.jpg)
Εκκλησία Παιδεία και 1821
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Οι Ελληνες είναι βέβαιο ότι μετά απόμια περίοδο 400 χρόνων σκληρότατης δουλείας, δεν θα είχαν προχωρήσει στηναπελευθέρωση τους, το 1821, αν δεν είχαν συνειδητοποιήσει και διατηρήσει τηνταυτότητα και ιδιοπροσωπία τους μέσα από την Παιδεία, την οποία τους προσέφερεη Εκκλησία, με τους διδασκάλους του Γένους. Με αυτήν την Παιδεία, που ξεκινούσεμε την Οκτώηχο, το Ευαγγέλιο και το Μηναίο του ολιγογράμματου παπά ήιερομόναχου και έφτανε στις Σχολές του Γένους με τους ονομαστούς καιφωτισμένους δασκάλους τους, το Ελληνικό Έθνος ξεπέρασε τη μακραίωνη βασανιστικήδοκιμασία και αντιμετώπισε με επιτυχία τους διωγμούς του αλλόθρησκου τυράννου,με τους οποίους επιχείρησε να τον εξισλαμίσει ξεριζώνοντας την εθνική του ταυτότητα,την πίστη και τη γλώσσα του. Με την βοήθεια της Πίστης και της Παιδείας πουπροσέφερε η Εκκλησία όχι μόνο δεν έσβησε το Γένος, αλλά γιγαντώθηκε,απελευθερώθηκε, αναπτύχθηκε.
Χαρακτηριστική για τη συμβολή της Εκκλησίας στηδιάσωση του Γένους, στην μετά την Αλωση κι έως το 1821 περίοδο της δουλείαςείναι η γραφή του Σπ. Ζαμπελίου: " Μη γαρ κατεδαπάνησε η οθωμανικήαιχμαλωσία πάσαν του Γένους εσωτερικήν ζωτικότητα; μη γαρ εν ημίν εσβέσθη τοθείον της ελευθερίας πυρ; μη γαρ και θρήσκευμα και εθνισμός και παλιγγενεσίαςελπίδες ολοτελώς εξέπνευσαν; μη γαρ η Ελλάς απέθανε, το όνομα της εξηλείφθη, τομνημόσυνον της εξέλιπε δια παντός; Όχι! Επληρώθησαν τα εν τη Αγία Σοφίαπροφητικά ρήματα του Γενναδίου περί ημετέρας φυλής! Ο Κύριος ευσπλαγχνίσθη επ' αυτή και είπεν αυτή' Μη κλαίε! Καιπροσελθών ήψατο της χειρός και είπε' νεανίσκε σοι λέγω εγέρθητι! Και ιδού ηΕλλάς εν ψαλμωδίαις και δοξολογίαις εκ των βυζαντινών ερειπίων ανηγέρθη!Ευηγελίσθη την ημέραν του Ευαγγελισμού, αλαλαζούσης αυτή της Χριστιανωσύνης! ΗΕλλάς επρόσφερε εις ολοκαύτωσιν τον αγαπητόν της αμνόν την ημέραν της θείαςΑναστάσεως, την δε καθημαγμένην εκείνην μεσαιωνικήν σημαίαν εχαιρέτησαναδελφικώς πάντες οι νεώτεροι λαοί! Όχι! ΗΕλληνική Εθνικότης ανέζησεν εν τω σημείω του Σταυρού! Η Ελλάς ανέπνευσε ενβροντή μάχης και βοή πολέμου!". ( Σπ. Ζαμπελίου " Ασματα Δημοτικά τηςΕλλάδος", Κέρκυρα, Τυπ. Ερμής, 1852, σελ. 585).
Οι δυνάμεις του πνεύματος είναικαθοριστικές για την πορεία του Έθνους τόνισε εξάλλου σε ομιλία του ο σημερινόςΥπουργός Παιδείας κ. Γ. Μπαμπινιώτης:" Οι δυνάμεις του πνεύματος - η γλώσσα, η πίστη, η παράδοση, η παιδεία -είναι καθοριστικές στους μεγάλους Αγώνες ενός Έθνους και πως οι δυνάμεις τηςψυχής και του πνεύματος μετασχηματίζονται σε δυνάμεις εθνικού παλμού, πάθους,αγωνιστικότητας και θυσίας για τη διεκδίκηση της ελευθερίας, όπως συνέβη με τηνεπανάσταση του '21 και με το έπος του '40". ( Από τον πανηγυρικό στοΠανεπιστήμιο των Αθηνών στις 23 Μαρτίου 2001).
Για την προσφορά της Εκκλησίας στηνΠαιδεία, δια της οποίας συνέβαλε στη σωτηρία και στην απελευθέρωση του Γένουςμίλησε και ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρόςΧρυσόστομος Παπαδόπουλος, στις 25 Μαρτίου του 1935: " Το έργο τηςΕκκλησίας υπέρ της ελληνικής παιδείας υπήρξε αληθώς υπέρτερο θαυμασμού, έργο μοναδικό εν τη ιστορία, όμοιο τουοποίου ουδεμία άλλη Εκκλησία έχει να επιδείξη. Διότι ουδείς άλλος λαός συνεδέθητόσο στενώς μετά της Εκκλησίας όσον ο Ελληνικός, όθεν η Εκκλησία συνεμερίσθητας τύχας αυτού, την χαράν και τας θλίψεις του, τας ευτυχείς των μεγαλουργιώντου και τας δυστυχείς ημέρας των ιστορικών περιπετειών του. Δια της ελληνικήςπαιδείας προελήφθη η αφομοίωσις των δουλωθέντων Ελλήνων προς τους κατακτητάς,δι' αυτής διεσώθησαν η θρησκεία και αι παραδόσεις αυτών, η γλώσσα και η εθνικήσυνείδησις. Η δε διάσωσις αύτη αποτελεί εν των θαυμασιοτέρων γεγονότων τηςελληνικής ιστορίας, του οποίου κύριος παράγων υπήρξε η Εκκλησία και η υπ' αυτήςυποστηριχθείσα παιδεία. Βεβαίως οι ένδοξοι ήρωες, οι διεξαγαγόντες τον σκληρόνκαι μακρόν, αλλά ένδοξον και πολυύμνητον υπέρ της ελευθερίας αγώνα, του οποίουτην επέτειον σήμερον εορτάζομεν, ήσαν άγευστοι παιδείας, είχον όμως ανατραφή ενμέσω του από της Εκκλησίας και της παιδείας απαυγάζοντος ανεσπέρου φωτός, ενμέσω των θρησκευτικών και εθνικών παραδόσεων' εξ αυτών ενεπνέοντο και υπ' αυτών εκινούντο εις τον υπέρπίστεως και πατρίδος αγώνα. Τιμή και δόξα εις τους ήρωας, εις τους αοιδίμουςΕθνάρχας και τους υποστηρικτάς της Παιδείας, τιμή και δόξα εις τους γνωστούςκαι εις τους αφανείς Διδασκάλους του Γένους!".
Κατά την περίοδο της τυραννίας στοναλλόθρησκο δυνάστη δεν υπήρξε μορφωμένος κληρικός που να μη συνέστησε στουςυπόδουλους Ελληνες την ανάπτυξη της Παιδείας και τη δημιουργία σχολείων. Στηνε' διδαχή του ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ( γεννήθηκε το 1711 στον ΤαξιάρχηΑιτωλίας και δολοφονήθηκε με απαγχονισμό από τους Τούρκους το 1779) συνιστούσε:" Να σπουδάζετε και εσείς αδελφοί μου, να μανθάνετε γράμματα όσονημπορείτε. Και αν δεν εμάθετε, οι πατέρες, να σπουδάζετε, τα παιδιά σας ναμανθάνουν τα ελληνικά, διότι και η Εκκλησία μας είναι εις την ελληνική. Και ανδεν σπουδάσεις ελληνικά, αδελφέ μου, δεν ημπορείς να καταλάβεις εκείνα οπούομολογεί η Εκκλησία μας. Καλύτερον αδελφέ μου να έχεις ελληνικό σχολείο εις τηνχώρα σου, παρά να έχεις βρύσες και ποτάμια' και ωσάν μάθεις το παιδί σουγράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος. Το σχολείο ανοίγει τις Εκκλησίες' το σχολείοανοίγει τα μοναστήρια".
Για τη σπουδαιότητα της μαθήσεως οΑγιος Αθανάσιος ο Πάριος (γεννήθηκε στα 1721 στο χωριό Κώστο της Πάρου καιπέθανε το 1813) έγραψε μεταξύ άλλων:" Δεν μπορούμε να αρνηθούμε πως είναι φυσικός ο πόθος του ανθρώπου ναμάθει και αξιωματική είναι η φωνή του Αριστοτέλη, η λέγουσα, ότι όλοι οιάνθρωποι "του ειδέναι ορέγονται". Αλλά σφάλλουν όσοι την ψυχή τους τημετρούν ωσάν ένα πράγμα ευκαταφρόνητο και λίγης ή και ουδεμιάς τιμής άξιο… Οιέχοντες την έξω σοφία πολλοί ωφέλησαν την εκκλησία. Και πάλιν άλλοι αυτήνμεταχειριζόμενοι εκ του εναντίου, πολλή βλάβη και ταραχή προξένησαν στηνΕκκλησία του Χριστού. Ώστε η έξω σοφία, δεν είναι από τη δική της φύση, ούτεκακή ούτε καλή. Αλλά από την μεταχείριση αυτών που την χρησιμοποιούν γίνεται ήκαλή ή κακή".
Ο Νεόφυτος Δούκας ( γεννήθηκε το1760 στα Ανω Σουδενά του Ζαγορίου στην Ηπειρο και απέθανε το 1845) σε επιστολήτου προς τους απανταχού συμπατριώτες του εκφράζει την επιθυμία να γυρίσει καινα πεθάνει στην πατρίδα του και ταυτόχρονα τους παρακαλεί να οργανώσουν σχολείοΕλληνικό, για να προκόψουν τα παιδιά τους και να γίνουν πλουσιότερα καιευτυχέστερα. Και ο Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός ( γεννήθηκε περί το 1597 στοΜέγα Δένδρο της Αιτωλίας και πέθανε το 1862 στη Μονή της αγίας ΠαρασκευήςΑγράφων) ελέγχει με πολύ αυστηρό τρόπο τον μαθητή του Γρηγόριο Μάνεση, πουαμέλησε το έργο του δασκάλου: " Εγώ δεν σε έπεμψα αυτού να γεροντεύης καινα ακολουθάς Μητροπολίτας, αλλά να διδάσκης και να δείχνης γράμματα οπού τουςκαιρούς αυτούς πανταχού εχάθηκαν… Επικατάρατος λέγει εν τη θεία Γραφή πας οποιών το έργον Κυρίου αμελώς και αφωρισμένος εκ Θεού. Επάνελθε γουν καιεπιλαβού της παιδεύσεως και αν εγήρασες κατά το παρόν και δεν δύνασαι ευκόλωςνα υπηρετής σχολείον, θέσε αντί σου τον δοκιμώτερον σου μαθητήν να δείχνη αυτούτα γράμματα και να παιδεύη τους απαίδευτους, δια να δοξάζηται ο Θεός και οιφίλοι του Θεού άγιοι και μετά Θεόν ο άρχων εκείνος οπού έδωκεν τα έξοδα".
Για τη φροντίδα της Παιδείας από τηνΕκκλησία στην Τραπεζούντα και γενικότερα στον Πόντο κατά την περίοδο τηςδουλείας γράφει ο Επαμεινώδας Θ. Κυριακίδης στο έργο του " Βιογραφίαι τωνεκ Τραπεζούντος και της περί αυτήν χώρας από της αλώσεως μέχρις ημών ακμασάντωνλογίων" ( Εκδ. Παρ. Λεώνη, Αθήναι, 1897, σελ. 53 κ.ε.):
"Κατά τον 17ο αιώνα το δένδρον της Παιδείας ανεβλάστανε και οι καρποίεξ αυτού αφθονώτατοι προανηγγέλλοντο. Ανά την χώραν η παιδεία προήγετο καιάνδρες γνώσεων πολλών εγκρατείς ήρξαντο πανταχόθεν της Τραπεζουσίας χώρας νααναφαίνωνται. Και δεν συνεστήθησαν μεν ευθύς εξ αρχής σχολαί συστηματικαί, αλλάδιδάσκαλοι οίκοι και επί τω αυτώ διδάσκοντες αναφαίνονται ικανοί και οι παρ'αυτοίς παιδευόμενοι άλλους έπειτα επαίδευον. Οτε αίφνης βίαιος κλονισμόςσυνταράττει το τέως ήρεμον και γαληνιαίον τούτο έδαφος' δυνάσται επιτόπιοιτυραννίαν επιβάλλουσι' διοίκησις ασθενεστέρα εν αμφιβόλω των κατοίκων την ζωήντίθησιν' εν αυτή τη Τραπεζούντι δύο των εναπομεινάντων ναών, ο της αγίας Σοφίαςκαι ο του αγίου Φιλίππου, όστις και εχρησίμευεν ως Μητροπολιτικός τηςΤραπεζούντος Ναός, παρ' όλας της αρχής τας ενεργείας και των χριστιανών ταςδιαμαρτυρίας διαρπάζονται' εξομώσεις αθρόαι επιβάλλονται' και βίος εν γένειαβίωτος και κινδύνων πλήρης διαδέχεται την τέως σχετικήν γαλήνην. Αλλ' ηπαιδεία ουδένα πλέον διέτρεχε κίνδυνον, διότι βαθυτάτας το καλλίκαρπον αυτήςδένδρον είχε τας ρίζας και εκ των κλάδων αυτής λαμβάνοντες οι την βίανφεύγοντες δενδρύλλια αλλαχού μεταφυτεύουσι πολλά. Εν ταις μοναίς ιδίως ταις υπερκειμέναιςσκηνοί ακινδύνως και σταθερώς. Απηλλαγμένη εκεί φόβων και πρόσφορον ευρούσα τοέδαφος αγλαωτάτους αποφέρει καρπούς. Κατά την μακράν και οδυνηράν ταύτηνπερίοδον, λέγει ο Παρανίκας, οι λειτουργοί της Εκκλησίας ήσαν οδηγοί καιποιμένες του ως επί το πλείστον αγραμμάτου ποιμνίου, αι δε ιεραί μοναί και ταθυσιαστήρια της χάριτος εγένοντο τα καταγώγια της αρετής και της ικανότητος'ενίοτε φυτώρια των γραμμάτων και οι κευθμώνες ( κρυφοί τόποι, κρυψώνες) πολλώνθησαυρών των αρχαίων προγόνων ημών".
Η Εκκλησία διέσωσε τη γλώσσα τουΓένους και συνέβαλε στην απελευθέρωση,το 1821. Τώρα όμως ακούγονται φωνές ανησυχίας για το μέλλον της. Ο Γ. Ράλληςείχε παραδεχθεί ότι ήταν λάθος που κατά την μεταρρύθμιση επί υπουργίας του στοΥπ. Παιδείας περιελήφθη στα διδακτικά βιβλία του Γυμνασίου μόνο η μετάφρασηχωρίς τη συμπαράθεση και του αρχαίου κειμένου. Όπως παραδέχθηκε ότι ήταν λάθοςπου δεν προβλέφθηκε η διδασκαλία από το πρωτότυπο απλών κειμένων της κοινήςπ.χ. περικοπές του Ευαγγελίου, επίλεκτα κείμενα μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας,όπως το του Μεγάλου Βασιλείου "Προς τους νέους όπως αν εκ των ελληνικώνωφελοίντο λόγων" και παραλείφθηκαν λογοτεχνικά κείμενα, όπως λ.χ. τουΠαπαδιαμάντη, από τα Νεοελληνικά Αναγνώσματα του Γυμνασίου.
Ο καθηγητής Π. Β. Πάσχος έγραψε: " Τα παιδιά μας,από το Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο, ίσαμε το Πανεπιστήμιο φτωχαίνουν καικουτσαίνουν γλωσσικά κι έχουν σε τέτοιο σημείο αλαλία και αφωνία, που είναιαδύνατο να οικοδομήσεις επάνω τους κάτι αξιόλογο από την άποψη των απαραιτήτων ειδικώνγνώσεων και της παιδείας γενικότερα…Δεν γεννάται, φυσικά, ζήτημα να δυνηθούν νακατανοήσουν οι φοιτητές μας τα υμνολογικά ή αγιολογικά κείμενα ( που θα χρειαστεί να διδάξουν αύριο στα σχολεία τους) αφού αγνοούν τηστέρεη βασική δομή της αρχαίας Ελληνικής, τη γραμματική της, το συντακτικό της,κανόνες τονισμού, συλλαβισμού κ.λπ.". Και προτρέπει ο κ. Πάσχος " ναανασκουμπωθούμε, αμέσως από σήμερα, γι' αγώνες τίμιους, για να ξανακερδίσουμε τη γλώσσα και την ψυχήμας". ( Π. Β. Πάσχου "Αδελφοί συνέλληνες", Εκδ. Νομ. Αυτοδ.Κοζάνης κ' "Αρμός", 2002, σελ. 377).
Απαισιόδοξος και ο φιλόλογος καισυγγραφέας κ. Σαρ. Καργάκος. Στο βιβλίο του "Αλαλία, ήτοι το σύγχρονογλωσσικό μας πανόραμα" σημειώνει ότι εξακολουθεί να γράφει στο εθνικό -πολυτονικό -, όπως σημειώνει, σύστημα ορθογραφίας και όχι στο κρατικό -μονοτονικό -, γιατί αυτό, κατά την άποψη του, αποτελεί "πράξη αντίστασης στη γλωσσική μαςκατολίσθηση". Στον πρόλογο του ίδιου βιβλίου γράφει τη φράση του Λένιν: " Αν θέλεις ναεξαφανίσεις ένα λαό, εξαφάνισε τη γλώσσα του". Και προσθέτει ο κ. Καργάκοςπροφητικά στο συγκεκριμένο βιβλίο του, που εκδόθηκε το 2005: " Το ζούμετώρα. Αν δεν αντισταθούμε εμείς οι συγγραφείς με ό,τι μπορούμε, θα χαθούμε. Καιθα είναι αργά, όταν θα πούμε το στίχο του Νεκράσωφ: < Συγγραφείς, αδέλφιαμου, στο πεπρωμένο μας κάτι μοιραίο υπάρχει>. Η Ελλάς, ως πνευματική ουσία,θα είναι νεκρή. Θα έχει γίνει ξένη περιουσία και όσοι Ελληνες απομείνουν, θακαταντήσουν νομάδες του κόσμου, σαν τους λογίους που έφυγαν στη Δύση μετά τηνέλευση της τότε σκλαβιάς".
Στα χρόνια που κύλησαν από το 2005τα πράγματα έχουν γίνει πολύ χειρότερα ως προς την Γλώσσα και την Παιδεία.Είναι ενδεικτικό ότι ενώ με βάση τα στοιχεία της ΟΥΝΕΣΚΟ στην Ελλάδα το 97,2%έχουν τελειώσει την υποχρεωτικήεκπαίδευση και γνωρίζουν να διαβάζουν και να γράφουν, σύμφωνα με τα ίδιαστοιχεία, πάνω από τον μισό πληθυσμό της χώρας δεν έχει τη δυνατότητα ναμελετήσει ένα σοβαρό μυθιστόρημα, δεν μπορεί να συντάξει ένα μέσου μεγέθουςκείμενο, να κάνει βασικούς μαθηματικούς υπολογισμούς και να εργασθεί σε απλέςεργασίες σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Χαρακτηριστικό της παρακμής της κοινωνίας μας είναι ταόσα έχουν περάσει τα Πανεπιστήμια μας. Σήμερα, ναι σήμερα, οι πανεπιστημιακοίδάσκαλοι και φοιτητές ασχολούνται πάντα και μόνο με τον τρόπο της διοίκησης καιτης διαρρύθμισης της εκπαίδευσης και όχι με την ουσία της Παιδείας, που είναιτο ήθος και η δεοντολογία της κάθε Επιστήμης. Το αποτέλεσμα της παρακμής τηςδικής μας Παιδείας, που διδάσκεται σε όλο τον κόσμο, και του μαρασμού των Αρχώνκαι των Αξιών μας είναι ο φοιτητής να μη νιώθει το βάρος της Παράδοσης πουκουβαλάει, να μην αισθάνεται δέος μέσα στις αίθουσες, στα εργαστήρια, στασπουδαστήρια, στις βιβλιοθήκες, να μην επιθυμεί τη γνώση, να μην σέβεται τηνπεριουσία που του εμπιστεύθηκε η Πατρίδα, να καταντά μηδενιστής. Τώρα λοιπόν είναι η ευκαιρία να δούμε τηνΠαιδεία μας στην ουσία της. Μόνο αν αποκτήσουμε επίγνωση αυτής και τηνεκτιμήσουμε μπορούμε να ξεπεράσουμε την κρίση που μας μαστίζει.-
