ΟΘεόδωρος Κολοκοτρώνης είναι η σημαντικότερη στρατιωτική και πολιτικήφυσιογνωμία της Επανάστασης του 1821. Για την ευφυΐα, την τόλμη, τη σύνεσή του,αλλά και για τη βαρύτητα του λόγου του, που από νέο τον χαρακτήριζαν,επονομάσθηκε "Γέρος του Μοριά". Γεννήθηκε στο Ραμαβούνι της Μεσσηνίαςστις 3 Απριλίου 1770, ενώ η καταγωγή του ήταν από το χωριό Λιμποβίσι τηςΑρκαδίας. Η οικογένειά του - με γενάρχη τον Τσεργίνη - ανέδειξε πολλούς γενναίουςκλεφταρματωλούς-αγωνιστές και κατέβαλε βαρύ τίμημα στον απελευθερωτικό αγώνακατά των Τούρκων. Μέχρι την έκρηξη της Επανάστασης περίπου εβδομήνταΚολοκοτρωναίοι είχαν βρει το θάνατο στον αγώνα κατά των Τούρκων.
Οπατέρας του Κωνσταντής ήταν μεγάλος κλεφταρματωλός της Μάνης και του Ταϋγέτου.Η μητέρα του καταγόταν από το σόι των Κοστακαίων της Αλωνίσταινας.
Tο1770 είχε συμμετάσχει στην εξέγερση του Μοριά κατά τα Ορλωφικά. Αμέσως μετά, το1771, ο Κωσταντής ήλθε σε σφοδρή σύγκρουση με τους Τούρκους που είχαν στομεταξύ εξαπολύσει ανηλεή διωγμό κατά των κλεφταρματολών. Το 1779, μαζί με τααδέλφια του Αποστόλη, Γιώργο και Αναγνώστη, συμμετείχε στην εξόντωση τωνΑλβανών που μάστιζαν την Πελοπόννησο. Το 1780 όμως οι Τούρκοι ξεκίνησαν νέοδιωγμό κατά των αρματολών. Ισχυρό στράτευμα υπό τον Καπουδάν πασά ΧασάνΤζελαϊδή που ήταν Βεζύρης, Βαλεσής και Σερασκέρης της Ρούμελης, αποβιβάστηκεστο Γύθειο και κατευθύνθηκε κατά της Καστάνιτσας που ήταν ορμητήριο τουΚωνσταντή. Ο Κωνσταντής μαζί με τον κλεφταρματωλό Παναγιώταρο Βενετσανάκη καιτις οικογένειές τους είχαν στο μεταξύ ταμπουρωθεί με 150 παλικάρια στους δύοπύργους τους. Εκεί πρόβαλαν ηρωϊκή αντίσταση για 12 μέρες. Στο τέλος οιπολιορκούμενοι επεχείρησαν απεγνωσμένη έξοδο κατά την οποία σκοτώθηκε ο Κωνσταντήςκαι δυο αδέλφια του. Ο αδελφός του Αναγνώστης και η γυναίκα του μαζί με τομικρό Θεοδωράκη και μια αδελφή του κατάφεραν να διαφύγουν. Μετά το θάνατο τουπατέρα του, η μητέρα του πήρε τα παιδιά της και κατέφυγε στο πατρογονικό τηςστην Αλωνίσταινα. Την ένδοξη εκείνη μάχη θα διηγηθεί αργότερα ο Κολοκοτρώνηςστα απομνημονεύματά του.
Σεηλικία 15 χρονών ο Θοδωράκης μαζί με τη μητέρα του εγκαταστάθηκαν στο Άκοβοόπου ζούσε ο θείος του Αναγνώστης. Λίγο μετά και σε ηλικία 15 ετών διορίσθηκε,κάπος στην επαρχία Λεονταρίου. Το 1790 και σε ηλικία 20 χρονών παντρεύτηκε τημικρότερη κόρη του προεστού του Ακόβου Καρούτσου και έζησε άλλα επτά χρόνιαστον Άκοβο, όπου εγκατέστησε το σπιτικό του. Στο μεταξύ εντάχτηκε στα σώματατων κλεφτών της Πελοποννήσου και ειδικότερα στο σώμα του Ζαχαριά, όπου γρήγοραδιακρίθηκε και έγινε πρωτοπαλίκαρο. Στη συνέχεια συγκρότησε δικό του σώμα καιανέπτυξε πλούσια δράση.
Μετάτους μεγάλους διωγμούς που εξαπέλυσαν οι Τούρκοι κατά της κλεφτουριάς κατέφυγετο 1810 στη Ζάκυνθο, όπου έμεινε με την οικογένειά του 15 χρόνια και υπηρέτησεστον αγγλικό στρατό σαν ταγματάρχης σε Σύνταγμα Ελλήνων εθελοντών. Η θητεία τουαυτή του δίδαξε πολλά για την στρατιωτική τέχνη, τα οποία και εφάρμοσε αργότεραστον πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Μετά τη διάλυση του Συντάγματος ασχολήθηκε με τοεμπόριο. Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από το φιλικό Πάγκαλο. Ωςαπεσταλμένος της στη Μάνη σήκωσε μαζί με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στις 23Μαρτίου 1821 τη σημαία της Επανάστασης στην Καλαμάτα και επικεφαλής πολλών άλλωναγωνιστών, την απελευθέρωσε.
ΟΘεόδωρος Κολοκοτρώνης πρωταγωνίστησε σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις τουΑγώνα και σε πολλές κρίσιμες καμπές του αγώνα. Χαρακτηριστικά, η νίκη στοΒαλτέτσι το Μάιο 1821 ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη και έσφιξε τον κλοιό της πολιορκίαςτης Τρίπολης. Η άλωση της Τριπολιτσάς (Σεπτέμβριος 1821), ήταν η πρώτη μεγάληεπιτυχία του απελευθερωτικού αγώνα και παγίωσε τη θέση των επαναστατών. Ηκαταστροφή της στρατιάς των 30.000 ανδρών του Δράμαλη πασά στα Δερβενάκια(Ιούλιος 1822), όπου ο Κολοκοτρώνης κινητοποίησε ακόμα και τους χωρικούςμετατρέποντάς τους σε τρομερούς αγωνιστές, εδραίωσε την επανάσταση στο Μοριά.Στις επιχειρήσεις αυτές πρυτάνευσαν η ευφυΐα, η διορατικότητα και η τόλμη τουστρατηγικού του μυαλού. Οι επιτυχίες αυτές έμελλαν να τον αναδείξουν στησυνέχεια σε αρχιστράτηγο της Πελοποννήσου.
Παράλληλαο Κολοκοτρώνης άρχισε να συμμετέχει ενεργά και στην πολιτική, αφού εκλέχτηκεμέλος της Πελοποννησιακής Γερουσίας και έγινε αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού, μεπρόεδρο τον Μαυροκορδάτο.
Στηδύσκολη περίοδο του Εμφύλιου πολέμου ο Κολοκοτρώνης πολλές φορές προσπάθησε νααμβλύνει τις αντιθέσεις ανάμεσα στους αντιπάλους, μακριά από προσωπικέςφιλοδοξίες και έχοντας πάντα σαν κεντρική του επιδίωξη την ομόνοια και ενότηταμεταξύ των Ελλήνων. Παρόλα αυτά όμως έγινε στόχος μεθοδεύσεων και ραδιουργιώναπό την πλευρά μερικών κοτζαμπάσηδων και πολιτικών και τελικά δεν απέφυγε τιςδιώξεις και τη φυλάκιση. Έτσι, κατά την Β΄ Εθνοσυνέλευση το Μάρτιο-Απρίλιο του1823 στο Άστρος, όπου και εκδηλώθηκαν οι πρώτες αντιθέσεις ανάμεσα στουςπολιτικούς και τους στρατιωτικούς, αποφασίστηκε μεταξύ άλλων η κατάργηση τηςΠελοποννησιακής Γερουσίας, ψυχή της οποίας ήταν ο Κολοκοτρώνης, αλλά και τουβαθμού του αρχιστρατήγου τον οποίο έφερε ο ίδιος.
Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε μείωση του φυσικούαρχηγού των στρατιωτικών σωμάτων και σηματοδότησε τη ρήξη ανάμεσα στοΜαυροκορδάτο, πρόεδρο του Εκτελεστικού, και τον Κολοκοτρώνη, ο οποίοςπαραιτήθηκε από αντιπρόεδρος. Στις 16 Νοεμβρίου του 1823 οπαδοί του διέλυσαν τοΒουλευτικό.
Στησυνέχεια πολλά μέλη του που ήταν αντίθετοι στον Κολοκοτρώνη κατέφυγαν στοΚρανίδι, όπου όρισαν νέα κυβέρνηση υπό τον Υδραίο Γεώργιο Κουντουριώτη.
Έτσι,στις αρχές του 1824 υπήρχαν δύο κυβερνήσεις, μία στην Τριπολιτσά υπό τονΠετρόμπεη Μαυρομιχάλη και η άλλη υπό τον Γ. Κουντουριώτη στο Κρανίδι. Το Μάρτιοτου 1824 οι κυβερνητικοί στράφηκαν εναντίον των στρατιωτικών, κατέλαβαν τηνΑκροκόρινθο και την Τριπολιτσά και άρχισαν να πολιορκούν το Ναύπλιο το οποίουπεράσπιζε ο Πάνος, γιος του Κολοκοτρώνη. Ο Κολοκοτρώνης αντιλαμβανόμενος ότιοι εξελίξεις απέβαιναν σε βάρος του ήλθε σε συνδιαλλαγή με τον Κουντουριώτη καιπαρέδωσε το Ναύπλιο με αντάλλαγμα τη χορήγηση αμνηστίας.
Ηεμφύλια διαμάχη έμελλε όμως να συνεχισθεί, καθώς και οι δύο παρατάξεις (υπό τονΚουντουριώτη, από το ένα μέρος, και τον Ανδρέα Λόντο και τον Ανδρέα Ζαΐμη απότο άλλο) επεδίωκαν να εξασφαλίσουν ηγετικό ρόλο στις στρατιωτικές και πολιτικέςεξελίξεις. Η μία πλευρά υπό τον Κολοκοτρώνη, τον Λόντο και το Ζαΐμη (που ήταναρχικά αντίπαλοι του Γέρου) είχε την υποστήριξη πολλών Πελοποννήσιωνστρατιωτικών και πολιτικών, ενώ με τον Κουντουριώτη συντάχθηκαν οι Ρουμελιώτες,Υδραίοι και Σπετσιώτες οπλαρχηγοί. Η άρνηση ορισμένων περιοχών της Πελοποννήσουνα πληρώσουν στην κυβέρνηση φόρο αποτέλεσε την αφορμή για την έκρηξη τηςδεύτερης φάσης του εμφυλίου κατά την οποία σημειώθηκαν σφοδρές συγκρούσεις σεπολλές περιοχές της Πελοποννήσου. Η άνανδρη δολοφονία του γιου του Πάνου,κλόνισε σοβαρά τον Κολοκοτρώνη, που αποφάσισε να παραδοθεί στις αρχές του Δεκεμβρίουτου 1824. Στις 6 Φεβρουαρίου του 1825 φυλακίστηκε στο μοναστήρι του ΠροφήτηΗλία της Ύδρας μαζί με τους Δεληγιανναίους και τον Νοταρά.
Με τηδολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου στην Ακρόπολη των Αθηνών από ανθρώπους τουΓκούρα τερματίζεται η εμφύλια διαμάχη, αλλά η επανάσταση βρισκόταν σε μεγάλοκίνδυνο από την επέλαση του Ιμπραήμ πασά στην Πελοπόννησο. Μετά την ηρωικήθυσία του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, και ενώ δρόμος για την Τριπολιτσά ήταν πλέονανοιχτός για τους εισβολείς, ο Κολοκοτρώνης πήρε αμνηστία από την Κυβέρνηση.Όμως η πρωτεύουσα του Μοριά έπεσε στα χέρια του Ιμπραήμ στις 11 Ιουνίου του1825, παρά τις προσπάθειες του Γέρου και των άλλων οπλαρχηγών να τονσυγκρατήσουν. Στην κρίσιμη αυτή καμπή της επανάστασης ο Γέρος του Μοριάπροσπάθησε να ανασυγκροτήσει τον αγώνα, παρενοχλώντας τον εχθρό, στρατολογώνταςαγωνιστές και φροντίζοντας για την επιμελητεία.
Επιστρέφονταςστην Πελοπόννησο μετά την επιδρομή του στην Στερεά Ελλάδα, ο Ιμπραήμ προσπάθησενα εξαφανίσει τις επαναστατικές εστίες που απέμεναν στο Μοριά. Ο Κολοκοτρώνηςτότε εφάρμοσε τακτική ανταρτοπόλεμου, προξένησε μεγάλες απώλειες στο στρατόΙμπραήμ φέρνοντάς τον σε δύσκολη θέση. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1827,όταν ο Αιγύπτιος πασάς άρχισε να πυρπολεί τα χωριά και τους αγρούς αναγκάζονταςτους κατοίκους να δηλώσουν υποταγή μπροστά στον κίνδυνο του λιμού (να"προσκυνήσουν"), ο Γέρος του Μοριά εξαπέλυσε τα παλικάρια του σταχωριά που δήλωσαν υποταγή και πότε με το καλό πότε με τη βία κατάφερε νακρατήσει τη φλόγα της επανάστασης. Τα λόγια του ήχησαν τότε χαρακτηριστικά:"Φωτιά στα σπίτια και τσεκούρι στην περιουσία και το λαιμό εκείνων πουκάνουν τα χατίρια των Τούρκων. Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους!".Και στα απομνημονεύματά του μάλιστα σημειώνει χαρακτηριστικά : "Μόνον ειςτον καιρόν του προσκυνήματος εφοβήθηκα διά την πατρίδα μου".
Παράτα ρωσόφιλά του αισθήματά ο Κολοκοτρώνης πάντα πίστευε πως οι Έλληνες έχουνχρέος να πολεμήσουν μόνοι τους για την Ανεξαρτησία τους χωρίς τη βοήθεια τωνξένων. Αντιμετώπιζε με δυσπιστία την ανάμειξή των ξένων στις εσωτερικέςυποθέσεις της Ελλάδος, θεωρώντας πως γινόταν πρώτιστα για την εξυπηρέτηση ταιδικών τους συμφερόντων. Από την άλλη πλευρά, εμφορούμενος από μεγάλημεγαλοψυχία, συγχώρησε τους εχθρούς του, ακόμα και εκείνους που ευθύνονταν γιατο θάνατο συγγενών του και του γιου του.
Με τηνέλευση του Καποδίστρια ο Κολοκοτρώνης τάχθηκε ένθερμα υπέρ της πολιτικής του ανκαι διαφωνούσε με τον αυταρχικό τρόπο της εφαρμογής της. Επίσης πρωτοστάτησεστα γεγονότα για την εκλογή του Όθωνα. Με την έλευση όμως του τελευταίου(30-1-1832) έγινε στόχος συκοφαντιών και ραδιουργιών εκ μέρους των πολιτικώντου αντιπάλων με προεξάρχοντα τον Ιωάννη Κωλέττη και αντιμετωπίστηκε μεψυχρότητα από τους Βαυαρούς που δεν μπορούσαν να του συγχωρήσουν τηφιλοκαποδιστριακή του τοποθέτηση. Η σκευωρία που εξυφάνθη εναντίον του κατέληξετελικά στο να κατηγορηθεί για εσχάτη προδοσία και να συλληφθεί στις 6Σεπτεμβρίου 1833 μαζί με τον Πλαπούτα, το γιο του Γενναίο, τον Τζαβέλα, τονΝικηταρά και άλλους στρατιωτικούς με την κατηγορία ότι ετοίμαζαν συνομωσίαεναντίον του ανήλικου βασιλιά Όθωνα και της κυβέρνησης. Παρά τη γενναία στάσητων δύο δικαστών Α. Πολυζωϊδη και Γ. Τερτσέτη, καταδικάσθηκε μαζί με τονΠλαπούτα σε θάνατο και φυλακίσθηκε στο Παλαμήδι σε ηλικία 63 ετών. Λίγο αργότεραη ποινή του μετατράπηκε σε 20ετή κάθειρξη. Τον Μάιο του 1835 μετά τηνενηλικίωση του Όθωνα έλαβε χάρη και αποφυλακίσθηκε, εξουθενωμένος από τιςάθλιες συνθήκες της φυλακής και τις ταπεινώσεις και σχεδόν τυφλός.
Ταμετέπειτα χρόνια ο Γέρος του Μοριά έζησε στην Αθήνα, τη νέα πρωτεύουσα τηςΕλλάδας, όπου ευτύχησε να γνωρίσει τη γενική αναγνώριση για την προσφορά τουστον αγώνα. Έλαβε το βαθμό του στρατηγού, διορίσθηκε σύμβουλος Επικρατείας,τιμήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος, ορίσθηκε μέλος της επιτροπής για τηνανέγερση του Πανεπιστημίου Αθηνών και στάθηκε πιστός σύμβουλος του Όθωνα. Φύσειανιδιοτελής όμως, ποτέ δεν επεδίωξε προσωπικά οφέλη και ανταλλάγματα.
Κατάτην περίοδο αυτή γράφτηκαν τα απομνημονεύματά του από το Γεώργιο Τερτσέτη,υπαγορεύοντας ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης, με τον τίτλο "Διήγησις συμβάντων τηςΕλληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836". Τα απομνημονεύματα αυτάεκδόθηκαν το 1846 και αποτελούν πολύτιμη μαρτυρία και ιστορική πηγή για τονεπαναστατικό αγώνα.
Εκοιμήθηστις 4 Φεβρουαρίου 1843 από εγκεφαλική συμφόρηση, αμέσως μετά το γάμο τουμικρότερου γιου του Κολίνου και ετάφη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Φτωχός απόυλικά αγαθά, αλλά πλούσιος από την αγάπη του απλού λαού και ευτυχής που πρόλαβενα δει την αγαπημένη του πατρίδα ελεύθερη. Μιας πατρίδας για την οποίααγωνίσθηκε σκληρά. Με αυταπάρνηση, μεγαλοψυχία, ήθος, όραμα και πίστη.
Στις10 Οκτ. 1930 τα οστά του διακομίσθηκαν στο Μνημείο των Προκρίτων, δίπλα στηνπλατεία Άρεως της Τρίπολης, για να τοποθετηθούν αργότερα, στις 25 Σεπτεμβρίου1993, σε ειδική κρύπτη στη βάση του ανδριάντα του, που τον αναπαριστά πάνω στοάλογό του και που αναγέρθηκε στο κάτω μέρος της πλατείας.
Σήμεραεκεί, στην πολυσύχναστη και ζωντανή αυτή πλατεία, οι διαβάτες και οιπεριπατητές αμέριμνα προσπερνούν δίπλα από το μνημείο. Και γύρω του και κάτωτου, μικρά παιδιά παίζουν ανέμελα τις Κυριακές. Αλλά υπάρχουν στιγμές, που απότα περήφανα βουνά του Μαινάλου που φαίνονται αντίκρυ, μια αύρα ανάλαφρη φυσσά.Μαζί μ' ένα τραγούδι:
"Λάμπουντα χιόνια στα βουνά, κι ο ήλιος στα λαγκάδια,
έτσιλάμπει κι η Κλεφτουριά, οι Κολοκοτρωναίοι…"
