπολιτισμικής διάστασης του θρησκευτικού φαινομένου σε αντίθεση με την μέχριτώρα επεξεργασία των διδακτικών θεμάτων.Ø
ΓΕΝΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΒΑΣΙΚΟΑΞΟΝΑ
ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ
Ο βασικός άξονας των θεματικών ενοτήτων της Α΄ Γυμνασίου έχει ωςκεντρική ιδέα την παράλληλη πορεία της προσωπικής ανάπτυξης του μαθητή με τηνιστορική πορεία της Εκκλησίας, ενώ, παράλληλα, τίθεται ως κεντρικός άξονας ηερμηνεία «της αμφίδρομης πορείας από την θρησκεία στον πολιτισμό». Και σε αυτότο σημείο ανεγείρεται κρίσιμο το ερώτημα:
Είναι γνωστό ότι στο Δ.Σ. κυριαρχεί, είτε η απουσία ηςδιδασκαλίας του μτΘ, είτε, όταν διδάσκεται, χαρακτηρίζεται πολλές φορές απόασάφεια ή σύγχυση, εξαιτίας των ελλιπών σπουδών και της ανύπαρκτης επιμόρφωσηςτων δασκάλων. Κατά πόσο, λοιπόν, ο μαθητής της Α΄ Γυμνασίου, ο άρτι αποφοιτήσαςαπό το Δ.Σ., θα έχει τη δυνατότητα να συνδέσει δημιουργικά την ανάγκη για τηδική του οργάνωση με την οργάνωση της Εκκλησίας, όταν ακόμα και η έννοια τηςΕκκλησίας, είναι, ουσιαστικά, πλήρως άγνωστη; Εκτός αν κάτι άλλο εννοεί ηπρόταση: «Οι θεματικές ενότητες οργανώνονται με κεντρικούς άξονες την ιδέα τηςπροσωπικής πορείας των μαθητών και την ιστορική πορεία του Χριστιανισμού». Αντο σημείο αυτό του παραλληλισμού μπορέσει να γίνει αντικείμενο συστηματικήςεπεξεργασίας μέσα στη τάξη και σε κάθε ενότητα, τότε, ίσως, να έχουμεικανοποιητικά αποτελέσματα.
Για την πολιτισμική διάσταση του θρησκευτικού φαινομένου, πουαποτελεί και αυτό βασικό άξονα των διδακτικών θεματικών ενοτήτων, μπορούμε ναεπισημάνουμε ότι είναι απαραίτητη, αν και δεν είναι μοναδική. Οι σύγχρονες,όμως, απαιτήσεις και ο σημερινός προσανατολισμός κάθε μέσου πολίτη αυτής τηςχώρας, αποτέλεσμα μιας κοινωνίας με πολλαπλά και ετερόκλητα ερεθίσματα, κάνειαυτή τη διάσταση έναν τρόπο προσέγγισης του σύγχρονου μαθητή.
Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκονται και οι γενικοί στόχοι τηςτάξης, όπου κυριαρχούν οι υποκειμενικές – βιωματικές προσεγγίσεις των ενοτήτων,κάτι που κρίνεται καταρχήν θετικά, αφού η προσλαμβάνουσα ύλη θα γίνεται εύκολακατανοητή και με δυνατότητα επεξεργασίας από όλους τους μαθητές. Αυτό έχειεπιπλέον το προτέρημα να μην απομνημονεύουν παθητικά την διδακτέα ύλη.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό σημείο των νέων ΑΠΣ είναι η υψηλήαπαιτητικότητα των προς επεξεργασία θεμάτων σε σχέση με την ηλικία και τιςδυνατότητες των μαθητών. Αυτή η ασυμβατότητα ενέχει τον κίνδυνο νααποθαρρυνθούν οι μαθητές και να οδηγηθούν στην αδιαφορία, λόγω της μη εφικτήςκατανόησης της ύλης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι το πλήθος τωνΔραστηριοτήτων και των βασικών Θεμάτων μπορεί να δώσει στον διδάσκοντα τηδυνατότητα να επιλέξει ό, τι από αυτά θεωρεί κατάλληλα για το επίπεδο τωνμαθητών του σε όλο το τμήμα ή ακόμα και των ομάδων εργασίας ξεχωριστά σε κάθετμήμα.
Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό ότι η επεξεργασία όλων των Θ.Ε. διακρίνεται γιατην σε βάθος και σφαιρική προσέγγιση σε βάρος, όμως, της ιστορικής συνέχειάςτους. Για να αντιμετωπιστεί η σοβαρή αυτή έλλειψη του συνεχόμενου ιστορικούιστού και της χρονολογικής συνέχειας των θεματικών ενοτήτων θα πρέπει αυτή νασυμπληρώνεται κατ’ εξακολούθηση από τον διδάσκοντα – όπως προβλέπεται σεαρκετές δραστηριότητες των μαθητών – ώστε να αποφευχθεί η σύγχυση στην ιστορικήσυνέχεια των γεγονότων, δεδομένου ότι οι περισσότερες Θ.Ε ανήκουν στηνΕκκλησιαστική Ιστορία.
Ουσιαστική έλλειψη επισημαίνεται στον τρόπο αξιολόγησης των μαθητών και πώςαυτός θα οργανωθεί για να μπορέσει να υπάρξει η βαθμολόγηση των τριμήνων και ηεξαγωγή του ετήσιου γενικού βαθμού.
Ως κατακλείδα, θεωρείται απαραίτητο να επισημανθεί ότι το πρόσωπο του θεολόγουκαθηγητή είναι, ίσως, το πιο σημαντικό κριτήριο και η λυδία λίθος για την κάθεείδους κριτική των αναλυτικών προγραμμάτων. Η μέχρι τώρα πείρα έχει αποδείξειότι η προσωπικότητα του καθηγητή σηματοδοτεί τη στάση των μαθητών και όλης τηςσχολικής κοινότητας για το μτΘ. Ο ενημερωμένος, ισορροπημένος, προσηνής καιφωτισμένος θεολόγος καθηγητής στηρίζει και συμπληρώνει ακόμα και ένα πρόχειροΑΠΣ.
ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ
Δ.Ε. 1: ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ
(3 ΔΙΩΡΑ)
1. ΣταΠροσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα (ΠΜΑ) σαν βασικός άξονας κυριαρχεί ο ίδιοςο μαθητής και οι εμπειρίες του, οι οποίες θα ομαδοποιηθούν, βέβαια, στην τάξηκαι γίνεται προσπάθεια (στο τρίτο σημείο τους) παραλληλισμού της οργάνωσης τηςκαθημερινότητας του μαθητή με την ανάγκη οργάνωσης της πρώτης Εκκλησίας. Τοσημείο αυτό θα πρέπει να γίνει κατανοητό μόνο, όταν, ως οργάνωση της Εκκλησίαςθεωρηθεί η οργάνωση του κάθε νέου μέλους Της με την νέα πίστη και τους άλλουςπιστούς που συναντά στο Σώμα Της.
2. Στα ΒασικάΘέματα (ΒΘ) επισημαίνεται ότι στο ι. και στο δεύτερο σημείο αναφέρεται:«Ψάχνοντας για προσωπικό νόημα». Η φράση κρίνεται μάλλον υπερβολική και ίσωςπιο σωστά προσανατολισμένο θα ήταν το : «Ψάχνοντας για προσωπικούς στόχους της φετινήςχρονιάς». Έτσι, συνδυάζεται και στις Δ (Δραστηριότητες) το παιχνίδι ρόλου πουπροτείνεται: «με σενάριο: όλοι θέλουν το καλό μου! Ποιος ονειρεύομαι εγώ ναγίνω;».
Επίσης κρίνεται ότι η χρήση των κειμένων είναι εξαιρετικάπενιχρή, σχεδόν ανύπαρκτη (υπάρχει μόνο ένα κείμενο από την ΚΔ), ενώ τα κείμεναθεωρούνται ως αναπόσπαστο κομμάτι της διδασκαλίας και είναι τα πλέον κατάλληλαγια ένα σύγχρονο βιωματικό μάθημα, αφού αναλύονται από τους ίδιους τους μαθητέςμε βάση τις ιδιαιτερότητές τους, ενώ και ο καθηγητής μπορεί να επεκτείνειανάλογα τα δεδομένα του κειμένου προς όφελος των μαθητών ( με επιφύλαξη, γιατίτα δεδομένα που εξετάζουμε είναι ενδεικτικά και δουλεύονται ακόμα).
Εξάλλου στο ιι. Σημειώνεται «μετά τους διωγμούς ο Χριστιανισμόςεξαπλώνεται σε όλη τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία». Με τον τρόπο αυτό αγνοείται ηπερίοδος των διωγμών κατά την οποία διαμορφώθηκε η πρωτογενής οργάνωση τηνοποία και ακολούθησε η Εκκλησία και μετά τους διωγμούς. Δεν είναι σκόπιμο καιπαιδαγωγικά ρεαλιστικό να αγνοείται η ιστορία των τριών πρώτων αιώνων της ζωήςτης Εκκλησίας, αφού θεωρείται απαραίτητη για την κατανόηση της διαμόρφωσης τηςεκκλησιαστικής οργάνωσης. Συνεπώς, είναι αναγκαία η αναφορά έστω και μιαςδιδακτικής ώρας στον τρόπο ζωής των πρώτων χριστιανών στο σημείο που αυτόςαναφέρεται στην οργάνωση ( ενδεικτικά αναφέρονται οι πρώτες βαπτίσεις από τουςαποστόλους την Πεντηκοστή πρ. 2, 37-39, η τέλεση των πρώτων μυστηρίων πρ., 2,42-43, οι χειροτονίες αποστόλου Παύλου και Βαρνάβα πρ. 13,2-5, η ίδρυση πρώτωντοπικών εκκλησιών πρ. 13, 42-44, πρ. 14, 1-7, 24-27).
Επίσης, στο Β.Θ. «Λειτουργοί της Εκκλησίας», όπου αναφέρεταιμόνο η Α΄ Τιμ. 3, 1-13 θα μπορούσαν να προστεθούν χωρία όπου σημειώνεται τοέργο του ιερατείου Α΄ Κορ. 4,14-17, Α΄ Θεσ. 2, 1-5 ή Β΄ Τιμ. 7, 10-17 ή απόσπασμααπό το κείμενο του Ειρηναίου «Η ενότητα των ορθοδόξων Εκκλησιών» ( ΒΕΠΕΣ 5,115-116 «Έλεγχος κι ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως»)
3. ΣτιςΔραστηριότητες (Δ) υπάρχει σφαιρική και πλουραλιστική προσέγγιση του προςεξέταση θέματος και κρίνεται θετικά, αν και δεν είναι όλες υποχρεωτικές, αλλάπροσαρμόζονται στις εκάστοτε ανάγκες και δυνατότητες των μαθητών και τουσχολείου.
Επίσης, στις Δ θα μπορούσε να προστεθεί ομαδοσυνεργατικήδραστηριότητα με λέξεις – κλειδιά από τα κείμενα που προαναφέρθηκαν για ναχρησιμοποιηθούν σε δημιουργία δικού τους κειμένου με θέμα «Η θέση του ιερατείουστην οργάνωση της Εκκλησίας»
4. ΤοΕκπαιδευτικό Υλικό (ΕΥ) αποτελείται από το βιβλίο της Α΄, Β΄ και Γ΄ Γυμνασίουκαι της Ε΄ και ΣΤ’ Δημοτικού.
Δ.Ε.2: Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΜΕΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ
(5 ΔΙΩΡΑ)
Στη θεματική αυτή ενότητα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι σε όλατης τα στάδια (ΠΜΑ, ΒΘ, Δ Και ΕΥ) είναι εξαιρετική, αλλά έχει ένα βασικόμειονέκτημα: Το προς εξέταση θέμα είναι αρκετά απαιτητικό για τους μαθητές τηςΑ΄ Γυμνασίου, οι οποίοι- από την εμπειρία στις τάξεις του Γυμνασίου- δεν έχουνακόμη προσαρμοστεί στις απαιτήσεις και τους ρυθμούς αυτής της σχολικήςβαθμίδας. Ένα τέτοιο θέμα στην Α΄ τάξη θα αδικηθεί εκ των πραγμάτων και ηωφέλεια των μαθητών θα είναι πολύ μικρή σε σχέση με αυτήν που θα υπήρχε αν τοθέμα εξεταζόταν σε μεγαλύτερη τάξη.
Προτείνεται η χρήση του κειμένου της ομιλίας του απ. Παύλου στονΆρειο Πάγο (πρ. 17, 22-31) ως αρχικό κείμενο στα ΒΘ ii «Δύο κόσμοισυναντιούνται» το β. «Η κυριαρχία της ελληνικής γλώσσας (στη μετάδοση τουχριστιανικού κηρύγματος και στα κείμενα της Καινής Διαθήκης).
Επίσης, στα Β.Θ. ιιι « Η απογείωση της σύνθεσης στην τέχνη» θαμπορούσαν να προστεθούν κείμενα για την αντίληψη της σύνθεσης από σύγχρονουςέλληνες λόγιους και καλλιτέχνες, όπως π.χ. στο έργο «Γιάννης Τσαρούχης» τουΟδυσσέα Ελύτη ή «Η τέχνη στον Μυστρά» του Γιάννη Τσαρούχη
Δ.Ε.3: ΠΩΣ ΖΟΥΝ ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ:
Η ΝΕΑ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
(4 ΔΙΩΡΑ)
1. Στα ΠΜΑ οι μαθητές καλούνται σε ένα λατρευτικό θέμα να«ερμηνεύσουν τα κύρια στοιχεία του λατρευτικού τυπικού της Θείας Ευχαριστίας,του Βαπτίσματος και του Χρίσματος. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπάρχει και ηιστορική τους αναδρομή και η προέλευσή τους μέσα από κείμενα (υπάρχει μόνο στιςΔ για την Θεία Ευχαριστία). Για το λόγο αυτό προτείνονται ενδεικτικά για τη Θ.Ευχαριστία Λουκ. 22,14-20, για το Βάπτισμα πρ. 9, 17-19 (Βάπτιση του Παύλου),πρ. 10, 47-48 (βάπτιση του Κορνήλιου) για το Χρίσμα πρ. 8, 14-17 ή πρ. 10,44-45. Με αναφορά στα κείμενα αυτά μπορεί να γίνει και η αντίστοιχη επεξεργασίαμε τον βασικό παιδαγωγικό άξονα κοινωνία προσώπων – μυστήρια – Εκκλησία, πουενδιαφέρει στην παρούσα δ. ε.
2. Στα ΒΘυπάρχει έλλειψη πατερικών κειμένων, που αναφέρονται σε αυτά τα θέματα. Θαμπορούσαν να προστεθούν στο ιι στο 1β «Η Αγία Τριάδα: Ο Θεός του διαλόγου, τηςσχέσης και της αγάπης και αποσπάσματα από το σχετικό κείμενο Γεν. 18, 16-33,όπου αποδεικνύονται όλα αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Θεού.
Στο ii 2 «Για τον σκοπό και το νόημα της ζωής: Η Εκκλησία ως μιακοινότητα Ευχαριστίας» θα μπορούσε να προστεθεί κείμενο, π.χ. από το λόγο τουι. Χρυσοστόμου «προς τους μη απαντήσαντας εις την σύναξιν» (Ε.Π. 51,179).
Στο ιι 2δ «Η σχέση του ανθρώπου με την κτίση: Όχι εκμεταλλευτήςιδιοκτήτης, αλλά προσωπικά υπεύθυνος φίλος» μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τοκείμενο του ι. Χρυσοστόμου «Η συντήρηση του κόσμου» (Ε.Π. 49,114).
3. Οι Δ πλούσιεςσε ιδέες. Σε αυτές θα μπορούσαν να προστεθούν:
α. Αναζήτηση κείμενων από τις λειτουργικές ευχές της Εκκλησίας.
β. Δημιουργία σχετικού κειμένου από τους μαθητές με αφορμήκάποιο γεγονός που συνέβη πρόσφατα (π.χ. πλημμύρα, σεισμός, απόκτηση νέου Η/Υ).
γ. Παιχνίδι επιχειρηματολογίας: Γιατί να είναι ο άνθρωπος προσωπικάυπεύθυνος φίλος του περιβάλλοντος;
Κρίνεται θετικά η προσπάθεια να συνδεθεί η εμπειρική σχέση τωνμαθητών με τα σημεία του θέματος, δεδομένου ότι οι περισσότεροι μαθητές δενέχουν λειτουργικά βιώματα. Έτσι, αυτή η θεματική ενότητα είναι καλή αφορμή γιαμια γνωριμία με το λειτουργικό και μυστηριακό περιεχόμενο της ορθόδοξηςΕκκλησίας.
Δ.Ε. 4: ΠΩΣ ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ
(3 ΔΙΩΡΑ)
Θετικά κρίνεται η σφαιρική και εις βάθος ανάλυση του θέματος.Όμως η έλλειψη της ιστορικής συνέχειας και συνεπώς σαφήνειας απαιτεί, λόγω καιτου ιστορικού περιεχομένου του θέματος, ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο. Κρίνεται δε,αναντίστοιχο της ηλικίας των μαθητών.
Ενδεικτικά σημειώνεται ότι στα Β.Θ. η απουσία των ιστορικώνστοιχείων από την πρώτη σύνοδο δεν βοηθά στην σφαιρική κατανόηση του συνοδικούθεσμού, όταν μάλιστα στις Δ ζητείται από τους μαθητές να τοποθετηθούν στην«Επικαιροποίηση: Ποια θέματα θα απασχολούσαν μια Οικουμενική σύνοδο σήμερα;».Προτείνεται, λοιπόν, η αναφορά μερικών έστω, αλλά, ενδεικτικών ιστορικώνστοιχείων που αφορούν στην εξέλιξη του συνοδικού θεσμού μέχρι σήμερα.
Στα Β.Θ. θα μπορούσε να προστεθεί άλλη μία παράγραφος με τιςδιαφορές στην λήψη των αποφάσεων στις διάφορες χριστιανικές ομολογίες(Ορθοδοξία, Ρωμαιοκαθολικισμός, Προτεσταντισμός)
Επίσης, στις Δ στις δραματοποιήσεις σκηνών από τη ζωή τωνπροσώπων θα ήταν πολύ εποικοδομητική η ανάγνωση από πρακτικά των ΟικουμενικώνΣυνόδων. Εξάλλου θα μπορούσε να προστεθεί ένα παιχνίδι ρόλων: «Λαμβάνονταςαποφάσεις στην Ορθόδοξη Εκκλησία, στην Ρωμαιοκαθολική κι στις Προτεσταντικές».
Δ.Ε. 5: ΜΟΝΟΘΕΙΣΤΙΚΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ:
ΙΟΥΔΑΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΛΑΜ
(5 ΔΙΩΡΑ)
Η Θ.Ε. απαιτεί πολλή δουλειά για να αποσοβηθούν συγχύσεις κυρίωςμεταξύ Χριστιανισμού και Ιουδαϊσμού, όπως και για την ιστορική τους σχέση.Θεωρείται και αυτή η ΘΕ απαιτητική για την ηλικία των μαθητών και ο κίνδυνοςασαφειών και συγχύσεων ως προς την κατανόηση της ύλης είναι αυξημένες. Στηνπροκειμένη δ.ε. η κυριότερη σύγχυση μπορεί να δημιουργηθεί ανάμεσα στονΙουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό με αφορμή τη χρήση της Παλαιάς Διαθήκης και τουπροφητικού λόγου από τις δύο θρησκείες.
Για το λόγο αυτό θα ήταν προτιμότερο στα Β.Θ. «Παλαιά Διαθήκη: Ένα κοινό βιβλίογια Εβραίους και Χριστιανούς!» να σημειωθούν και οι διαφορές, άρα: «Ένα κοινό,αλλά και τόσο άλλο ή διαφορετικό βιβλίο για Εβραίους και Χριστιανούς!». Μπορείνα χρησιμοποιηθεί και αποσπάσματα από Εβρ. κεφ.9 (διαφορά λατρείας) ή η 8ηομιλία του ι. Χρυσοστόμου «Η αγιαστική και ανακαινιστική δύναμη της Εκκλησίας»(Ε.Π. 49,335-337).
Δ.Ε. 6: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ
ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΤΗΣ ΜΑΚΡΙΝΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
(3 ΔΙΩΡΑ)
Κρίνεται πολύ απαιτητικό μάθημα για τις δυνατότητες των μαθητώντης Α΄ Γυμνασίου. Ο μαθητής στην ηλικία αυτή και με την ποικιλία τωνπληροφοριών που τον κατακλύζουν (υπάρχουν πλήθος κινηματογραφικών ταινιών, καιόχι μόνο, για αυτά τα θέματα) θα κληθεί να διασαφηνίσει μέσα του υπερβολικάπολλά θέματα. Από την άλλη, για να βοηθηθεί να το κάνει με επιτυχία, θαχρειαστεί ένα σταθερό σημείο αφόρμησης, που θα το χρησιμοποιεί για να κρίνει τανέα στοιχεία που μαθαίνει. Συνεπώς, θα πρέπει να γίνει και αναφορά σε διαφορέςκαι συγκρίσεις μεταξύ αυτών των θρησκευμάτων και όχι μόνο ο υπερτονισμός τωνομοιοτήτων μεταξύ τους. Ο μαθητής πιο εύκολα αφομοιώνει συνδυασμούς διαφορώνκαι ομοιοτήτων παράλληλων θεμάτων, παρά σημειώσεις μόνων παρόμοιων και χωρίςειδοποιό διαφορά μεταξύ τους αναφορών.
Στην προοπτική αυτής της παιδαγωγικής διάστασης θα μπορούσε θασυμπληρωθεί στα ΠΜΑ: «Οι μαθητές μπορούν να: διακρίνουν τις πολιτισμικέςεπιδράσεις των θρησκειών των ανατολικών θρησκευμάτων και του σύγχρονουευρωπαϊκού πολιτισμού». Με τον τρόπο αυτό θα δημιουργήσουν ένα σημείο αναφοράςμε οικεία χαρακτηριστικά για τους μαθητές των νέων προσλαμβανόμενων πληροφοριώνκαι θα μπορέσουν να κρίνουν, να συγκρίνουν, να ανασυγκροτήσουν τα γνώριμα με τανέα στοιχεία.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΕΣ ΤΩΝΜΑΘΗΤΩΝ
ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ
Ως προς και τα τρία σημεία των προσδοκώμενων επαρκειών που αφορούν στουςμαθητές στο τέλος της σχολικής χρονιάς, δηλαδή: «Α: Ως προς τη γνώση καικατανόηση του κόσμου της θρησκείας, Β: Ως προς την κατανόηση της πολιτιστικήςεμβέλειας του θρησκευτικού φαινομένου και Γ: Ως προς την προσωπική ανάπτυξη καικαλλιέργεια αξιών και στάσεων» έχουμε να σημειώσουμε:
Πολλοίφιλόδοξοι στόχοι και κάποιοι από αυτούς αρκετά ανεδαφικοί («αναπτύσσουν κριτικήστάση απέναντι στη δική τους θρησκευτική ιδιοπροσωπία», ή «Αναλύουν κιαξιολογούν τη συνάντηση Χριστιανισμού – Ελληνισμού»).Ø
Άγνοια τωνιδιαιτεροτήτων των μαθητών της ηλικίας των 12-13 χρόνων και των δυνατοτήτωντους.Ø
Μεγάλοςκίνδυνος σύγχυσης ανάμεσα στα γνωρίσματα των διαφόρων θρησκειών.Ø
Αρκετά από ταπροσδοκώμενα σημεία κρίνονται εφικτά και ωφέλιμα για τους μαθητές, όπως:«περιγράφουν τις πολλαπλές όψεις των εξελίξεων και των επιλογών της πρώτηςΧριστιανικής Εκκλησίας», «αναγνωρίζουν την ποικιλία των εκφραστικών μέσων τωνθρησκειών», «ανιχνεύουν θρησκευτικά ή θεολογικά κίνητρα στην έμπνευσηδημιουργών της τέχνης (λογοτεχνία, μουσική, θέατρο, κινηματογράφος κλπ).»Ø
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ
ΣΤΙΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Το νέο ΑΠΣ προσεγγίζει το θρησκευτικό φαινόμενο (θ.φ.) με μια ενιαία καισπονδυλωτή προοπτική και στις τρεις σχολικές βαθμίδες (Νηπιαγωγείο - Δημοτικό,Γυμνάσιο, Λύκειο) με κεντρικό άξονα την πολιτιστική/πολιτισμική κατεύθυνσή του.Έτσι, στοΝηπιαγωγείο - Δημοτικό τοθ.φ. ξεκινά από την εικόνα και την παράσταση και φτάνει στο λόγο και τιςαφηγήσεις, στοΓυμνάσιο ξεκινάαπό το λόγο και τις αφηγήσεις στις κατά τόπους και εποχές ερμηνείες καιπολιτισμικές εκφράσεις του και στοΛύκειο ξεκινά από το λόγο με τις εικόνες καιτις ερμηνείες στον διάλογο με το σήμερα, με τις εικόνες, με τις αφηγήσεις καιμε τα ερωτήματά του.
Στην προκείμενη κριτική θα ασχοληθούμε με το Γυμνάσιο, στο οποίοδιαπραγματεύεται το γενικό θέμα: «Θρησκεία και Πολιτισμός», με βασική στόχευσητην ερμηνευτική προσέγγιση. Για να επιτευχθεί η βασική αυτή στόχευση η άντλησητου πρωτογενούς θρησκευτικού υλικού (μνημεία και πηγές) για τη διδακτική πράξηθα γίνεται, σύμφωνα με τους συντάκτες του νέου ΑΠΣ, από: τη Λατρεία, τηΔιδασκαλία (Βίβλος, πατερικά κείμενα, δόγματα, ιερά κείμενα θρησκειών), τηνΚοινωνία και την Ηθική. Η διδακτική πράξη θα πραγματεύεται ζητήματα πάνω στιςτρεις μεγάλες θεματικές περιοχές της θρησκείας: ανθρωπολογία, κοσμολογία καιθεολογία. Ειδικότερα:
ΓΥΜΝΑΣΙΟ: ----------------------------------- Θρησκεία και Πολιτισμός
Βασική στόχευση: ------------------------------ Eρμηνευτικήπροσέγγιση
Άντληση πρωτογενούς υλικού από: ----------Λατρεία – Διδασκαλία –Κοινωνία – Ηθική
Πραγμάτευση θεματικών περιοχών: ------- Ανθρωπολογία -Κοσμολογία – Θεολογία
I. Ως προς τη Βασική στόχευση:
Σαν «απαραίτητη προϋπόθεση για μια ορθή επιστημονικά εξέταση(κατανόηση, ερμηνεία και κριτική) του θ. φ. στη πολυμορφία του», και συνεπώςόλων των παραπάνω, κρίνεται πάλι από τους συντάκτες του ΑΠΣ, ότι είναι «ηιστορική προσέγγιση και τεκμηρίωση, αλλά και η ερμηνευτική καιστοχαστικοκεντρική πλαισίωσή του».
Ξεκινώντας από το τελευταίο, είναι σημαντικό να σημειώσουμε, ότι η ιστορικήπροσέγγιση και τεκμηρίωση της κάθε δ. ε. είναι αναιμική. Στις δε δ. ε. 3 και 4,οι οποίες θεωρούνται ως οι πλέον κατάλληλες για την χρήση ιστορικού πλαισίου(δ.ε.3: Πώς ζουν οι χριστιανοί: η νέα ζωή της Εκκλησίας και δ.ε..4: Πώςπαίρνονται οι αποφάσεις) ο ιστορικός καμβάς είναι μάλλον ανύπαρκτος και οκίνδυνος για δημιουργία συγχύσεων στους μαθητές είναι δεδομένος. Από την άλληπλευρά, θεωρείται αυτονόητο, ότι οι ιστορικοί συσχετισμοί, οι συνδυασμοί,δηλαδή, των γεγονότων και οι αναφορές, κυρίως, στο μάθημα της Ιστορίας υπηρετείαπόλυτα τους σκοπούς της αφομοίωσης και της σφαιρικής κατανόησης τωνδιαπραγματευόμενων θεμάτων. Έτσι οι δ. ε. θα πρέπει να εμπλουτιστούν μεπερισσότερες Δραστηριότητες ιστορικού περιεχομένου.
Αντίθετα, η ερμηνευτική και στοχαστικοκεντρική πλαισίωση τωνδ.ε. κρίνεται επαρκής και εποικοδομητική για τους μαθητές, αν και πολλές φορέςαρκετά απαιτητική. Η ποικιλία, όμως, των Βασικών Θεμάτων και των Δραστηριοτήτωνεπιλύει ως ένα βαθμό αυτήν την ασυμμετρία (διδακτικού υλικού και ηλικίαςμαθητών).
Επίσης, είναι φανερό ότι ο διηγηματικός χαρακτήρας της διδακτέας ύλης είναι οπλέον κατάλληλος, ώστε να υποβοηθούνται οι μαθητές αυτής της ηλικίας στηναφόρμηση για την επεξεργασία της ύλης αυτής σε κάθε δ.ε.. Οι αφηγήσεις όμως,του θ.φ. που διαπραγματεύονται οι δ.ε. της Α΄ Γυμνασίου, επειδή ακριβώς οιπρωτογενείς ιστορικές αναφορές, όπως προαναφέρθηκε, έχουν ελλείψεις, είναιφυσικό να μην υπηρετούν τους στόχους αυτούς.
II. Ως προς την άντληση πρωτογενούς υλικού:
Είναι αξιοσημείωτο ότι, σε βιωματικό – υποκειμενικό πλαίσιο η ερμηνευτικήπροσέγγιση είναι άρτια, ενώ σε αντικειμενική και επιστημολογική γνώση υπάρχειμεγάλο κενό (π.χ. στη δ. ε. 1: Μεγαλώνοντας και αναζητώντας, ο μαθητής καλείταινα συσχετίσει την προσωπική του ανάγκη για οργάνωση με την ανάγκη για οργάνωσητου πιστού της πρώτης Εκκλησίας χωρίς να υπάρχει καμία αναγωγή στα κείμενα,ούτε πριν, ούτε παράλληλα με την επεξεργασία, εκτός από μία αναφορά στουςλειτουργούς της Εκκλησίας από την Α’ Τιμ. 3,1-13). Έτσι η επεξεργασία κάθε δ.ε. έρχεται σε αντίθεση με την φιλοδοξία των συντακτών του νέου ΑΠΣ , οι οποίοιστην εισαγωγή σημειώνουν ότι «η άντληση πρωτογενούς θρησκευτικού υλικού(μνημεία και πηγές) για τη διδακτική πράξη θα γίνεται από τη: Λατρεία,Διδασκαλία, Κοινωνία και Ηθική.
Κρίνεται σημαντικό ότι, από τα λατρευτικά κείμενα η έλλειψηαντίστοιχου υλικού είναι εντυπωσιακή στις κατεξοχήν κατάλληλες γι’ αυτό δ.ε. 1,2, 3 και 4, όπου η χρήση τέτοιων κειμένων μπορεί να τεθεί σαν προέκταση των ήδηυπαρχόντων άρτιων υποκειμενικών αναφορών. Το ίδιο ισχύει και για τη χρήσηκειμένων από τη Διδασκαλία (Βίβλος, πατερικά κείμενα, δόγματα), ενώ, όσον αφοράτα ιερά κείμενα των άλλων θρησκειών η χρήση τους θα πρέπει να είναι τόσοσυστηματική, ώστε να αποφευχθούν συγχύσεις μεταξύ, όχι μόνο των άλλωνθρησκειών, αλλά και αυτών με την χριστιανική πίστη. Οι πολιτισμικές προεκτάσειςκαι αναφορές κάθε θρησκείας μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολλούς τρόπους, ώστενα αποφευχθεί αυτό το πρόβλημα. Το τελευταίο θα βοηθήσει τους μαθητές νακατανοήσουν την προσφορά του χριστιανισμού στην σύγχρονη –κυρίως ευρωπαϊκήκουλτούρα -, αλλά δεν θα βοηθήσει στον εντοπισμό των διαφορών ανάμεσα στιςετερόδοξες χριστιανικές κατευθύνσεις (Καθολικισμός, Προτεσταντισμός), εξαιτίας:α) του πολλαπλού υλικού που προκύπτει, β) της ηλικίας των μαθητών και γ) τηςέλλειψης φανερών πια κοινωνικοπολιτιστικών διαφορών, λόγω της παγκοσμιοποίησης.
Το πρωτογενές υλικό από πηγές που αφορούν στις ενότητες της Κοινωνίας και τηςΗθικής, που κατεξοχήν διαπραγματεύονται από τη χριστιανική πάντα πλευρά ταπατερικά κείμενα, είναι ανεπιφύλακτα πενιχρό έως ανύπαρκτο. Ευελπιστούμε, ότισε μια δεύτερη επεξεργασία του υλικού και οπωσδήποτε πριν τη χρήση του ΑΠΣ,αυτό να εμπλουτιστεί κατάλληλα με κείμενα του ορθόδοξου πατερικού λόγου, ταοποία με κατάλληλη επιλογή, κρίνονται και τα πλέον προικισμένα για τιςαπαιτήσεις του σύγχρονου μαθητή.
III. Ως προς την πραγμάτευση θεματικών περιοχών:
Ως προς τη διαπραγμάτευση των τριών βασικών κορμών της θρησκείας πουεπεξεργάζονται οι δ. ε.: την Ανθρωπολογία, την Κοσμολογία και τη Θεολογίαεπισημαίνονται τα ακόλουθα: Στην Ανθρωπολογία οι αναφορές είναι έντονες σανπροέκταση του υποκειμενικού πλαισίου επεξεργασίας της ύλης. Στην Κοσμολογίαγίνονται αναφορές μόνο σαν προέκταση των πολιτισμικών στοιχείων του θ. φ. πουπραγματεύεται κάθε δ. ε., ενώ στη Θεολογία οι αναφορές είναι αρκετές, εάν τοδιδακτικό υλικό εμπλουτιστεί και χρησιμοποιηθεί ισορροπημένα και φυσικά δεναγνοηθεί από τον διδάσκοντα.
Ολοκληρώνοντας και με αφορμή την τελευταία αποστροφή σημειώνουμε, ότι, αν και ηαρχιτεκτονική του νέου ΑΠΣ, είναι μαθητοκεντρική, η θέση του θεολόγου καθηγητήγίνεται ορόσημο για το μτθ, γιατί ο πλουραλισμός των Προσδοκώμενων ΜαθησιακώνΑποτελεσμάτων, η ποικιλία των Βασικών Θεμάτων, των Δραστηριοτήτων και τουεκπαιδευτικού υλικού, τοποθετούν σε ρόλο κυρίαρχου - συντονιστή τον καθηγητή,στην κρίση, τις ικανότητες και τις γνώσεις του οποίου θα δικαιωθεί ή όχι η νέαπροσπάθεια.
